هر آنچه از کاخ گلستان باید دانست

اقتصاد۲۴- هدی کاشانیان: «کاخ گلستان» یکی از مجموعه‌های تاریخی و فرهنگی مهم ایران است که در قلب تهران، پایتخت کشور واقع شده است. این کاخ به دوره‌های مختلف تاریخی از زمان شاهان صفوی تا دوران قاجار تعلق دارد و به دلیل معماری زیبا، آثار هنری با ارزش و تاریخ پرفراز و نشیب خود شهرت دارد. کاخ گلستان در زمان شاه عباس صفوی (قرن ۱۷ میلادی) ساخته شد، اما بیشتر ساختمان‌های آن در دوران قاجار به ویژه در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته و تکمیل شدند. این کاخ به مدت حدود ۴۰۰ سال محل سکونت و حکومت شاهان ایران بوده است. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و بخش‌های کاخ گلستان عبارتند از:

معماری و بخش‌های مهم کاخ گلستان

کاخ گلستان شامل مجموعه‌ای از کاخ‌ها، تالارها، موزه‌ها و باغ‌های زیبا است. برخی از مهم‌ترین بخش‌های این مجموعه عبارتند از:

تالار آینه

 تالار آینه در غرب تالار سلام واقع شده است. ساختمان این بنا در سال ۱۲۹۴ شمسی پایان یافت، اما تکمیل گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های آن تا سال ۱۲۹۹ شمسی ادامه داشت. شهرت اصلی این تالار، نقاشی تالار با رنگ و روغن توسط هنرمند توانمند ایرانی، کمال‌الملک است. کشیدن این تابلو از تالار آینه حدود ۵ سال زمان برده و ناصرالدین شاه نیز در این تصویر، داخل تالار دیده می‌شود. شگفتی تالار آینه این است که اگر نقاشی کمال‌الملک را دیده باشید، تصویر وسیع و بزرگی از تالار در ذهن خود مجسم می‌کنید درحالی‌که در واقعیت تالار، فضایی کوچک است.

تالار سلام

 تالار سلام که با نام‌های تالار موزه یا موزه مخصوص نیز میان کاخ‌های تهران شهرت دارد، اتاقی است که در سال ۱۲۵۳ شمسی در کاخ گلستان ساخته شد. معماری این بنا به‌عهده حاج ابوالحسن معمار نوایی بود که به‌خاطر هنر و تلاش‌های خود لقب صنیع‌الملکی را گرفته بود. این تالار در دوران تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی تغییرات زیادی کرد، اکثر آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های بی‌نظیری که در تالار می‌بینید مربوط به دوران پهلوی است. تالار ۹ پنجره بزرگ به باغ گلستان دارد. تالار موزه آثار نفیس باقی‌مانده از شاهان دوران قاجار دارد که توسط پادشاهان یا هنرمندان بزرگ به آن‌ها هدیه شده است. در بخش نگارخانه موزه، آثار هنری مهمی ازجمله نقاشی‌های کمال‌الملک، استاد محمودخان صبا و…در این موزه قرار گرفته است.

خلوت کریمخانی

 بخشی آرام و دنج از کاخ که برای استراحت شاهان استفاده می‌شد. خلوت کریم‌خانی در کاخ گلستان، بنایی سرپوشیده با ایوانی سه دهنه و حوض جوشی است که با آب قنات شاهی پر و در باغ جاری می‌شد. نام‌گذاری این بنا دو علت اساسی دارد که داستان جالبی است. دلیل اول زمان ساخت بناست که به دوران کریم‌خان زند برمی‌گردد و دلیل دوم ستم‌های آقامحمدخان قاجار در حق استخوان‌های کریم‌خان زند است. آقامحمدخان دستور داد تا استخوان‌های کریم‌خان از شیراز به تهران منتقل شود، سپس آن‌ها را زیر پله‌ای که محل رفت‌و‌آمد روزانه خود بود، دفن کردند تا هر روز از روی آن عبور کند. پس از انقراض سلسله قاجار، پهلوی دستور شکافتن پله را داد و استخوان‌ها را از آنجا بیرون آورد. خلوت کریم‌خانی با تغییراتی که ناصرالدین شاه در آن ایجاد کرد، تبدیل به فضایی باصفا و آرام شده بود که گهگاه در گوشه دنج آن به استراحت می‌پرداخت. در حال حاضر، آثار شاخصی که در این بنا وجود دارد، سنگ مزار ناصرالدین شاه و تخت فتحعلی شاه است.

بیشتر بخوانید: هر آنچه باید از موزه کلاه فرنگی شیراز بدانید

شمس‌العماره

 یکی از بنا‌های مرتفع کاخ که به عنوان یکی از اولین ساختمان‌های بلند تهران شناخته می‌شود و دارای چشم‌انداز بسیار زیبایی از شهر تهران است. عمارت شمس‌العماره شاخص‌ترین بنا در کاخ گلستان محسوب می‌شود. این بنا، ساختمانی پنج طبقه با ۳۵ متر ارتفاع است که در زمان خود بلندترین ساختمان تهران به شمار می‌رفته و تا مدت‌ها نماد تهران بوده است. شمس‌العماره به دستور ناصرالدین شاه، به الهام از ساختمان‌های بلند فرنگستان در سال ۱۲۴۴ شمسی بنا شد و ساخت آن سه سال طول کشید. این بنا دو برج هم‌شکل و متقارن دارد. زیبایی شمس‌العماره زبانزد همه است، آینه‌کاری‌ها، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های آن، بنا را با تمام تالار‌های کاخ گلستان متمایز کرده است.

تالار الماس

 حقا که نام تالار الماس به جا انتخاب شده است. تالاری با آینه‌کاری‌های بی‌نظیر، طاق و قوس‌هایی با شیشه‌های رنگی، نامی جز تالار الماس نباید می‌داشت. عمارت الماس کاخ گلستان، در زمان فتحعلی شاه ساخته شد، اما ظاهر و تزییناتش در زمان ناصرالدین شاه تغییر کرد. این بنا شامل یک تالار بزرگ، اتاق‌های گوشواره، دهلیز، بالاخانه و پستو‌های بسیار است. زیر تالار نیز حوض‌خانه یا زیرزمین بزرگی قرار دارد.

تخت مرمر

تخت مرمر اثری هنری است که به‌شکل سکو در ایوان دارالاماره قرار گرفته است. این تخت با الهام از تخت حضرت سلیمان و به خواست فتحعلی شاه، از مرغوب‌ترین سنگ مرمر معادن یزد، توسط استاد میرزا بابای شیرازی نقاش‌باشی دربار قاجار، طراحی و به‌وسیله هنرمندان بزرگ زمانه ازجمله، حجاری و ساخته شد.

محل کاخ گلستان

کاخ گلستان در بخش مرکزی تهران و در محدوده بازار قرار گرفته است. این موزه بزرگ تهران، در خیابان پانزده خرداد قرار دارد که از شرق به خیابان ناصرخسرو می‌رسد.

آدرس: تهران، محله پامنار، خیابان ۱۵ خرداد، قسمت شمالی میدان ارگ

اهمیت فرهنگی و هنری کاخ گلستان

کاخ گلستان نه تنها به دلیل معماری و تاریخ خود، بلکه به دلیل وجود آثار هنری با ارزش مانند نقاشی‌ها، ظروف چینی، فرش‌های دستباف و آثار خوشنویسی دارای اهمیت است. این کاخ همچنین محل نگهداری تاج‌گذاری شاهان قاجار بوده است.

ثبت کاخ گلستان در میراث جهانی یونسکو

کاخ گلستان در سال ۲۰۱۳ به عنوان یکی از میراث‌های فرهنگی جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت به دلیل ارزش تاریخی، فرهنگی و معماری برجسته کاخ انجام شده است. کاخ گلستان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری تهران به شمار می‌آید و سالانه گردشگران زیادی از سراسر جهان برای دیدن این مجموعه ارزشمند به ایران سفر می‌کنند.