نامه آیت‌الله منتظری به سیدمحمد خاتمی

اقتصاد۲۴- به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پس از هر انتخاباتی، رجال و سیاستمداران پیشین، برای رئیس جمهور منتخب نامه‌نگاری می‌کنند و رهنمود‌هایی ارائه می‌دهند. برخی از این نامه‌ها، فارغ از زمان و مکان و حتی نویسنده‌ی نامه، می‌توانند بیانگر دغدغه‌ها و مسائل امروز ما باشند و مورد استفاده قرار گیرند.

در میان چنین نامه‌هایی، در «مرکز اسناد انقلاب اسلامی» نامه‌ای هست به قلم آیت‌الله منتظری خطاب به سید محمد خاتمی، رئیس جمهور دولت اصلاحات، سه روز پس از دوم خرداد. آیت‌الله منتظری در این نامه، خطاب به خاتمی، انتخاب او را نه یک انتخاب معمولی، بلکه یک انقلاب مردمی در برابر وضع موجود می‌نامد که حاوی پیامی گویا برای تمام مسئولین کشور بوده است.

منتظری می‌نویسد مردم هنوز به شعار‌های اصلی انقلاب یعنی استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی وفادارند؛ ولی از وعده‌های توخالی، تبعیضات ناروا، سوء مدیریت‌ها و پارتی‌بازی‌های اداری، انحصارطلبی‌های جناحی و انگ‌زدن‌های بیجا و طرد نیرو‌های باارزش به بهانه‌های واهی، از محور قرارگرفتن تملق‌ها و ثناگویی‌های مبتذل، از ایجاد محدودیت‌های ناروا و سلب آزادی‌های مشروع و مصرح در قانون اساسی، از اسراف و تبذیر‌ها در بیت‌المال و انجام کار‌های تشریفاتی و پرهزینه و نادیده‌گرفتن نیاز‌های ضروری جامعه رنج می‌برند و او را توصیه می‌کند به وفاق، عدالت و استفاده از نیرو‌های متعهد، متخصص و کارآمد.

در ادامه متن این نامه برای نخستین‌بار منتشر می‌شود:

بسم‌الله الرحمن الرحیم

جناب مستطاب حجةالاسلام و المسلمین آقای حاج سید محمد خاتمی رئیس جمهور محترم دامت افاضاته بحق محمد و آله

پس از سلام و تحیت و تبریک به مناسبت انتخاب شایسته جنابعالی از طرف مردم آگاه و متعهد ایران و تقدیر و تشکر از ملت عزیز که با حضور در پای صندوق‌های رای و دخالت در تعیین سرنوشت کشور خود، مراتب رشد و آگاهی خود را به نمایش گذاشتند، به عرض می‌رساند:

هرچند محتمل است بعضی از علاقه‌مندان جنابعالی خوش نداشته باشند که من برای شما نامه بنویسم، ولی با سابقه آشنایی که با خود شما و با ارادت خاصی که نسبت به مرحوم والد شما مرد فضیلت و تقوی حضرت آیت‌الله آقای حاج سید روح‌الله خاتمی (طاب ثراه) داشته و دارم، لازم دیدم پس از انتخاب جنابعالی به عنوان رئیس‌جمهور ایران اسلامی، ضمن تبریک به شما و به مردم رشید ایران، مطالبی را مختصرا یادآور شوم:

۱ـ می‌دانم که الان مسئولیت سنگینی به عهده جنابعالی گذاشته شده و اداره امور اجرایی کشور وسیع ایران در شرایط فعلی ـ باقی ماندن بسیاری از خرابی‌های جنگ تحمیلی، مشکلات اقتصادی و تورم، وجود برنامه‌های نیمه تمام، توقعات و انتظارات طبقات مختلف، وجود فشار‌های خارجی و احتمال کارشکنی‌های داخلی ـ بسیار طاقت‌فرسا و مشکل است، ولی شما با صبر و استقامت کامل و توکل به خدا و سعه صدر تصمیم بگیرید به اسلام و بندگان خدا و انقلاب و کشور خدمت کنید، ان‌شاءالله خدا یار و پشتیبان شما خواهد بود.

«ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم» و از رسول خدا (ص) سوال شد: «من احبّ الناس الی الله؟» قال: «انفع الناس للناس» (الکافی ۲/۱۶۴). خداوند ان‌شالله وجود شما را در هر حال نافع و مفید قرار دهد.

۲ـ جنابعالی به این انتخاب به عنوان یک موقعیت بالا نگاه نکنید، بلکه به عنوان یک مسئولیت سنگین و یک امانت الهی و مردمی نگاه کنید. امیرالمومنین (ع) به استاندار آذربایجان نوشتند:

«ان عملک لیس لک بطعمة و لکنّه فی عنقک امانة» (نهج‌البلاغه، نامه ۵)

انتخاب جنابعالی در شرایط فعلی ایران یک انتخاب عادی نبود، بلکه یک انقلاب مردمی بود در برابر وضع موجود. اهمیت این مسئولیت و انتظارات به جای اقشار آگاه و متعهدی که با آراء کم‌نظیر خود جنابعالی را به قدرت رساندند، بر کسی پوشیده نیست، این انتخاب پیام گویایی بود به همه متصدیان امور و مسئولین محترم کشور.

اینکه بعضی می‌خواهند وانمود کنند که ـ خدای ناکرده ـ مردم از اسلام و انقلاب منحرف شده‌اند، چنین نیست. مردم از اسلام و دین خسته نشده‌اند و معارف حیات‌بخش اسلام در اعماق دل مردم نفوذ کرده است و به شعار‌های انقلاب یعنی استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی وفادارند، ولی از وعده‌های توخالی، از تبعیضات ناروا، از سوء مدیریت‌ها و پارتی بازی‌های اداری، از انحصارطلبی‌های جناحی و انگ زدن‌های بیجا و طرد نیرو‌های با ارزش به بهانه‌های واهی، از محور قرار گرفتن تملق‌ها و ثناگویی‌های مبتذل، از ایجاد محدودیت‌های ناروا و سلب آزادی‌های مشروع و مصرح در قانون اساسی، از اسراف و تبذیر‌ها در بیت‌المال و انجام کار‌های تشریفاتی و پر هزینه و نادیده گرفتن نیاز‌های ضروری جامعه رنج می‌برند.

۳- استحکام و استقرار یک نظام و کشور مرهون قانونمند شدن آن و اعتبار عملی قانون اساسی و دیگر قوانین مصوبه آن کشور است در تمام عرصه‌ها و برای همه طبقات، همه اقشار و اشخاص در برابر قانون یکسان می‌باشند و حقوق و اختیارات ملت، رئیس‌جمهور و سایر مسئولین و حتی رهبر انقلاب در قانون اساسی مشخص شده است. در اصل یکصد و هفتم قانون اساسی تصریح شده که: «رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است» و در اصل یکصد و دهم وظائف و اختیارات او تعیین شده است.

قانون اساسی را هم بنیان‌گذار جمهوری اسلامی مرحوم امام خمینی (قدّس سرّه) و هم مراجع بزرگ و علماء اعلام و هم اکثریت قریب به اتفاق ملت تایید کردند و به آن رای دادند و جنابعالی برای حفظ آن سوگند یاد خواهید نمود. برای حفظ حاکمیت اسلامی و تحقق ارزش‌های انقلاب، باید ـ به جای محور قرار دادن نظر و خواست اشخاص و جناح‌ها ـ قانون اساسی و قوانین مصوبه بر اساس موازین اسلامی محور باشد، و پشتیبان اجرایی آن نیز مردم می‌باشند، کسانی که دم از فوق قانون بودن شخص یا اشخاص می‌زنند و یا مردم و جمهور را می‌خواهند نادیده بگیرند، در حقیقت ثبات سیاسی کشور را خدشه‌دار می‌کنند. شخص یا اشخاص جزئی است و قانون امری است کلی و باقی، و من و شما در منطق خوانده‌ایم که: «الجزئی لا یکون کاسباً و لا مکتسباً»

۴ـ قربانی کردن حقیقت‌ها و واقعیت‌ها و حقوق اشخاص و ملت در پای مصلحت‌های خیالی و زودگذر که اکنون به شکل یک سنت و فرهنگ غلط درآمده، علاوه بر مسئولیت الهی به ضرر استقرار نظام اسلامی است. راه انداختن یک عده افراد ناآگاه و بی‌اطلاع از حقایق را با نام‌های فریبنده و حمله به شخصیت‌ها و یا ارگان‌های مخلص و وفادار به اسلام و انقلاب صد در صد ثبات سیاسی کشور و قانونمند بودن آن را مخدوش می‌کند، باید به هر نحو شده جلوی این قبیل بی‌نظمی‌ها را گرفت. در وصیت مولی امیرالمومنین (ع) خطاب به امام حسن و امام حسین (ع) آمده است: «اوصیکما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم امرکم و صلاح ذات بینکم» (نهج البلاغه، نامه ۴۷)

بیشتر بخوانید: عکس/ حضور مسعود پزشکیان بر مزار آیت الله منتظری

۵ـ جنابعالی اگر بخواهید در این مسئولیتی که پذیرفته‌اید، موفق باشید و افکار عمومی را همراه داشته باشید، راهی جز به کارگیری نیرو‌های مخلص، متعهد، مستقل، کاردان و دلسوز که در گذشته و حال عملا به آرمان‌های انقلاب پایبند بوده‌اند ندارید، چنین نباشد که تحت فشار‌ها و جوّسازی‌های معمول، افراد متملق و طالب مقام که متاسفانه زمینه رشد آن‌ها در شرایط فعلی کاملا مساعد است، بر شما تحمیل گردد و فقط شخص رئیس‌جمهور عوض شده باشد، که در این صورت جنابعالی، اعتبار کنونی خود را از دست خواهید داد و در رأی دهندگان به جنابعالی، یعنی اکثریت قاطع کشور، یأس کلی و بدبینی حکم‌فرما خواهد شد.

۶ـ جنابعالی از عوارض و عواقب خطرناک تنگ نظری و انحصارطلبی به خوبی مطلعید و خودتان نیز طعم تلخ آن را چشیده‌اید. هرچند جناح خاصی بیشتر به شما علاقه دارند و برای انتخاب شما فعالیت کرده‌اند، ولی در تفویض مسئولیت‌ها و به کارگیری نیرو‌ها فراجناحی فکر کنید و ملاک انتخاب را صلاحیت، تجربه، تعهد، تخصص، لیاقت و قانونمندی اشخاص قرار دهید و با سنت سیئه طرد نیرو‌های خوب و ترور شخصیت‌های باارزش مبارزه کنید. نیروی عاقله و مغز‌های متفکر و متعهد کشور، سرمایه‌های معنوی کشورند که باید برای اداره کشور و سازندگی آن در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از آنان استفاده نمود و طرد نیرو‌های خوب و منزوی کردن آنان ظلم است هم به خود آن‌ها و هم به ملت، و ضمنا به علاقه‌مندان خود نیز سفارش کنید که مبادا در فکر مقابله به مثل و انتقام‌جویی برآیند.

گذشت و تحمل افکار و سلیقه‌های مختلف و شرح صدر، نشانه بزرگ‌منشی انسان است و در کلمات قصار نهج البلاغه (حکمت ۱۷۶) می‌خوانیم: «آلة الریاسة سعة الصدر» و باز می‌خوانیم: «لا یقیم امر الله سبحانه الّا من لا یصانع و لا یضارع و لا یتبع المطامع» (حکمت ۱۱۰) «فرمان خدا را اجرا نمی‌کند مگر کسی که اهل سازش، بی‌اطلاع و مقلد دیگران و پیرو مطامع نباشد».

۷- مسأله تورم و هماهنگ نبودن دخل و خرج ملت و تبعیض عمیق طبقاتی و وضع نابسامان بهداشت و درمان از مشکلات فعلی کشور است، هرچند لازم است بیشترین بودجه کشور به مصرف سازندگی اساسی و زیربنایی برسد، ولی کمبود ضروریات زندگی فعلی مردم نیز باید مورد توجه قرار گیرد، آدم گرسنه و مریض را نمی‌شود با وعده و وعید سرگرم کرد، بیمارستان‌های عمومی باید به اقسام وسایل مورد نیاز مجهز باشند و همه طبقات محروم بتوانند از آن‌ها استفاده کنند، باید از مخارج غیر ضروری و تشریفات کاست و نیاز‌های ضروری جامعه را مورد توجه قرار داد.

۸- کشاورزی ـ علاوه بر اینکه مجرای ارتزاق میلیون‌ها جمعیت کشور می‌باشد ـ زیربنای استقلال اقتصادی و بی‌نیازی کشور است، پس باید به نحوی برنامه‌ریزی شود که کشاورزان محترم دلگرم باشند و ماندن در روستا‌ها برای آنان مقرون به صرفه باشد، ما می‌بینیم جوانان آنان فوج فوج سرازیر شهر‌ها می‌شوند و روستا‌ها خالی می‌شود. وقتی که از مزایای بهداشت و درمان و آموزش و یارانه‌ها محروم باشند و حتی برای حفر یک چاه ناچار باشند مالیات زیادی بدهند و کود و سموم را به قیمت‌های زیاد تهیه کنند، قهرا روستا‌ها را رها می‌کنند و دولت ناچار می‌شود گوشت و مواد غذایی را با دلار‌های نفتی برای آنان تهیه کند.

۹- از اموری که همه ملت انتظار دارند مورد توجه واقع شود، تامین حقوق ملت و آزادی‌های مصرّحه در قانون اساسی است. شعار‌های اول انقلاب چنین بود: «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی.» البته آزادی در چهارچوب رعایت موازین اسلامی و حقوق یکدیگر، از نظر شرع و قانون اساسی، تفتیش عقاید ممنوع است، استراق سمع، شنود گذاری و هرگونه تجسس ممنوع است. حیثیت و جان و مال اشخاص محترم است و هیچ‌کس را نمی‌توان دستگیر کرد، مگر به حکم قانون و ابلاغ کتبی موارد اتهام.

نشریات و مطبوعات باید در بیان مطالب آزاد باشند، مگر در امور ضد دین یا ضد عفت عمومی، در جهان امروز روزنامه‌ها زبان گویای مردمند و طبقات مختلف می‌توانند به وسیله آن‌ها پیام خود را به مسئولین برسانند و چنین نیست که فقط سخنگوی دولت باشند و موظف باشند فقط اخبار تکراری القاء شده از طرف مسئولین را بنویسند.

تشکیل احزاب سیاسی باید آزاد باشد ـ البته در چهارچوب موازین اسلامی ـ تا مردم از همه طبقات با عضویت در آن‌ها بتوانند افکار و نظریات خودشان را تبیین کنند و در هر تضارب و برخورد افکار مختلف، هم خودشان آگاهی و رشد سیاسی پیدا کنند و هم دولت را در مواقع حساس یاری دهند، و هم نسبت به رجال سیاسی و با ارزش شناخت کامل پیدا کنند تا در مواقع انتخاب نمایندگان یا رئیس‌جمهور آمادگی کامل داشته باشند و چنین نباشد که هنگام انتخابات، گرفتار گروه‌های خلق الساعه و تبلیغات مبتذل آنان گردند، و بالاخره شرکت مردم در انتخابات آزاد توقف به شناخت قبلی و آمادگی کامل دارد و راه آن تشکیل احزاب سیاسی آزاد است.

۱۰- در خاتمه امیدوارم جنابعالی که شخصیتی متدین و متعهد و لایق و کاردان می‌باشید، در پرتو توکل به خدای متعال و اقتداء به پیامبر اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) و دعای حضرت، ولی عصر عجل‌الله تعالی فرجه الشریف در اجرای احکام اسلام و قانون اساسی و قوانین مصوبه، و در سازندگی کشور در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی موفق باشید و بتوانید با انتخاب افراد خوب و حذف تشریفات غیر ضروری و ادغام یا حذف ارگان‌های تکراری، و اختیار روش‌های ساده‌‍زیستی، موقعیت کشور و انقلاب را در برابر دشمنان حفظ نمایید و سعی کنید در هر حال جنبه مردمی بودن خود را از دست ندهید. در نهج البلاغه می‌خوانیم: «الولایات مضامیر الرجال» (حکمت ۴۴۱)

و باز می‌خوانیم: «إنَّ اللّه َ تعالی فَرَضَ علی أئمّةِ العَدلِ أن یُقَدِّروا أنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النّاسِ کَیْ لا یَتَبیَّغَ بالفقیرِ فَقْرُهُ» (خطبه ۲۰۹)

و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته

۱۹ محرم الحرام ۱۴۱۸ /

۱۳۷۶/۳/۵

قم، حسینعلی منتظری

۲۹۲۱۸