نگاهی به کمیت و کیفیت چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر؛ چرا منتقدان جشنواره فیلم فجر امسال را دوست ندارند؟

اقتصاد۲۴- پرسش اصلی از پیام مهرزاد دانش، منقد سینما در شبکه ایکس شروع شد که پس از اعلام اسامی فیلم‌های حاضر در جشنواره نوشت: «تا همین چندین سال قبل، با کنجکاوی و تمایل زیاد، رصد می‌کردم چه فیلمی به جشنواره رسیده و چه فیلمی بازمانده و هر فیلمی چه ویژگی‌ای دارد و با رفقا کلی بحث و جدل درباره پیش‌بینی خوب و بد فیلم‌ها و... امروز فهرست پذیرفته‌شده‌های جشنواره اعلام شد و حتی حسش نیست نگاهی گذرا به فهرست شود.»
حالا پرسش چه بود؟ آیا نحوه مدیریت و اداره جشنواره بدتر شده؟ چرا قشر گسترده‌ای از منتقدان نسبت به این ماجرا اعتراض کرده‌اند؟

در ظاهر همه چیز خوب است، جشنواره همواره ادامه دارد، حتی سال گذشته، پس از پنج سال، دوباره جشنواره فیلم فجر به صورت بین‌المللی برگزار شد؛ اما وضعیت جشنواره را در سال‌های قبل بررسی کنیم، سال ۱۴۰۱ به واسطه ناآرامی‌های اجتماعی ایجاد شده بسیاری از مردم و هنرمندان نخواستند یا تحت فشار نتوانستند در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر شرکت کنند، دوره چهلم جشنواره هم به واسطه دوسال کرونایی که پشت سرگذاشته بود، تولیدات خاصی به بازار ارائه نداد، دوره سی و نهم اولین سال تجربه زندگی با کرونا بود و طبیعی بود آن‌طور که انتظار است از جشنواره استقبال نشود به همین دلیل هم سی و هشتمین دوره در دسترس‌ترین و قابل مقایسه‌ترین دوره نسبت به امسال است که آن هم واسطه سقوط هواپیمای اوکراینی ماجرای کم توجهی به جشنواره مطرح شد، اما اصلی‌ترین وجه تمایز سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر با چهل و یکمین دوره آن چه بود؟ نحوه تعامل با هنرمندان.

دو ماه پس از پایان چهلمین جشنواره فیلم فجر، مجتبی امینی به عنوان دبیر چهل و یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر معرفی شد؛ دبیر جشنواره‌ای که روزگاری آن را آینه تمام نمای یک ساله سینمای کشور می‌دانستند و این مدت طولانی این تصور را در ذهن مخاطب ایجاد کرده بود که جشنواره قرار است یک رویداد بسیار قوی در همه زمینه‌ها باشد، رویدادی که به قدری پشت هنرمندانش ایستاده است که هر روز یکی از آن‌ها اعلام نکند از حضور در جشنواره کناره‌گیری کرده است و در این میان بحث سیاست‌ها و نحوه مدیریت پیش می‌آید؛ چون سال گذشته اولین سالی نبود که برگزاری جشنواره به شرایط موجود در جامعه گره خورده بود، در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر که در سینما ملت برگزار شد، تعداد هنرمندانی که اعلام کردند در جشنواره حاضر نخواهند شد بسیار انگشت‌شمار بود، به قدری که وقتی مسعود کیمیایی این مسئله را مطرح کرد، بازهم بازیگرانش به تماشای فیلم نشستند و فقط نشست خبری «خون شد» برگزار نشد و این اتفاق به قدری کم بود که شهاب حسینی با صراحت از اینکه در جشنواره حضور دارد دفاع کرد و اتفاقا مسعود کیمیایی را زیر سوال برد و گفت «آقای کیمیایی روغن ریخته را نذر امامزاده نکنید!» این در حالی است که دوره قبلی جشنواره به قدری نتوانسته هنرمندان را در کنار خود نگه‌دارد که هر روز یک نفر به یک بهانه اعلام می‌کند که در جشنواره حاضر نخواهد شد از علی نصیریان و کیومرث پوراحمد تا هانیه توسلی و کارن همایونفر و در این میان همان ماجرای نحوه تعامل با هنرمندان مطرح بود.

حالا امسال هنوز کیفیت فیلم‌ها مشخص نشده، اما کمیت آن بسیار زیاد است، ۳۳ فیلم سینمایی در جشنواره حضور دارند و تقریبا نام افراد شناخته شده هم در آن دیده می‌شود و البته بعد از جشنواره می‌توان درباره این ماجرا اظهار نظر کرد که جشنواره امسال فقط به کمیت پرداخته یا آثار حاضر در آن از کیفیت خوبی برخوردار است.

فیلم‌های استراتژیک حضور قدرتمندی در جشنواره امسال فجر دارند. حداقل ۷ فیلم از ۲۲ فیلم بخش اصلی، به موضوعات دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و مقاومت اسلامی می‌پردازند و این در حالی است که بعضی آثار بخش نگاه نو و حتی فهرست رزرو جشنواره هم این‌چنین موضوعاتی دارند. از پرتره شهدا گرفته تا جنگ با داعش و مبارزات پیش از انقلاب اسلامی، در این‌گونه آثار دیده می‌شود.

جای خالی پیشکسوتان

در این دوره هرچند که نام چند کارگردان چهره و حتی شناخته شده به چشم می‌آید، اما تعداد آن بسیار محدودتر از کنار هم قرار گرفتن محمدحسین مهدویان، مرتضی فرشباف، نیکی کریمی، ابراهیم حاتمی‌کیا، مجید مجیدی، سعید ملکان، مسعود کیمیایی، پیمان قاسم‌خانی، بهروز شعیبی و محمدکارت است، محمدکارت و برادران ارک همان کسانی هستند که سالیان سال فیلم کوتاه و مستند ساختند، اما در نهایت با «شنای پروانه» و «پوست» در جشنواره به عنوان استعداد معرفی شدند و اتفاقا هم به شهرت رسیدند، درست همان اتفاقی که برای محمد حسین مهدویان رخ داد و همان اتفاقی که جشنواره فجر دست‌کم دو سال است تجربه مشابه آن را نداشته هرچند توانسته ساراحاتمی را مانند روح‌الله زمانی به عنوان یک استعداد تازه نوجوان معرفی کند، اما در زمینه‌های دیگر موفقیت چشمگیری نداشته است.

نقش نهاد‌ها هر روز پررنگ‌تر از دیروز

وقتی سراغ بسیاری از فیلمسازان مستقل می‌رویم و علت عدم همکاری آن‌ها با نهاد‌ها یا سرمایه‌گذاران را جویا می‌شویم، یک دلیل قانع کننده ارائه می‌دهند با نهاد دولتی همکاری نمی‌کنیم، چون نقش ایدئولوژی در اثر پررنگ می‌شود با این حال نقش اساسی و ۶۳ درصدی ارگان‌ها در جشنواره امسال غیرقابل کتمان است.

سال‌های قبل بیشتر فارابی و اوج بودند که در جشنواره فجر، فیلم داشتند و در ۲-۳ سال اخیر، حوزه هنری هم فعال‌تر شد. حالا از بنیاد شهید تا بنیاد روایت فتح، در فجر فیلم دارند تا از ۳۳ عنوان حاضر در ۳ بخش، ۱۹ اثر ارگانی باشد! در بخش مسابقه اصلی، ۱۴ فیلم از ۲۲ فیلم ارگانی‌اند و شاید اغلب جوایز اصلی هم به همین آثار برسد. گویا چیزی که قبلا به عنوان بخش خصوصی می‌شناختیم، لااقل در فجر امسال در حال کمرنگ شدن است.

نمای کلی آثار

فیلم‌های استراتژیک حضور قدرتمندی در جشنواره امسال فجر دارند. حداقل ۷ فیلم از ۲۲ فیلم بخش اصلی، به موضوعات دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و مقاومت اسلامی می‌پردازند و این در حالی است که بعضی آثار بخش نگاه نو و حتی فهرست رزرو جشنواره هم این‌چنین موضوعاتی دارند. از پرتره شهدا گرفته تا جنگ با داعش و مبارزات پیش از انقلاب اسلامی، در این‌گونه آثار دیده می‌شود.
پویانمایی‌های سینمایی در این دوره، رکورد شکسته‌اند. چراکه اولا تا پیش از این هیچ‌گاه ۴ فیلم پویانمایی در یک دوره از فجر حضور نداشت و ثانیا امسال برای اولین بار در تاریخ ۴۲ ساله جشنواره فیلم فجر، یک بخش جداگانه برای انیمیشن‌ها در نظر گرفته شده است؛ بنابراین سیمرغ بلورین بهترین فیلم پویانمایی نیز که معمولا به علت کمبود شرکت‌کننده، اهدا نمی‌شد، امسال برنده خواهد داشت.