زمانی برای اختراع دوبارۀ المپیک پاریس؛ محاسبهٔ ردپای کربن المپیک، محل مناقشهٔ پژوهشگران است

اقتصاد۲۴-المپیک ۲۰۲۴ پاریس به‌عنوان سبزترین دورهٔ بازی‌های المپیک به ثبت رسیده و آن را اولین بازی‌های ورزشی سازگار با توافقنامهٔ اقلیمی پاریس نامیده‌اند. صحبت از «بازی‌های سبز» به سال ۲۰۲۱ برمی‌گردد. در آن زمان، کمیتهٔ سازماندهی بازی‌های المپیک (OCOG) به‌دنبال هدف بلندپروازانهٔ کاهش گاز‌های گلخانه‌ای منتشرشده در جریان بازی‌های المپیک و همچنین تلاش برای ترسیب گاز‌های گلخانه‌ای جو بود که از این طریق رویای «المپیک کربن-خنثی» یا همان «صفر خالص کربن» را دنبال کند. اما کمی بعد و بدون سروصدا، اشاره به صفر خالص کربن در بازی‌های المپیک حذف شد و دیگر صحبتی از آن به میان نیامد.

از زمان مطرح‌شدن ایدهٔ صفر خالص کربن در بازی‌های المپیک، همواره این سؤال مطرح بوده که آیا می‌توان به وعدهٔ «بازی‌های سبز» عمل کرد؟ روی کاغذ، یکی از اهداف المپیک پاریس، به‌نصف‌رساندن میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در جریان بازی‌ها در مقایسه با المپیک ۲۰۱۶ ریو یا المپیک ۲۰۱۲ لندن است. طبق برآوردها، به‌طور متوسط تخمین زده می‌شود که در هریک از این بازی‌ها، به‌طور متوسط چیزی حدود ۳.۵ میلیون تن دی‌اکسید کربن در جو زمین رها شده است. این میزان انتشار کربن، هشداری است که نشان می‌دهد این دو دورهٔ المپیک، کمترین سازگاری را با اصول پایداری محیط‌زیست در تاریخ برگزاری این بازی‌ها داشته‌اند. علاوه‌بر این، انتقاد‌هایی نیز به نحوهٔ محاسبهٔ میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در طول بازی‌ها وارد شده بود که کمیتهٔ بین‌المللی المپیک را برآن داشت تا در سال ۲۰۱۸ چارچوب استاندارد محاسبهٔ ردپای کربن برای بازی‌های المپیک را منتشر کند.

بزرگ‌ترین منابع انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در طول برگزاری رویداد‌هایی بزرگ مانند المپیک، به‌طور سنتی مربوط به حمل‌ونقل افراد، ساخت‌وساز و موارد زیرساختی است

با درنظرگرفتن این موضوع، حداکثر میزان درنظرگرفته‌شده برای انتشار کربن در المپیک ۲۰۲۴، معادل ۱.۵۸ میلیون تن دی‌اکسید کربن است؛ این بدون شک هدفی بلندپروازانه است، چرا که در جریان بازی‌های المپیک توکیو در سال ۲۰۲۰ که در زمان پاندمی کووید ۱۹ و بدون تماشاگر برگزار شد، میزان انتشار دی‌اکسید کربن تقریباً دو میلیون تن بود.

المپیک چگونه آلودگی ایجاد می‌کند؟

بزرگ‌ترین منابع انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در طول برگزاری رویداد‌هایی بزرگ مانند المپیک، به‌طور سنتی مربوط به حمل‌ونقل افراد، ساخت‌وساز و موارد زیرساختی است. تخمین ردپای کربن المپیک ۲۰۲۴ به سه قسمت نسبتاً مساوی تقسیم می‌شود؛ نخست ردپای کربن ناشی از سفر ورزشکاران و کادر ورزشی و رسمی هر کشور و سفر تماشاگران به پاریس. بخش سفر باید یک چهارم انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را به خود اختصاص دهد و ۹ درصد انتشار نیز به‌تن‌هایی مربوط به سفر ورزشکاران و مقامات است. دوم مربوط به ساخت‌وساز است که شامل ۲۵ درصد برای ساختمان‌های دائمی و ۸ درصد برای زیرساخت‌های موقت و سیستم‌های موقت تولید انرژی است. سومین بخش نیز عملیات اجرایی برگزاری بازی‌هاست که مربوط به تهیهٔ غذا، تدارکات، اقامت، امنیت و… است که ۳۳ درصد کل انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بازی‌ها را به خود اختصاص می‌دهد.

رویداد‌های بزرگ می‌تواند آغازی برای گذار انرژی (از منابع سنتی به منابع تجدیدپذیر) و اقلیمی (برنامه‌ریزی شهر براساس اهداف اقلیمی) در شهر میزبان باشند و بازسازی شهری با هدف آمادگی برای برگزاری رویداد‌هایی همچون المپیک، یکی از مهم‌ترین فرصت‌هاست

بیشتر بخوانید:تصاویر زیبا از رقابت‌های شنا استقامت المپیک پاریس

طبیعتاً تا زمانی که بازی به‌پایان نرسد، میزان دقیق ردپای کربن المپیک ۲۰۱۴ را نمی‌دانیم. هنوز مقدار و نوع مصالح ساختمانی به‌کاررفته در ساخت‌وساز‌ها تأیید نشده است و از طرف دیگر میزان حضور و مشارکت مردم در بازی‌ها، فقط در حد تخمین است؛ تخمینی که از حضور حدود ۱۳ میلیون تماشاگر در طول بازی‌های خبر می‌دهد. اما در این میان، بزرگ‌ترین ناشناختهٔ این محاسبات، مربوط به حمل‌ونقل است. سفر‌های هوایی تماشاگران، حملات خرابکارانه به سامانهٔ راه‌آهن و همچنین راه‌اندازی با تأخیر چهار خط جدید مترو که مناطق پاریس را به یکدیگر وصل می‌کنند، همگی می‌توانند منجر به افزایش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای شوند. جدا از همهٔ این‌ها، موضوع ساخت بحث‌برانگیز یک تقاطع بزرگراهی جدید برای المپیک در پاریس نیز مطرح است. چرا که پژوهش‌های طولانی‌مدت نشان داده‌اند که ساخت زیرساخت‌های جاده‌ای جدید، همواره باعث افزایش پایدار ترافیک شده است. کمیتهٔ المپیک وعده داده که میزان واقعی ردپای کربن را در پاییز و پس از اتمام بازی‌ها اعلام خواهد کرد. امیدواریم که این محاسبه به‌صورت شفاف و با قابلیت تکرار آن انجام و منتشر شود و میزان مطابقت اعداد اعلام‌شده در گزارش محیط‌زیستی، توسط افراد ثالث بی‌طرف و مستقل مورد بررسی قرار گیرد.

المپیک سبز؛ ممکن است؟

برگزارکنندگان المپیک ۲۰۲۴ چندین روش را برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای پیگیری کرده‌اند که اکثر آن‌ها دارای کاستی‌هایی هستند؛ اولین تصمیم، محدودکردن ساخت‌وساز بود؛ از زیرساخت‌های موجود در ۲۶ مکان برگزاری مسابقات، ۹۵ درصد آن‌ها یا از قبل ساخته‌شده‌اند یا آنکه موقت هستند. همچنین ساختمان‌های جدید به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در ساخت و بهره‌برداری از آن‌ها، کمتر از میانگین دی‌اکسید کربن منتشر شود.

یکی از نمونه‌های خوب طراحی منطبق با اصول محیط‌زیستی در المپیک پاریس، مرکز ورزش‌های آبی است که دارای اسکلتی چوبی و صفحات خورشیدی روی سقف است و صندلی‌های آن از مواد بازیافتیِ محلی تهیه شده‌اند؛ هرچند صندلی‌های بازیافتی تقریباً تأثیری روی کاهش ردپای کربن ساخت مرکز ورزش‌های آبی ندارد. چرا که وزن پلاستیک و ردپای کربن آن در هر کیلوگرم، در مقایسه با وزن سایر مواد (مانند بتن و فلزات ساختمانی) و ردپای کربن آن‌ها ناچیز است. بااین‌حال، ساخت این صندلی‌ها از منظر کاهش زباله‌های پلاستیکی و تأثیر مثبت آن بر اقتصادی محلی، قابل تحسین است.

دهکدهٔ المپیک در حومهٔ شمالی پاریس، قرار است میزبان ۱۴ هزار و ۵۰۰ ورزشکار در طول بازی‌های المپیک و ۹ هزار ورزشکار در طول بازی‌های پارالمپیک باشد. تعهد شده که ردپای کربن ساخت‌وساز‌های این دهکده، در مقایسه با پروژه‌های معمول ساخت‌وساز ۳۰ درصد کمتر باشد. بااین‌حال در این تعهد یک مشکل وجود دارد؛ به نظر می‌رسد معیار مشخص‌شده برای ردپای کربن در ساخت هر مترمربع ساختمان‌های معمولی، بسیار بالاتر از یافته‌های مطالعات اخیر در نظر گرفته شده است. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که ردپای کربن ساختمان‌های اروپایی در سال ۲۰۲۲ برای هر مترمربع، معادل ۲۱۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن است. علاوه‌بر این، در محاسبات کمیتهٔ المپیک، میزان انتشار تنها در زمان ساخت محاسبه شده و دربارهٔ متوسط انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در کل عمر ساختمان و کاربری‌های بعدی آن صحبتی به میان نیامده است که نگران‌کننده است. برای تأمین انرژی این بازی‌ها از منابع تجدیدپذیر شامل سلول‌های فتوولتاییک (صفحات خورشیدی)، سیستم‌های زمین‌گرمایی و ژنراتور‌های سوخت زیستی استفاده شده است که البته منفعت این اقدام برای انتشار کربن، کمتر مورد نقد جامعهٔ علمی واقع شده است.

از نظر تهیهٔ غذا، دو سوم وعده‌های غذایی ویژهٔ تماشاگران و هواداران و نیمی از وعده‌های غذایی کارکنان و داوطلبان برگزاری مسابقات، غذا‌هایی گیاهی هستند که در مقایسه با وعده‌های غذایی عادی (شامل گوشت)، ردپای کربن آن‌ها به نصف کاهش یافته است. از طرفی ۲۵ درصد از غذا‌ها نیز با محصولات محلی تهیه می‌شوند، هرچند که استفاده از این محصولات، لزوماً تضمین‌کنندهٔ ردپای کربن کمتر نیست.

جدا از این‌ها، موضوع «جبران کربن» نیز روی میز کمیتهٔ اجرای بازی‌های المپیک است. آن‌ها درحال برنامه‌ریزی برای تأمین مالی پروژه‌های جنگل‌کاری، حفاظت از جنگل‌ها و توسعهٔ انرژی‌های تجدیدپذیر در فرانسه و خارج این کشور هستند تا بتوانند ۱۰۰ درصد گاز‌های گلخانه‌ای منتشرشده به‌خاطر این رویداد را جبران کنند؛ این یک تعهد ستودنی است. اگرچه باید توجه داشته باشیم که تأثیر واقعی اعتبارات صرف‌شده برای پروژه‌های جبران کربن، محل مناقشات گستردهٔ جامعهٔ علمی است.

۳۱ همبرگر به ازای هر نفر!

جامعهٔ محققان در مورد پایداری رویداد‌های بزرگ نظرات متفاوتی دارند. برخی معتقدند که مقیاس تأثیر آن‌ها با اصول پایداری ناسازگار است و عمدتاً در خدمت منافع مالی و لذت افراد خاص هستند. اما برخی دیگر رویداد‌هایی نظیر المپیک را فرصتی برای نوآوری، توسعهٔ پایدار و ارتقاء پایداری می‌دانند. 

بیشتر بخوانید:فیلم/تیم قایقرانی بانوان ایرانی در المپیک به رتبه چهارم رسید

اگر بخواهیم دقیق‌تر به موضوع نگاه کنیم، ردپای کربن پیش‌بینی برای المپیک ۲۰۲۴ که قرار است ۱۳ تا ۱۶ میلیون تماشاگر در آن حاضر شوند، ۱.۶ میلیون تن دی‌اکسید کربن است. این یعنی ردپای کربن هر نفر بازدیدکننده، ۱۰۰ تا ۱۲۵ کیلوگرم دی‌اکسید کربن است. این نسبت در مقایسۀ با میانگین سالانهٔ ردپای کربن هر فرد اروپایی که ۷.۸ تن دی‌اکسیدکربن است، نسبتاً کم به‌نظر می‌رسد. برای روشن‌ترشدن ابعاد این ردپای کربن، می‌توان گفت که ۱۰۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن، معادل انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در ۵۰۰ کیلومتر رانندگی با خودروی شخصی یا ۱۰ هزار کیلومتر استفاده از مترو یا مصرف ۳۱ همبرگر گوشت گاو توسط یک فرد است.

اما برای تبعیت از مفاد توافق پاریس که هدف آن محدود کردن گرم‌شدن کرۀ زمین به کمتر از ۱.۵ تا ۲ درجهٔ سانتی‌گراد نسبت به پیش از دوران انقلاب صنعتی است، باید ردپای کربن همهٔ افراد در طول سال را به کمتر از دو تن دی‌اکسید کربن برسانیم. این عادلانه است که کشور‌های ثروتمند که مسئول انتشار اکثریت قریب‌به‌اتفاق گاز‌های گلخانه‌ای مازاد در جو زمین هستند، مسئولیت بخش اعظم کاهش انتشار این گاز‌های را بر عهده بگیرند.

پژوهشگران چندین راه را برای پایدارکردن رویداد‌های بزرگی همچون المپیک ارائه کرده‌اند که برگزاری رویداد‌های کوچک‌تر، توزیع برگزاری رویداد در چندین شهر (برای جلوگیری از توسعهٔ زیرساخت‌های جدید) از آن جمله‌اند. از دیگر پیشنهاد‌های آن‌ها نیز، تنظیم استاندارد‌های پایداری مستقل و سپردن ارزیابی این استاندارد‌ها به نهاد‌های مستقل است.

واقعیت آن است که زمان اختراع مجدد بازی‌های المپیک و سایر رویداد‌های بزرگ و هماهنگ‌سازی آن‌ها با اهداف اقلیمی، فرا رسیده است. حتی از آن بهتر، این رویداد ورزشی می‌تواند آغازی برای گذار انرژی (از منابع سنتی به منابع تجدیدپذیر) و اقلیمی (برنامه‌ریزی شهر براساس اهداف اقلیمی) در شهر میزبان باشند و بازسازی شهری با هدف آمادگی برای برگزاری رویداد‌هایی همچون المپیک، یکی از مهم‌ترین فرصت‌هاست. شهر‌های میزبان می‌توانند از فرصت برگزاری رویداد‌های بزرگ برای عایق‌بندی ساختمان‌ها، استقرار زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر، توسعهٔ حمل‌ونقل عمومی بهتر و کاراتر یا حتی توسعهٔ مراکز تفریحی جدید برای جذب شهروندانی که در تعطیلات آخر هفته به جاده‌ها می‌روند تا از شهر دور شوند، استفاده کرد. جلوه‌هایی از میراث المپیک ۱۹۹۲ بارسلونا، نمونه‌هایی شگفت‌انگیز از نوسازی شهری موفق است که پاریس می‌تواند از آن الهام بگیرد

منبع: این مقاله با عنوان اصلی «how experts are calculating the Paris Olympics’ carbon footprint»، روز سوم مرداد در وب‌سایت «کانورسیشن» (The Conversation) منتشر شده است. 

خانم «آن دو بورتلی» (Anne de Bortoli) پژوهشگر کاهش کربن و پایداری سیستم‌های حمل‌ونقل در دانشگاه پلی‌تکنیک مونترال و عضو هیئت مشورتی «کربن صفر» دولت کانادا است.