آینده سیاست خارجی ایران با سعید جلیلی چگونه بود؟

اقتصاد۲۴-با پایان انتخابات ریاست جمهوری در ایران و پیروزی مسعود پزشکیان، حالا می‌توان تصویر واقع بینانه و نزدیک تری از هر دو کاندیدا داشت. چه آنکه تحلیلگران روابط بین الملل یکی از دلایل شکست سعید جلیلی را نگرانی و ترس جامعه ایران از افزایش تنش ایران با کشور‌های جهان عنوان می‌کنند. انگاره و تصویری که محصول دست کم ۱۲ سال سیاست ورزی سعید جلیلی در شورای عالی امنیت ملی بوده و برجسته‌ترین تصویر از او در دوره دبیری این شورا در دولت‌های نهم و دهم بود که به هزینه زا‌ترین قطعنامه‌ها علیه جمهوری اسلامی منجر شد. از این رو فهم ریشه‌های اندیشه جلیلی می‌تواند به پیشبینی کنشگری و سیاست ورزی او در صورت پیروزی در انتخابات منتهی شود. به عبارت دیگر در این تحلیل به این سوال پاسخ خواهیم داد که در صورت پیروزی سعید جلیلی در انتخابات ریاست جمهوری ایران، سیاست خارجی جمهوری اسلامی در خاورمیانه چه تغییری می‌کرد؟

سعید جلیلی در مقطع کارشناسی ارشد از پایان نامه‌ای دفاع کرده که تقریبا چکیده‌ای از ایده آل‌های او در سیاست خارجی بر مبنای تفسیری از وقایع صدر اسلام و تصمیمات پیامبر (ص) بوده است. جلیلی در این پایان نامه که با عنوان «سیاست خارجی پیامبر اعظم (ص)» از آن دفاع شده، در صفحه ۱۳۳ آن هدف نهایی پیامبر در سیاست خارجی را «حاکمیت اسلام» در سراسر جهان دانسته که باید زمینه «جاودان ماندن» آن نیز فراهم شود. جلیلی معتقد است پیامبر در صدر اسلام تشکیل دولت داده و استراتژی‌هایی را به صورت برنامه ریزی در سیاست خارجی به کار برده است.

تفسیری که جلیلی از جنگ‌های پیامبر دارد، او را به این نتیجه می‌رساند که «جنگ مقدمه صلح است». او در صفحه ۱۲۹ این رساله می‌نویسد: «پیامبر برای تحمیل صلح بر دشمن به منطقه آمده بود لذا باید از یک موضع قوی با دشمن برخورد می‌کرد. از یک سو باید با هوشیاری کامل مانع هرگونه سنگ اندازی در راه صلح شود و از سوی دیگر باید از موضعی قوی و برتر با مسئله برخورد کند. برای تحمیل صلح علاوه بر قرار دادن دشمن در محضورات سیاسی، مهمترین کار ترساندن وی از قوه نظامی است!»

سعید جلیلی با چنین هدف گذاری و تفسیری از پیامبر، «مذاکره» را به مثابه ابزاری برای رساندن «پیام به مخالفان» ارزیابی می‌کند و در صفحه ۸۳ رساله می‌نویسد «پیامبر اگرچه به مذاکره می‌پردازد، اما از مذاکره به عنوان وسیله‌ای جهت رساندن پیام خویش به مخالفان استفاده می‌نماید و همچنان که قبلا ذکر شد پیامبر هیچگاه حاضر به عدول از اصول نمی‌شد

اما جلیلی چه استنباطی از اصول پیامبر دارد؟ او به اصل توحید، ولایت، نفی سبیل، عدالت، وفای به عهد و برقراری ارتباطات اشاره می‌کند و استراتژی جنگ را مقدم بر استراتژی صلح در نظر می‌گیرد. او در استراتژی‌های جنگ که آن را پیش زمینه صلح ارزیابی می‌کند به «ایمان و توکل به خدا»، «رعایت اصول نظامی»، «دیپلماسی فعال»، «قرارداد با قدرت‌های بی طرف»، «خنثی کردن نیرو‌های مخالف»، «مذاکره»، «ابتکار عمل»، «قاطعیت» و «استفاده از عوامل اقتصادی» اشاره می‌کند. جلیلی معتقد است بعد از جنگ، صلح در دسترس تری وجود دارد و آنگاه دیپلماسی و تهدید همزمان به جنگ، صلح را به دنبال خواهد داشت. در چنین مسیری است که جلیلی، حاکمیت اسلام در جهان را در دسترس می‌بیند.

بیشتر بخوانید:فیلم/ جلیلی بازنده‌ای است که رها نمی‌کند!

در همین راستا ناظران سیاسی می‌گویند سیاست خارجی جلیلی در دولت چهاردهم نه برای حل مسئله تحریم‌ها بلکه کاربرد تمام امکانات و ظرفیت‌های کشور برای افزایش سطح تنش با امریکا در خاورمیانه خواهد بود. تنش زایی که با تقویت جبهه جنگ نیابتی و با راهبرد «جنگ برای صلح» پیگیری می‌شود. به عبارت دیگر جلیلی بر اساس تفسیری که از اسلام دارد، با افزایش هزینه‌های نظامی علیه دشمن که در وضعیت فعلی امریکا و اسرائیل تعریف می‌شود تلاش می‌کند امتیازاتی در میدان جنگ به دست آورد تا موقع مذاکره از آن‌ها برای چانه زنی بهره برداری کند. چانه زنی که در نهایت به تقویت جبهه جنگ در کشور‌های دوست ایران منجر می‌شود.

در نمونه‌ای مهم، یکی از ایده‌های سعید جلیلی در تبادل زندانیان سیاسی و امنیتی اروپایی و امریکایی به مثابه کارت بازی در سیاست خارجی بر اساس تفسیر او از سیاست خارجی پیامبر در شورای عالی امنیت ملی پیگیری شد. او در صفحه ۱۲۰ رساله خود می‌نویسد «پیامبر از طریق آزادی زندانیان دشمن در برابر مبلغی پول که خویشاوندن زندانیان می‌پرداختند، به تقویت بنیه مالی مسلمانان کمک می‌کردند» یا در نمونه‌ای دیگر که ایده بستن تنگه هرمز یا ناامن کردن مسیر‌های دریایی در دریای سرخ را دنبال می‌کند، جلیلی بر اساس تفسیری بنیادگرایانه از اسلام در صفحه ۱۱۹ رساله خود می‌نویسد «یکی از اهرم‌های پیامبر در مقابله با دشمن، فشار اقتصادی بود. ناامن کردن راه‌های تجارتی قریش و محاصره اقتصادی، نظامی دشمن از جمله این فشار‌ها است. این جنگ‌ها از دو جنبه حائز اهمیت است. اول اینکه بنیه مالی مسلمانان را تقویت می‌نمود و درگیر اینکه به دشمن صدمات شدیدی وارد می‌کرد»

تحلیل محتوای پایان نامه کارشناسی ارشد سعید جلیلی که با موضوع «سیاست خارجی پیامبر اسلام» نوشته شده، این پیشبینی را در برابر تحلیلگران قرار داده که در صورت پیروزی سعید جلیلی سطح تنش در خاورمیانه به طور قابل توجهی به نفع جبهه‌های گروه‌های محور مقاومت در یمن، فلسطین، عراق و سوریه افزایش یابد و حمایت نظامی ایران از روسیه نیز با هدف درگیر نگهداشتن امریکا در جبهه اوکراین و تضعیف کمک‌های مالی و نظامی امریکا به اسرائیل در خاورمیانه، ادامه پیدا کند. از این رو می‌توان نتیجه گرفت رفع تحریم‌ها همانگونه که جلیلی در مناظره‌های تلویزیونی نیز برای آن برنامه مشخصی نداشت، اساسا در اولویت دولت نخواهد بود.