ناتو چیست و چگونه عمل می کند؟

اقتصاد۲۴: سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) یک سازمان جهانی است که اهداف بسیاری را در برقراری امنیت در جهان انجام می‌دهد. ناتو در ۴ آوریل ۱۹۴۹ با امضای پیمان آتلانتیک شمالی توسط ۱۲ کشور عضو تشکیل شد. هدف ایجاد یک "پیمان کمک متقابل" برای به چالش کشیدن هرگونه احتمالی بود که جوزف استالین و اتحاد جماهیر شوروی سعی در گسترش بیشتر کنترل اروپای شرقی داشتند.

اما سنگ بنای ناتو چیزی است که «دفاع جمعی» نامیده می‌شود. این اساس ماده ۵ معاهده تأسیس ناتو است و اعضا را متعهد می‌کند که از یکدیگر در هنگام جنگ محافظت کنند.

 ماده ۵ ناتو: «اعضاء توافق می‌کنند که حمله به یک یا چند عضو از آن‌ها در اروپا یا آمریکای شمالی، حمله علیه همه آن‌ها تلقی می‌شود و در نتیجه توافق می‌کنند که در صورت وقوع چنین حمله‌ای، هر یک از آن‌ها در استفاده از حق دفاع شخصی یا جمعی که توسط ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است، به طرف یا طرف‌هایی که مورد چنین حمله قرار گرفته اند، با انجام اقداماتی که لازم بداند از جمله استفاده از نیروی مسلح برای بازگرداندن و حفظ امنیت منطقه اقیانوس اطلس شمالی، فوراً به‌صورت انفرادی و هماهنگ با سایر طرف‌ها کمک خواهد کرد. هر گونه حمله مسلحانه و همه اقدامات اتخاذ شده در نتیجه آن باید بلافاصله برای بازگرداندن و حفظ صلح و امنیت بین المللی به شورای امنیت گزارش شود. این اقدامات زمانی خاتمه می‌یابد که شورای امنیت اقدامات لازم را برای بازگرداندن و حفظ صلح، امنیت بین المللی اتخاذ کند».

ناتو برای اولین بار در تاریخ خود ماده ۵ را در واکنش به حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر به ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ مورد استناد قرار داد. اما ناتو از آن زمان تاکنون چندین بار اقدامات دفاعی جمعی از جمله در پاسخ به بحران سوریه و بحران سوریه و اوضاع ادامه دار روسیه و اوکراین انجام داده است.

ناتو فراتر از ماده ۵ و ایده دفاع جمعی است

همانطور که قبلاً اشاره کردیم، ناتو مخفف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است؛ اتحادی متشکل از ۳۲ کشور مستقل که برای اجرای پیمان آتلانتیک شمالی با یکدیگر همکاری می‌کنند. ۱۲ کشور عضو موسس ناتو شامل ایالات متحده، کانادا، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، پرتغال، نروژ، دانمارک، ایسلند، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ هستند. یونان و ترکیه در سال ۱۹۵۲ و پس از آن آلمان غربی در سال ۱۹۵۵ به آن پیوستند. اسپانیا در سال ۱۹۸۲ به این سازمان پیوست.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، چندین کشور اروپای شرقی از جمله جمهوری چک، مجارستان و لهستان در سال ۱۹۹۹ به آن پیوستند. بلغارستان، استونی، لتونی، لیتوانی، رومانی، اسلواکی و اسلوونی در سال ۲۰۰۴ و آلبانی و کرواسی در سال ۲۰۰۹ و مونته نگرو و مقدونیه شمالی کشور‌هایی بودند که به ترتیب در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۲۰ به آن ملحق شدند.

زمانی که اعضای مؤسس پیش نویس معاهده اصلی را تهیه کردند، در مورد اینکه چند کشور باید به آن بپیوندند، اختلاف نظر وجود داشت. خواسته بریتانیا این بود که ناتو را کوچک و قوی نگه دارد، اما ایالات متحده می‌خواست این سازمان، کشور‌های کوچک و ضعیف‌تر را نیز شامل شود؛ کشور‌هایی که احتمال تسلیم شدن آن‌ها در برابر شوروی وجود داشت. فرانسه بیش از همه نگران حفاظت از مناطق استعماری خود و آلمان برای هر سه کشور نگران بود.

با این حال، امروزه کشور‌ها برای همکاری با ناتو مجبور نیستند عضو شوند. مشارکت با کشور‌های غیر عضو ناتو از سال ۱۹۹۱ آغاز شد. هدف یاری رساندن به این کشور‌های غیرعضو است که با کمک نیرو‌های مسلح، مدرن، باثبات و دموکراتیک شوند. سه کشور شریک در عضویت در ناتو ابراز علاقه کرده اند: بوسنی و هرزگوین، گرجستان و اوکراین. امروزه، هر کشور اروپایی تا زمانی که تعهدات و تعهدات عضویت را بپذیرد، می‌تواند به ناتو بپیوندد.

به عنوان مثال، از سال ۲۰۱۶، اوکراین از طریق بسته کمک جامع با ناتو کار کرده است و از حمایت متحدان ناتو مطابق با استاندارد‌های ناتو برخوردار است. این نوع همکاری ناتو برای انتقال دموکراتیک جاری اوکراین بسیار مهم است. در سپتامبر ۲۰۲۰، رئیس جمهور اوکراین، ولادیمیر زلنسکی، استراتژی جدید امنیت ملی اوکراین را تصویب کرد که شراکت متمایز با ناتو را با هدف عضویت فراهم می‌کند.

سوئد آخرین کشوری است که به ائتلاف ناتو پیوسته است. این کشور در ۷ مارس ۲۰۲۴ به سی و دومین عضو ناتو تبدیل شد.

مقر ناتو در بروکسل، بلژیک واقع شده است و مرکز سیاسی و اداری آن است. نمایندگان کشور‌های عضو و همچنین کارشناسان غیرنظامی و نظامی، روزانه در آنجا مشغول مشاوره در مورد مسائل امنیتی جهانی هستند. سالانه بیش از ۵۰۰۰ جلسه در آنجا برگزار می‌شود. تمام تصمیم‌گیری‌ها در ناتو با اجماع انجام می‌شود، که یک ارزش مرکزی است که در ایجاد ناتو در سال ۱۹۴۹ گنجانده شد.

تصمیم گیری اجماع به این معنی است که در ناتو رأی گیری وجود ندارد. در عوض، تا زمانی که تمامی ۳۱ کشور عضو بتوانند به یک راه حل قابل قبول برسند، گفتگو‌ها صورت می‌گیرد  و سپس این تصمیم ناتو تلقی می‌شود. وظیفه رهبری فرآیند تصمیم گیری اجماع بر عهده دبیر کل ناتو است 

ماموریت‌ها و عملیات های ناتو

ناتو در بسیاری از انواع عملیات‌ها و ماموریت‌ها در سرتاسر جهان نقش فعالی دارد. این سازمان پیشرو در کمک به صلح و امنیت، ترویج ارزش‌های دموکراتیک و حل و فصل اختلافات بین المللی است.

ناتو در حال حاضر ۲۰۰۰۰ پرسنل نظامی دارد که در ماموریت‌های سراسر جهان فعالیت می‌کنند. ناتو عملیات‌ها را در کوزوو و مدیترانه رهبری می‌کند و همچنین از اتحادیه آفریقا حمایت می‌کند، گشت‌زنی هوایی بر فراز کشور‌های بالتیک و فعالیت‌های دفاع هوایی در ترکیه انجام می‌دهد. اما ناتو هنگام وقوع فاجعه نیز حضور دارد و به عملیات امدادرسانی در طول بحران‌های طبیعی، فناوری و بشردوستانه کمک می‌کند.

برای اطمینان از اینکه ناتو می‌تواند در هر روز معین برای هر بحرانی اقدام کند، یک طرح دفاعی مدرن مبتنی بر دو ضمانت کلیدی دارد: سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته و نیرو‌هایی که برای همکاری با یکدیگر آموزش دیده‌اند. این بدان معناست که سرمایه‌گذاری در زمینه قابلیت‌های دفاع موشکی هسته‌ای، متعارف و بالستیک، هسته اصلی استراتژی کلی ناتو است و این هزینه زیادی دارد. ۳۱ کشور عضو (قبل از پیوستن سوئد) حدود ۱.۲ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۱ برای دفاع هزینه کردند که بیش از ۸۱۱ میلیارد دلار آن توسط ایالات متحده انجام شد.