کاهش بارش برف و ذخایر برفی در ایران

اقتصاد۲۴- پوشش برفی برای کشور خشکی نظیر ایران از آن جهت اهمیت دارد که برف، می‌تواند جریان دائمی در رودخانه‌ها را تضمین کند. در شرایطی که میزان بارش‌ها در تابستان کاهش می‌یابد، ذوب تدریجی برف می‌تواند جریان دسترسی به آب را پایدار نگه دارد. اما آنچه این روز‌ها در ایران شاهد هستیم، تغییرات الگوی بارش‌ها و کاهش شدید بارش به صورت برف است.
دیگر قله کوه‌ها حتی در فصل زمستان هم پوشیده از برف نیست. یخچال‌های دائمی موجود در قله‌های مرتفع در حال ذوب شدن هستند و مرز این یخچال‌ها در حال پسروی به سمت ارتفاعات بالاتر است. افزایش میانگین دمای کشور باعث کاهش پوشش برفی قله‌های اصلی ایران شده است و ذوب یخچال‌ها، آینده‌ای نگران کننده را پیش روی منابع آب کشور ترسیم می‌کند.

افت بارش برف طی یک دهه اخیر

کارشناسان بار‌ها درباره کاهش ذخایر برفی ایران هشدار داده‌اند. آن‌ها در چنین شرایطی لزوم توجه بیشتر به مدیریت منابع آب را گوشزد کرده‌اند، اما عموما با بارش چند قطره برف و باران، همه هشدار‌ها به دست فراموشی سپرده می‌شود. اما آیا بارش‌های اخیر توانسته است کسری‌های بارش برف را جبران کرده و ذخیره خوبی از منابع برفی در کشور به جای بگذارد؟

فیروز قاسم زاده سخنگوی صنعت آب کشور در گفتگو با «اقتصاد آنلاین» درباره وضعیت ذخایر برفی ناشی از بارش‌های اخیر بیان می‌کند: با توجه به فعالیت سامانه بارشی سرد در سطح کشور در هفته اول اسفند ماه بارش برف در بخش‌های غربی، شمالی و مرکز ایران رخ داده است. این مسئله باعث بهبود نسبی ذخایر برفی کشور شد.

تامین سرمایه نوین

او ادامه می‌دهد: مقایسه وضعیت برف کشور بر اساس داده‌های ماهواره‌ی نشانگر این است که آب معادل برف در شرایط مشابه متوسط ۲۰ ساله قرار دارد، اما نسبت به سال گذشته دارای کاهش هفت درصدی است.

کاهش جدی ذخایر برفی در حوضه‌های آبریز کارون و زاینده رود

قاسم‌زاده می‌گوید: سال گذشته بارش برف مناسب در بهمن ماه باعث بهبود وضعیت ذخایر برفی کشور شده بود.
او اضافه می‌کند: البته این وضعیت در سطح حوضه‌های آبریز کشور متفاوت است و حوضه‌هایی نظیر زاینده رود و کارون بزرگ نسبت به سال گذشته با کاهش جدی ذخایر برفی مواجه هستند.
به گفته سخنگوی صنعت آب کشور، حوضه‌هایی نظیر ارس و سفید رود بزرگ نسبت به سال گذشته در شرایط بهتری قرار دارند.
او اضافه می‌کند: به دلیل تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین سهم بارش‌های برف در سال‌های اخیر کاهش داشته است و بررسی روند عمومی پوشش برفی کشور طی ۱۰ سال گذشته، نشانگر روند نزولی در این بخش است. البته در برخی سال‌ها نظیر سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، افزایش برف نیز وجود داشته است.

قاسم زاده توضیح می‌دهد: حدود ۷۰ درصد بارش ایران در فصول زمستان و پاییز انجام می‌شود لذا بارش برف در این فصول به‌عنوان یک ذخیره آبی از فصل‌های پربارش برای فصول گرم و کم بارش به حساب می‌آید.
او درباره تبعات کاهش پوشش برفی در کشور بیان می‌کند: کاهش پوشش برف، عمدتا دارای تبعاتی نظیر کاهش آورد جریانات رودخانه‌ای در فصول گرم، کاهش آبدهی چشمه‌ها، عدم امکان ذخیره‌سازی و تنظیم مناسب جریان در مخازن سدها، اختلال در عملکرد آن‌ها نسبت به اهداف تعیین شده، کاهش تغذیه منابع آب زیرزمینی و ... خواهد بود.

نگرانی از کاهش ذخیره برفی

سحر تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی نیز در گفتگو با «اقتصاد آنلاین» وضعیت ذخایر برفی کشور را نگران کننده توصیف می‌کند.
او می‌گوید: در مجموع با توجه به چهار سال خشکسالی پیاپی، وضعیت مناسبی پیش روی منابع آبی کشور و ذخایر برفی آننیست.
تاجبخش اضافه می‌کند: اطلاعات ۲۰۲۳ نشان می‌دهد، روند افزایش دما شرایط مناسبی ندارد. بیشترین افزایش‌ها را طی سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم.
او با اشاره به بررسی روند تغییرات دما از گذشته تا حال، بیان می‌کند: بیشترین افزایش دما در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است و یک اقلیم بسیار گرم در دنیا حاکم شده است. احتمال افزایشبیشتر دما در آینده هم وجود دارد.

به گفته رئیس سازمان هواشناسی رکورد گرمترین سال در ۲۰۲۳ ثبت شد و روند تغییرات اقلیمی سبب شده رخداد‌ها و پدیده‌های حدی به صورت بسیار جدی در سطح جهان و ایران رخ دهد.

او اضافه می‌کند: افزایش دما و کاهش بارش‌ها در اکثر کشور‌های منطقه سطح غرب آسیا اتفاق افتاده است و بیشترین افزایش دما در کشور‌های ایران و عراق رخ داده است. به عبارتی ایران و عراق گرمترین و افغانستان و آذربایجان کم بارش‌ترین کشور‌های غرب آسیا هستند.
تاجبخش اضافه می‌کند: اکنون بیش از سه سال و نیم است که کشور در شرایط خشکسالی قرار دارد. این یعنی حتی اگر بارش‌های زمستان در محدوده نرمال و حتی بیشتر باشد، به طور قطع کم بارشی‌های گذشته را جبران نمی‌کند.
بارش برف، مهم‌ترین عامل افزایش ذخیره منابع آبی است. بارش برف در ارتفاعات به تغذیه منابع آب زیرزمینی کمک قابل توجهی می‌کند. بارش باران در بالا و پایین‌دست به دلیل ایجادرواناب و جاری شدن به دریا یا دریاچه‌ها، مشکل ذخیره‌سازیآب را حل نمی‌کند، ولی پوشش‌های برفی نقش بسیار مهمی در تغذیه منابع آب استراتژیک ایران یعنی ذخایر آب زیرزمینی دارند.

در شرایطی که بیش از ۵۰ درصد از منابع آبی ایران از طریق چاه‌ها تامین می‌شود و اضافه برداشت از آب زیرزمینی، زمینه فرونشست گسترده را در ایران فراهم کرده است، حل مشکل فرونشست در گرو تغذیه منابع آب زیرزمینی و مقابله با برداشت بیش از حد از چاه‌ها است؛ بنابراین بارش برف در ایران اهمیت بسیار بالایی دارد و در صورت افت سطح پوشیده از برف، زمینه تشدید بحران منابع آب در کشور فراهم می‌شود.