توهم ترسالی در کشور؛ ایران وارد چهارمین سال خشکسالی پیاپی شد

اقتصاد۲۴- هرچند که بهار فصل باران و بارندگی‌ست اما کم شدن بارش‌ها در سال‌های اخیر سبب شده توقعات از آسمان کمتر شود، شاید بر همین اساس است که همین که کمی باران بزند،‌ شنیده می‌شود که دوران خشکسالی در ایران رو به پایان است. این تصور اشتباه است، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور هم دراین‌باره می‌گوید: «این چهارمین سال پیاپی خشک است که در کشور شاهد هستیم و اثرات خشکسالی در سال چهارم معمولا بیشتر از سال سوم است و این موارد ادامه دارد.»

احد وظیفه ادامه می‌دهد: «با این‌که بارندگی خوب بوده و جریان رودخانه‌ها خوب است‌ و ذخیره در برخی سدهای خوزستان و جنوب غرب کشور مناسب است، ولیکن باید بدانیم که آب‌های زیرزمینی‌مان طی دهه‌های گذشته به شدت افت کرده و ما باید از همین فرصت‌ها استفاده کنیم، تا آن آب‌های زیرزمینی را تاحد امکان جبران کنیم و بتوانیم از فرونشست زمین جلوگیری کنیم. به ازای مناطق غربی و جنوب غربی کشور که بارندگی‌ها خوب بوده، در استان‌هایی مثل تهران، قزوین، سمنان، خراسان رضوی، البرز و تاحدی زنجان و استان مرکزی بارش‌ها زیر نرمال بود؛ یعنی بین ۲۰ تا ۴۰درصد زیر میانگین بلند مدت.»

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

نظرتان درباره بارندگی امسال چیست؟ بسیار سوال می‌شود که آیا ما وارد ترسالی شده‌ایم یا خیر؟
خیر، ترسالی کجا بود؟ ما در حال حاضر کمبود جدی آب داریم. مفهوم ترسالی و خشکسالی گسترده‌ است، این که از چه زاویه‌ای آن‌را در نظر بگیرید فرق می‌کند. آب ماده‌ای یک پارچه‌ای از مجموعه برف و یخی که در کوهستان ذخیره شده، آب رودخانه، آب پشت سد و آب‌های زیر زمینی است. درست است که امسال بارندگی‌ها در مناطق غربی و جنوب غربی و در مرکز مثل اصفهان و یزد خوب بود، اما خوب بودن بارندگی‌های امسال نمی‌تواند کمبودهای گذشته را جبران کند.

در همان مناطق هم سفره‌های آب زیر زمینی و بسیاری از دشت‌ها ممنوعه هستند ؛یعنی احداث چاه جدید و قنات ممنوع است، زیرا باعث افت خاک و فرونشست زمین می‌شود. بنابراین نباید این طور تلقی کنیم که اگر امسال بارندگی‌مان نرمال و بیشتر از نرمال بوده، وارد ترسالی هیدرولوژیکی یا آبشناسی شده‌ایم. با این‌که بارندگی خوب بوده و جریان رودخانه‌ها خوب است‌ و ذخیره در برخی سدهای خوزستان و جنوب غرب کشور مناسب است، ولیکن باید بدانیم که آب‌های زیرزمینی‌مان طی دهه‌های گذشته به شدت افت کرده و ما باید از همین فرصت‌ها استفاده کنیم، تا آن آب‌های زیرزمینی را تاحد امکان جبران کنیم و بتوانیم از فرونشست زمین جلوگیری کنیم. به ازای مناطق غربی و جنوب غربی کشور که بارندگی‌ها خوب بوده، در استان‌هایی مثل تهران، قزوین، سمنان، خراسان رضوی، البرز و تاحدی زنجان و استان مرکزی بارش‌ها زیر نرمال بود؛ یعنی بین ۲۰ تا ۴۰درصد زیر میانگین بلند مدت.

بارش‌های امسال در کدام مناطق یا استان‌ها نرمال نبوده؟

به طور کلی می‌توانیم بگوییم بارش‌ها امسال در کشورمان به حد نرمال است، ولی وارد ترسالی نشده‌ایم. اگر استانی نگاه کنیم و عینکمان را ذره‌بینی کنیم در مناطقی مثل تهران، سمنان، خراسان رضوی، زنجان و قزوین بارندگی کمتر از نرمال است و در شرایط خشکسالی به سر می‌بریم. در استان‌هایی مثل کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، خوزستان ، جنوب سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی بارندگی‌ها ۱۰ تا ۲۰ درصد بیش از حد نرمال بود، ولی خراسان رضوی و دامنه‌های جنوبی البرز، استان مرکزی وضعیت مطلوبی ندارند. از آن‌جا که امسال چهارمین سال پیاپی‌ است که این مناطق دچار خشکسالی شده‌اند، شدت کم‌بارشی را از سالیان گذشته بیشتر احساس می‌کنند؛ زیرا در سال‌های گذشته بخش عمده‌ای از آب را از منابع زیرزمینی تامین کرده‌ایم و امسال هم همین کار را می‌کنیم، اما آن‌چه برداشته‌ایم بیش ازآن‌چه است که به طور طبیعی و نرمال توسط بارندگی جایگزین شده‌است، بنابراین افت آب‌های زیرزمینی‌مان ادامه داشته و با وضعیتی که داریم در طول سال بیشتر هم خواهد شد.

بیشتر بخوانید: ال نینو به ایران بازگشت؟

وقتی از امسال حرف می‌زنید منظورتان سال آبی است یا همین دو ماه اول سال است؟
منظور سال آبی یا کشاورزی است که از شهریور هر سال شروع شده و تا شهریور سال قبل ادامه دارد.

وضعیت بارش‌های تهران چطور بوده؟
بله، شهریور به شهریور محاسبه می‌کنیم، ولی در این مدت تهران آن‌چنان بارشی نخواهد داشت، که ملموس باشد. بارش‌های تهران از آبان شروع می‌شود و تا اوایل اردیبهشت یا اواخر خرداد ادامه دارد و بعد از آن ۴_۵ ماه را تقریباً خشک است و ممکن است رگبار یا رعدوبرقی رخ دهد ولی به صورت نقطه‌ای است و فراگیر نیست و بسیار کم است و ممکن است جایی دیم داشته باشیم، اما طوری‌که کمبود آب را برطرف کند، نیست. اقلیم سرزمین ما طوری است که بخش طولانی از سال را بدون بارش می‌گذرانیم. عملا می‌بینیم که بارش طوری است که با تغییر اقلیم ممکن است چند ماهی بارش جدی شاهد نباشیم، بنابراین سه ماه از تابستان، دو ماه از پاییز و حداقل یک تا یک و نیم ماه از بهار و عملا در طول شش ماه از سال یا فصل گرم را فاقد بارندگی هستیم. به هر حال این بارش‌هایی که تا به حال داشتیم که به صورت برف و یخ در کوهستان ذخیره شده یا در پشت سدها ذخیره شده یا در زیر زمین نفوذ کرده را استفاده می‌کنیم تا دوره ای که بارندگی نداریم نیازهایمان را برطرف کنیم.

از مناطق مرکزی نام بردید و شرایط اصفهان، یزد، تهران و قزوین را گفتید، در این مدت استان‌های جنوبی و شمالی چطور بودند؟
استان‌های جنوبی مثل کرمان، هرمزگان، سیستان بلوچستان، بوشهر و حتی فارس، متاسفانه امسال پاییز و حتی زمستان وضعیت خیلی ناخوشایندی داشتند، مثلاً در بوشهر با ۷۵ درصد بارندگی در اوایل بهمن مواجه بودیم که زیر حد نرمال بود، اما خوشبختانه اواخر بهمن و اسفند که موج‌های بارشی و سیستم‌های فعالی آن مناطق را در برگرفتند، به خصوص تا اسفند و فروردین و اردیبهشت خداراشکر خیلی از کمبودها را جبران کردند، البته هنوز هم آن مناطق با کم‌بارشی مواجه هستند و طوری نیست که پربار شده باشند و حدود ۱۰ تا ۲۵ درصد زیرنرمال هستند، ولی شدت کم بارشی مثل پاییز و اوایل زمستان نیست و قدری بهتر شده، ولی علی رغم این‌که آن مناطق، نقاط گرم کشورمان هستند و مناطق گرم‌تر به لحاظ کشاورزی و آب شرب کمبود دارند و این هم‌چنان ادامه دارد. عرض کردم این چهارمین سال پیاپی خشک است که در کشور شاهد هستیم و اثرات خشکسالی در سال چهارم معمولا بیشتر از سال سوم است و این موارد ادامه دارد و در کشور شاهد هستیم. خوش‌بختانه امسال وضعیت بارندگی‌ها در شمال غرب، غرب و جنوب غرب و تاحدودی بخش‌هایی از مرکز مثل اصفهان و یزد مطلوب بود و در سطح نرمال یا فراتر از نرمال بود و مقداری سطح تنش را پایین آورد و کاهش داد.

تابستان را برای تهران و کشور چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
اگر دو سال گذشته یعنی سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۱ را باهم مقایسه کنید، می‌بینید در ۱۴۰۱ ما بارش‌های خیلی خوبی داشتیم، حتی اگر خاطرتان باشد متاسفانه سیل شد و تلفاتی ،مثل سیل امام‌زاده داوود و فیروزکوه در استان تهران، سیل استهبان در شیراز داشت. در جنوب و خصوصا جنوب شرق کشور و مخصوصا سیستان و بلوچستان بارش‌های خیلی خوبی را داشتیم، طوری که در آن سال میانگین بارش کشور به عدد قابل توجهی رسید. در طول تابستان هم فرارتر از شرایط نرمال بود. ما اصولا در تابستان‌ها بارش‌های قابل ملاحظه‌ای نداریم و اصولا بخش کمی از بارش سالانه مربوط به تابستان است، که آن هم مربوط به سواحل شمالی کشور است و معمولا جنوب شرق کشور را در برمی‌گیرد و بقیه نقاط کشور بارش چندانی ندارند، ولی سال ۱۴۰۱ از نظر بارش تابستانه سال بسیار خوبی بود و اگر خاطرتان باشد در پاکستان هم سیل‌های وحشتناکی داشتیم که حدود ۳۰ درصد پاکستان زیر آب رفت و حدود ۳۰ میلیون نفر در اثر سیلاب‌ها جابه‌جا شدند، اما تابستان ۱۴۰۲ دقیقا برعکس آن بود و تابستان بسیار کم‌بارشی را شاهد بودیم و تقریبا در تهران بارندگی نداشتیم. امسال مابین این دوسال خواهد بود؛ یعنی تابستان تقریبا بارندگی کم‌تر از نرمال است، اما نه به شدت ۱۴۰۲ و نه مثل ۱۴۰۱ خواهد بود. بارندگی‌ها در حد نرمال یا کم‌تر نرمال است، اما فکر می‌کنم در حد ۱۴۰۲ خیلی دما نابه‌هنجار و زیاد نباشد و شرایط بارندگی بهتر از ۱۴۰۲ است. از نظر دمایی هم ما انتظار داریم که گرم‌تر از نرمال را شاهد باشیم براساس پیش‌بینی‌های مدل‌های هوایی، توقع داریم که از همین خرداد، تیر، مرداد و شهریور دمای متوسط کشور خصوصا در تیر و مرداد یک الی دو درجه فراتر از نرمال باشد و با تابستان نسبتا گرمی مواجه باشیم.

برای کشور هم پیش‌بینی‌تان تابستانی گرم است؟
بله گرم است. می‌دانید که امواج گرمایی حالا هم جنوب شرق کشور، پاکستان و هندوستان را فراگرفته و گزارش‌هایی از خبرگزاری بین‌المللی سازمان جامع هواشناسی منتشر شده که مشخصا برای جنوب شرقی آسیا یک سال استثنایی از نظر گرما است و نابه‌هنجار خواهد بود.

در سال ۲۰۲۳ و حتی همین پاییز ۱۴۰۲ خصوصا در ماه آذر و آبان ما بارها تیتیر زدیم که گرم‌ترین ماه‌ها در طول تاریخ و سال بودند و حتی گزارش‌های جهانی داشتیم مبنی بر این‌که پاییزی که گذشت و ماه‌های آخر میلادی گرم‌ترین ماه‌ها بودند، پیش‌بینی شما برای امسال هم همین است؟
نمی‌توان از حالا به دقت گفت، چون هنوز فاصله زمانی قابل توجهی باقی مانده و شاخص‌های تعیین کننده وضعیت دما و بارش سال در جهان، هنوز به خوبی شکل نگرفته است. یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در این زمینه مربوط به شرایط ال‌نینو یا لانینا است. سال گذشته سال ال‌نینو بود و سال‌های ال‌نینو که اصطلاحاً سال‌های گرم اقیانوس آرام و مناطق قاره‌ای اقیانوس آرام هستند و منطقه وسیعی از کره زمین را آب‌های اقیانوس آرام فراگرفته‌است، در این شرایط با دمای بیش از حد نرمال مواجه می‌شوند و دما در این منطقه که گرم می‌شود، آن‌چنان تاثیرگذار است که حدود دو دهم درجه دمای متوسط کره زمین را گرم‌تر از نرمال می‌کند،این شرایط ال‌نینو است. در شرایط ال‌نینو حدود دو دهم درجه دمای کره زمین در طول سال، که مقدار عظیمی از انرژی است، بالا می‌رود و نباید ساده آن را نگاه کنید، چون خیلی حجم زیادی از انرژی را در گیر می‌کند.

شرایط ال‌نینو ادامه خواهد داشت؟

امسال انتظار می‌رود که به تدریج ال‌نینو در طی همین تابستان کاملاً از بین برود و احتمال بسیار قوی وجود دارد که سال آینده در پاییز و زمستان، سال لانینا یا همان سال سرد اقیانوس آرام باشد. یکی از تاثیرگذارترین شاخصه در آب و هوا در وضعیت اقلیمی همین موضوع ال‌نینو و لانینا است. احتمال می‌رود که سال آینده؛ یعنی همین اواخر ۲۰۲۴ و اوایل سال ۲۰۲۵ میلادی، وضعیت دمایی کره زمین مثل سال ۲۰۲۳که بسیار ناهنجار بود، نباشد. همان‌طور که شما اشاره کردید گزارش‌های جهانی هم تایید می‌کنند که عمدتا مبتنی بر پایش زمینی و هواشناسی هستند، دمای امسال بسیار استثنایی و فراتر از نرمال بود و در ایران هم پاییزمان و در ماه‌های آذر، دی، بهمن با دمای بسیار ناهنجاری مواجه بودیم.

اگر همان شرایط ادامه پیدا می‌کرد خدای ناکرده می‌توانست وضعیت انتهایی زمستان و بهار را به شدت تحت تاثیر قرار دهد، که در این صورت با کم‌بارشی بسیار شدیدی مواجه می‌شدیم، اما خوشبختانه این وضعیت ادامه پیدا نکرد و وضعیت خاورمیانه بهتر شد. امسال انتظار می‌رود با توجه به این که لانینا ادامه پیدا خواهدکرد و چرخه از ال‌نینو به لامینا تبدیل می‌شود، شرایط از نظر دمایی برای کره زمین بهتر از سال قبل شود، منتهی این نکته را عرض کنم که ما براساس آمار این را می‌گوییم و از نظر علمی هنوز شناخته شده نیست و دلایل علمی‌ و فیزیکی ندارد، اما به صورت آماری، سال‌هایی که ال‌نینو و لانینا حاکم بوده را از نظر بارش‌های مختلف مقایسه کرده‌ایم. در سال‌های ال‌نینو پاییزمان شرایط مطلوب‌تری دارد و از نظر دمایی بهتر می‌شود و بارش‌هایمان هم بهتر می‌شود، اما متاسفانه امسال شاهد بودیم که بدتر هم شد و خلاف آن چیزی که آمار به ما نشان می‌داد، اتفاف افتاد.عرض کردم که دلایل فیزیکی این مسئله هنوز شناخته شده نیست.

بیشتر بخوانید: «انزلی سل»، کابوس مرگ می‌بیند؛ قصه یک تالاب و کابوس ویرانی انزلی

پس پاییز آینده را چطور بررسی می‌کنید؟

امسال با توجه به این که ال‌نینو دارد فروکش می‌کند و به جای آن لانینا یا فاز سرد حاکم می‌شود، بر اساس آمار ما انتظار بارش‌های خوب پاییزی را نداریم، ولی خدا کند که همان‌طور که سال پیش استثنایی بود، امسال هم استثنایی باشد.

براساس آمار سال‌های ال‌نینو، پاییزهای کم‌بارشی دارند و برعکس در سال‌های لانینا بارندگی‌ها بیش از حد نرمال است. امسال علی رغم این که سال گذشته یعنی پاییز سال ۲۰۲۳ یا ۱۴۰۲ ما سال ال‌نینو داشتیم، اما بارش‌هایمان خوب نبود و سال کم بارشی را داشتیم؛ یعنی برعکس اتفاق افتاد. امسال انتظار داریم لانینا باشد که همان طور که عرض کردم متوازن با کم بارشی در ایران است و همبستگی بالایی میان کمبود بارندگی و لانینا وجود دارد، ولی من می‌گویم امیدوارم علی‌رغم این که لانینا دارد می ‌آید ما امیدواریم پاییز خوبی داشته باشیم.