رهبری سرسخت‌تر از سنگ؛ یحیی سنوار که بود و با مرگ او چه بر سر حماس می‌آید؟

اقتصاد۲۴- یسرائیل کاتس، وزیر خارجه اسرائیل، روز پنج‌شنبه ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴ میلادی کشته شدن یحیی سنوار، رهبر حماس را در عملیات ارتش اسرائیل تایید کرد. این ارتش پیش‌تر طی بیانیه‌ای از کشته شدن سه شبه‌نظامی حماس در عملیاتی در «تل السلطان» در شمال شهر رفح، واقع در جنوب باریکه غزه خبر داده و اعلام کرده بود که آژانس امنیت اسرائیل (شین‌بت) در حال بررسی این احتمال است که یکی از این شبه‌نظامیان یحیی سنوار، رهبر حماس باشد.

به گفته چهار منبع فلسطینی و دو دیپلمات اهل خاورمیانه، برای سنوار، مبارزه مسلحانه تنها راه برای ایجاد یک کشور فلسطینی بود.

بنابر آمار اسرائیل در حملات هفتم اکتبر حماس هزار و ۲۰۰ نفر که عمدتا غیرنظامی بودند، کشته و ۲۵۰ نفر هم به گروگان گرفته شدند. این حملات مرگبارترین روز برای یهودیان از زمان هولوکاست بوده است.

اسرائیل در پاسخ به این حملات، حملات هوایی گسترده به نوار غزه را انجام داد. به گفته مقامات بهداشتی فلسطین و همچنین بنابر ارقام سازمان ملل متحد، در این حملات تاکنون بیش از ۴۲ هزار و ۴۰۰ نفر کشته و ۱.۹ میلیون نفر آوره شده‌اند.


به گفته حسن حسن، نویسنده و پژوهشگر گروه‌های اسلام‌گرا، آقای سنوار پای جمهوری اسلامی ایران و کل «محور مقاومت» شامل حزب‌الله، حوثی‌های یمن و شبه‌نظامیان عراقی را به درگیری با اسرائیل کشاند.

به گفته نزدیکان و آشنایان یحیی سنوار، رهبر حماس، به رغم تهاجم اسرائیل به غزه و کشته شدن ده‌ها هزار فلسطینی، هیچ‌گاه از انجام حملات هفتم اکتبر به اسرائیل پشیمان نشد. برخی رسانه‌های اسرائیل با انتشار خبر مرگ او نوشتند: «یحیی سنوار، بن لادن غزه کشته شد».
او با اشاره به این احتمال که زخم‌های «محور مقاومت» هیچ‌گاه بهبود نیابد، گفت: «اکنون شاهد اثرات هفتم اکتبر هستیم. قمار سنوار موفق نبود.»

حسن حسن افزود: «کاری که اسرائیل در عرض دو هفته با حزب‌الله کرد، تقریبا برابر با یک سال تخریب حماس در غزه است. سه لایه از رهبری حزب‌الله نابود شده است، فرماندهی نظامی‌اش به شدت ضربه خورده و حسن نصرالله رهبر برجسته‌اش ترور شده است.»

هرچند نشانه‌هایی مبنی بر نارضایتی مردم غزه وجود دارد، اما قدرت سنوار بر حماس همچنان دست‌نخورده باقی مانده است.

پس از ترور اسماعیل هنیه در تهران، یحیی سنوار به عنوان رهبر حماس انتخاب شد.

اسرائیل، سنوار را «چهره شر» می‌نامید که در خفا عمل می‌کرد، دائما در حال حرکت بود و برای ارتباطات غیر دیجیتالی از پیام‌رسانان مورد اعتماد استفاده می‌کرد. سنوار از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون در هیچ مراسم عمومی‌ای دیده نشده بود.

به گفته سه منبع حماس، در ماه‌هایی مذاکرات نافرجام برای آتش‌بس در غزه و آزادی گروگان‌ها به رهبری قطر و مصر در جریان بود، یحیی سنوار تنها تصمیم‌گیرنده بود و مذاکره‌کنندگان باید روز‌ها منتظر پاسخ‌هایی می‌ماندند که از طریق زنجیره‌ای مخفی از پیام‌رسانان منتقل می‌شد.


به گفته منابع آگه، موضوع گروگان‌ها و تبادل زندانیان برای سنوار بسیار شخصی بود و او قول داده بود که تمام زندانیان فلسطینی در اسرائیل را آزاد کند.

سنوار اندکی پس از تاسیس حماس در دهه ۱۹۸۰ میلادی با پذیرش ایدئولوژی اسلام‌گرای این گروه مبنی بر ایجاد یک دولت اسلامی در فلسطین و مخالفت با موجودیت اسرائیل، به آن پیوست.

به گفته کارشناسان، بنابر این ایدئولوژی، اسرائیل را نه یک رقیب سیاسی، بلکه یک نیروی اشغالگر در سرزمین مسلمانان است. از این منظر، سختی‌ها و رنج‌ها توسط او و پیروانش به عنوان بخشی از یک اعتقاد اسلامی به فداکاری تفسیر می‌شوند.

یکی از مقامات ارشد حماس پیش از مرگ سنوار در وصف او گفته بود: «آنچه که پشت اراده او قرار دارد، سرسختی ایدئولوژیک و هدف است. او زاهد و به کمترین قانع است.»

از ژنده‌پوشی و زندان تا رهبری حماس

به گفته وِسام ابراهیم، یکی از ساکنان غزه که با سنوار ملاقات کرده بود، رهبر حماس پیش از جنگ، گاهی درباره دوران اولیه زندگی‌اش در غزه تحت اشغال اسرائیل صحبت می‌کرد و یک بار گفته بود که مادرش از کیسه‌های خالی کمک غذایی سازمان ملل لباس می‌دوخت.

او در یک رمان نیمه‌زندگینامه‌ای که در زندان‌های اسرائیل نوشته بود، صحنه‌هایی از تخریب خانه‌های فلسطینی توسط نیرو‌های اسرائیلی را «مثل هیولایی که استخوان‌های طعمه‌اش را خرد می‌کند» توصیف کرده بود.

یحیی سنوار در همان زمان زندان که مسئولیت مجازات فلسطینی‌هایی که مظنون به همکاری با اسرائیل بودند را بر عهده داشت، نام خود را به عنوان یک رهبر تثبیت کرد.

او پس از آزادی از زندان در سال ۲۰۱۱ در نتیجه معامله گیلعاد شلیط، سرباز اسرائیلی با اسرای فلسطینی، به سرعت به رده‌های بالای حماس صعود کرد.

به گفته چهار روزنامه‌نگار و سه مقام حماس، فهم سنوار از سختی‌ها و واقعیت‌های بی‌رحمانه زندگی روزمره در غزه، باعث شده بود که او از سوی مردم غزه به خوبی پذیرفته شود و مردم با او احساس راحتی کنند.


سنوار از سوی مقامات عرب و فلسطینی به عنوان معمار استراتژی حماس و توانایی‌های نظامی آن شناخته می‌شد که از طریق روابط قوی‌اش با جمهوری اسلامی ایران توانسته بود خود را تقویت کند. سنوار در سال ۲۰۱۲ به ایران سفر کرده بود.

رهبر حماس پیش از ترتیب دادن حملات هفتم اکتبر، به هیچ عنوان تمایلش برای ضربه‌زدن به دشمنش را پنهان نمی‌کرد.

او در سخنرانی که سال قبل از حملات انجام داد، متعهد شد که سیل جنگجویان و موشک‌ها را به سوی اسرائیل روانه کند و به جنگی اشاره کرد که یا جهان را متحد خواهد کرد تا یک دولت فلسطینی در زمین‌هایی که اسرائیل در سال ۱۹۶۷ اشغال کرده است، تاسیس شود و یا ملت یهود را در صحنه جهانی منزوی خواهد کرد.

سنوار و ضیف پیش از این سخنرانی مخفیانه حملات هفتم اکتبر را طراحی کرده و حتی تمرین‌هایی را برگزار کرده بودند. با این حال اگرچه مساله فلسطین بار دیگر در صدر اخبار قرار گرفت، به نظر می‌رسد که اهداف یحیی سنوار از حمله هفتم اکتبر محقق نشده است و تشکیل یک کشور فلسطینی همچنان دور از دسترس است.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل هم به‌طور قاطع برنامه‌ای برای غزه پس از جنگ را که شامل یک جدول زمانی مشخص برای ایجاد دولت فلسطینی باشد، رد کرده است.

رهبری سرسخت‌تر از سنگ

سنوار در سال ۱۹۸۸ به اتهام برنامه‌ریزی برای آدم‌ربایی و قتل دو سرباز اسرائیلی و چهار فلسطینی مظنون به جاسوسی بازداشت و به چهار بار حبس ابد محکوم شد.

نبیه عوضه، یکی از اعضای سابق گروه شبه‌نظامی کمونیست لبنان که بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۵ با سنوار در اشکلون زندانی بود، گفت که رهبر حماس توافقنامه صلح اسلو در سال ۱۹۹۳ بین اسرائیل و تشکیلات خودگردان فلسطینی را «فاجعه‌بار» و حیله‌ای از جانب اسرائیل می‌دانست. او باور داشت که اسرائیل فقط از طریق زور و نه از راه مذاکره از سرزمین فلسطینی چشم‌پوشی خواهد کرد.

آقای عوضه سنوار را «با اراده و سرسخت» توصیف کرد و گفت که سنوار هرگاه خبری از حملات حماس یا حزب‌الله لبنان علیه اسرائیلی‌ها دریافت می‌کرد، فوق‌العاده خوشحال می‌شد. برای او، رویارویی نظامی تنها راه «آزادسازی فلسطین» از اشغال اسرائیل بود.

سنوار زمانی که ۲۸ یا ۲۹ ساله بود در پاسخ به سوال او مبنی بر این که چرا تا کنون ازدواج نکرده است، گفته بود: «حماس همسر من است، حماس فرزند من است. حماس برای من همه چیز است.»
عوضه گفت که سنوار «الگویی تاثیرگذار برای تمام زندانیان حتی کسانی که اسلام‌گرا یا مذهبی نبودند، بود.»

مایکل کوبی، یکی از مقامات سابق سازمان امنیت اسرائیل (شین بت) که سنوار را ۱۸۰ ساعت در زندان بازجویی کرده بود، گفت که سنوار به وضوح به خاطر توانایی‌اش در ارعاب و فرماندهی برجسته بود.

کوبی گفت که سنوار زمانی که ۲۸ یا ۲۹ ساله بود در پاسخ به سوال او مبنی بر این که چرا تا کنون ازدواج نکرده است، گفته بود: «حماس همسر من است، حماس فرزند من است. حماس برای من همه چیز است.»

البته یحیی سنوار پس از آزادی از زندان در سال ۲۰۱۱ ازدواج کرد و سه فرزند دارد.

بیشتر بخوانید:  ادعای ترور ۲ رهبر حماس همراه با یحیی سنوار

اسرائیل تایید کرد: یحیی سنوار رهبر حماس در غزه کشته شد

به گفته عوضه و همچنین بنابر گزارش‌های بازجویان شین‌بت، یحیی سنوار در زندان به تعقیب جاسوس‌های فلسطینی ادامه می‌داد.

به گفته آقای عوضه، سنوار با تیزهوشی توانسته بود جاسوس‌های شین بت که در زندان نفوذ کرده بودند را شناسایی کند. رهبری سنوار در اعتصاب غذای سال ۱۹۹۲ که بیش از هزار زندانی را به زنده‌ماندن تنها با آب و نمک هدایت کرد، محوری بود. سنوار با مقامات زندان مذاکره و از پذیرش امتیازات جزئی خودداری کرد. او همچنین از وقت خود در زندان برای یادگیری زبان عبری استفاده و آن را کاملا مسلط صحبت می‌کرد.

عوضه گفت که سنوار اغلب می‌گفت که اشکلون، جایی که آن‌ها با هم در آن زندانی بودند، زادگاه اجدادی خانواده‌اش بوده و هنگام بازی پینگ‌پنگ در حیاط زندان، اغلب بدون کفش بازی می‌کرد و می‌گفت که می‌خواهد پاهایش زمین فلسطین را لمس کند.

عوضه گفت: «سنوار اغلب به ما می‌گفت که من در زندان نیستم؛ من روی سرزمین خودم هستم. من اینجا در کشورم آزادم.»

با مرگ سنوار چه بر سر حماس می‌آید

سنوار از زمان حملات هفتم اکتبر در خفا بوده و مذاکره‌کنندگان آتش‌بس گفته‌اند که ارسال و دریافت پیام‌ها از او ممکن است چند روز طول بکشد.

حتی پیش از اینکه یحیی سنوار رهبر حماس شود، تصور می‌شد که او حرف آخر را در مورد هر معامله‌ای برای آزادی گروگان‌ها می‌زند. در حال حاضر، حدود ۱۰۰ گروگان همچنان در غزه هستند و به نظر می‌رسد که حدود یک سوم از آن‌ها کشته شده‌اند.

هنوز مشخص نیست که چه کسی جایگزین سنوار خواهد شد و این تغییر ممکن است چه تاثیری بر تلاش‌های آتش‌بس داشته باشد.


حماس صد‌ها هزار حامی در غزه، کرانه باختری اشغالی و اردوگاه‌های پناهندگان فلسطینی در سراسر منطقه دارد. تعدادی از رهبران ارشد آن در قطر مستقر هستند و به عنوان میانجی بین اسرائیل و این گروه شبه‌نظامی عمل کرده‌اند.

اسرائیل در طول سال‌ها چندین رهبر ارشد و فرماندهان شبه‌نظامی حماس را دستگیر و به قتل رسانده است و این گروه شبه‌نظامی به سرعت آن‌ها را جایگزین کرده است. با این حال، حماس هرگز جنگی طولانی‌مدت با اسرائیل نداشته است.

اسرائیل می‌گوید ده‌ها شبه‌نظامی رده‌بالا و بیش از ۱۷ هزار نیروی حماس را کشته، اما هنوز هیچ مدرکی برای این آمار ارائه نکرده است.