چاره‌جویی برای رونق بازار گردشگری کشور

اقتصاد۲۴-ایران بزرگ‌ترین ظرفیت صنایع‌دستی جهان را دارد؛ از میان حدود ۴۰۰ رسته صنایع‌دستی، ۲۹۸ رستۀ آن در ایران، یعنی حدود دوسوم دنیا و ۱۹۸ رستۀ آن که حدود یک‌سوم تمام ظرفیت صنایع‌دستی جهان می‌شود، فقط در اصفهان است. بااین‌حال «مجدالدین تاج» رئیس اتحادیۀ صنایع‌دستی استان اصفهان، وضعیت بازار و فعالان صنایع‌دستی را در سه کلمه، «بسیار بسیار نامناسب» توصیف می‌کند و می‌گوید، سهم ایران در بازار‌های جهانی و در رقابت با چین و هند تقریباً هیچ است.

وضعیت بازار گردشگری کشور هم مشابه صنایع‌دستی رکودی است. حذف سفر از سبد خانوار ایرانی به‌دلیل مشکلات معیشتی، محدودیت‌های موجود در سفر‌های داخلی و سخت‌گیری نهاد‌های غیرمرتبط به کسب‌وکار‌های سفر مانند بحث پلمپ‌ها و نظارت‌های بی‌حساب‌وکتاب، تعداد پایین گردشگران خارجی، نبود حساب‌های اقماری گردشگری برای شناخت بازار و برنامه‌ریزی دقیق، تعدد متولیان تصمیم‌گیر و… از جمله مسائلی است که همچون خار‌های ریز و درشت، سال‌هاست چشم بینای گردشگری را بی‌سو کرده است

تغییر شغل هنرمندان صنایع‌دستی، افزایش سن هنرمندان به بالای ۴۰ سال، قیمت بالای مواد اولیه، عدم وجود بازار و خریدار، حمایت‌نکردن دولت از فعالان این حوزه و عدم وجود برنامۀ جدی برای آیندۀ صنایع‌دستی کشور، اصلی‌ترین مشکلاتی است که تاج به آن‌ها اشاره می‌کند و برای برون‌رفت از این وضعیت، راهکار‌هایی پیشنهاد می‌دهد.

رئیس اتحادیۀ صنایع‌دستی اصفهان معتقد است، دو راه پیش‌روی وزیر جدید است؛ یکی ایجاد بازار گردشگری که از قِبَل آن صنایع‌دستی هم منتفع شود و دومی، توجه به توان صادراتی است. تاج می‌گوید: «به نظر من، باتوجه‌به اینکه قیمت ارز امروز در بالاترین حد خود قرار دارد، اولویت دولت قطعاً باید ایجاد مشوق‌های صادرات و انجام تبلیغات و رایزنی مؤثر برای ایجاد بازار جهانی باشد که بتوانیم با استفاده از این ظرفیت ملی عظیم، ارز‌های کلان وارد کشور کنیم.» از دیدگاه این فعال حوزۀ صنایع‌دستی، ایجاد بازار داخلی و حمایت از هنرمندان هم باید جزو اولویت‌های صالحی امیری قرار گیرد. تاج می‌گوید: «برای جلوگیری از تغییر شغل‌هایی که در سال‌های اخیر شدت گرفته است، لازم است طرح‌های حمایتی مانند ایجاد تسهیلات، بیمۀ هنرمندان، استفاده از صنایع‌دستی در بسته‌های هدیۀ سازمانی ارگان‌های دولتی، بن‌کارت‌های خرید صنایع‌دستی و سفر و… انجام شود تا هنرمندان بمانند و نیروی جوان تربیت کنند.»

توسعۀ گردشگری داخلی با تبلیغات و تسهیلات

وضعیت بازار گردشگری کشور هم مشابه صنایع‌دستی رکودی است. حذف سفر از سبد خانوار ایرانی به‌دلیل مشکلات معیشتی، محدودیت‌های موجود در سفر‌های داخلی و سخت‌گیری نهاد‌های غیرمرتبط به کسب‌وکار‌های سفر مانند بحث پلمپ‌ها و نظارت‌های بی‌حساب‌وکتاب، تعداد پایین گردشگران خارجی، نبود حساب‌های اقماری گردشگری برای شناخت بازار و برنامه‌ریزی دقیق، تعدد متولیان تصمیم‌گیر و… از جمله مسائلی است که همچون خار‌های ریز و درشت، سال‌هاست چشم بینای گردشگری را بی‌سو کرده است. «سیدامیرناصر طباطبایی» رئیس جامعۀ هتل‌داران استان یزد، یکی از اولویت‌های دولت جدید و در رأس آن وزارتخانۀ تحت امر صالحی امیری را، رونق‌بخشیدن به گردشگری داخلی بیان می‌کند. طباطبایی معتقد است با ایجاد برنامه‌های تبلیغی گسترده در صداوسیما و رسانه‌های دیگر و همچنین استفاده از روش‌های نوین برای ساده‌ترشدن پرداخت هزینه‌های سفر مانند مدل‌های اعتباری، می‌توان گردشگری داخلی را تاحدی رونق بخشید.

بیشتر بخوانید:پردرآمدترین کشورها در صنعت گردشگری کدامند؟

رئیس جامعۀ هتل‌داران یزد، توجه ویژه به حمل‌ونقل عمومی، خصوصاً حمل‌ونقل ریلی را، از جدی‌ترین اولویت‌های دولت برای رونق‌بخشی به گردشگری داخلی می‌داند و با اشاره به ارزان‌تربودن و ریسک کمتر سفر ریلی نسبت به هوایی، می‌گوید: «متأسفانه در دولت قبل، تمرکز راه‌آهن کشور روی بار بود و گردشگری به محاق رفته بود. خیلی از مسیر‌هایی که قطار مسافری داشتیم و همچنین ترن‌ست‌ها (قطار‌های پرسرعت)، حذف شد. حتی قطار‌های گردشگری که بین‌المللی و با اسامی معتبر هستند و مسافر‌های خارجی دارند هم دیگر در مسیر‌های اصلی ریلی گردشگری ایران وجود ندارند.»

حل مسئلۀ تصدی‌گری

«گردشگری ایران در مراکز تصمیم‌گیری مختلف پراکندگی دارد.» این را «مصطفی سروی» نایب رئیس جامعۀ تورگردانان ایران می‌گوید. به اعتقاد او، غیر از سیاست کلی نظام که باید به این نتیجه برسد که گردشگری یکی از راه‌های موجود بهبود شرایط اقتصادی و برون‌رفت از این شرایط رکودی است، روابط و تعامل وزارتخانه‌های مرتبط مانند گردشگری، راه و شهرسازی، امور خارجه، اقتصاد و دارایی، صمت، کشور و نهاد‌های دیگر باهم، بسیار مهم است.

سروی یکی از اولویت‌های وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را، تشکیل کمیته یا شورایی متشکل از تمام نهاد‌ها و ارگان‌های ذی‌ربط به حوزه‌های وزارتخانه می‌داند و می‌گوید: «هر مجموعه می‌تواند یک نمایندۀ تام‌الاختیار در این شورا داشته باشد و برای مثال هر دو ماه هم جلسه‌ای برای بررسی وضعیت و برنامه‌ها داشته باشند. اگر این اتفاق بیفتد، مطمئن باشید ما بسیار از مشکلاتی که امروز داریم را نخواهیم داشت.»

سیاست خارجی تعاملی و مقابله با ایران‌هراسی

بازار گردشگری خارجی در دهۀ اخیر، فرازوفرود‌های بسیاری را تجربه کرده است. پس از عقد قرارداد برجام، جان تازه‌ای به گردشگری کشور پس از دورۀ هشت‌سالۀ «احمدی‌نژاد» دمیده شد و هتل‌داران و آژانس‌داران، از فراوانی مسافر و کمبود زیرساخت می‌گفتند، اما پس از اتفاقات سلسله‌واری که از اعتراضات آبان‌ماه سال ۱۳۹۸ به بعد در کشور شاهد بودیم، روی خوش گردشگری رنگ باخت و جای خود را به بازار سوت‌وکور بی‌گردشگر داد. از نظر کارشناسان گردشگری، علت عمدۀ این اتفاق ایران‌هراسی بود که در داخل و خارج از کشور روبه‌روز تشدید می‌شد و برخلاف مسئولان کشوری که آدرس مقصر را به خارج از کشور می‌دادند، فعالان داخلی، سیاست‌های قهری با گردشگران خارجی را علت اصلی این ایران‌هراسی گسترده اعلام می‌کنند.

نایب رئیس جامعۀ تورگردانان ایران و رئیس جامعۀ هتل‌داران یزد که در این گزارش با آن‌ها گفتگو کردیم، هر دو معتقدند شاید به‌سرعت اتفاقی مانند برجام یا سیاست‌های فوری آشتی با جهان را شاهد نباشیم، اما می‌توانیم و باید رویکرد خود را به کشور‌های دیگر عوض و تعاملی‌تر کنیم تا بازار‌های گردشگری و صنایع‌دستی ما منتفع شود.