فتح‌الله گولن کیست و چرا منتقد سرسخت اردوغان در ترکیه بود؟

اقتصاد۲۴- فتح‌الله گولن روحانی و متخصص الهیات امام جمعه پیشین مسجد اصلی ازمیر بود که دیدگاه‌هایش همواره با رجب‌طیب اردوغان در تضاد بود. گولن مخالف سرسخت اردوغان بود و اردوغان او را مسئول کودتای نافرجام در این کشور می‌دانست. او موضع سخت‌گیرانه‌ای نسبت به شیعیان داشت و آن‌ها را افرادی ریاکار، منحرف، تفرقه انداز در دنیای اسلام و آلت دست یهودیان می‌دانست.

گولن از سال ۱۹۹۹ هنگامی‌که او را عامل تضعیف سکولاریسم در ترکیه دانستند به آمریکا مهاجرت کرد. او بنیانگذار جنبشی بزرگ مدارا و تسامح است و در میان رسانه‌ها و مردم ترکیه هوادارن زیادی دارد.

فتح‌الله گولن کیست؟

فتح‌الله گولن در ۲۷ آوریل ۱۹۴۱ در استان ارزروم به دنیا آمد. او تا دهه ۱۹۸۰ در شهر‌های گوناگون ترکیه به عنوان امام یا روحانی فعالیت می‌کرد. او از سال ۱۹۶۰ و هنگامی‌که امام جمعه اصلی مسجد بزرگ ازمیر بود به شهرت رسید و نامش بر سر زبان‌ها افتاد.

وی تحصیلات ابتدایی را در سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۰ و آموزش متوسطه را طی سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۸ در مدرسه کورشنلوی ارزروم و سایر مدارس آنجا به پایان رساند و در سال ۱۹۵۶ بواسطه ملا محمد کرکینجی با حرکت نور و طلاب آن آشنا شد، وی آموزش فقه را که در سال ۱۸۵۶ نزد ملا عثمان بکتاش آغاز کرده بود در اواخر سال ۱۹۵۸ تکمیل کرد و در ۱۹۵۸ از رییس امور دینی اجازه خطابت دریافت کرد.

فتح الله گولن کتاب‌های بسیاری نوشته است و در آن‌ها از اسلام و فقه و نظام آموزشی گفته است. او با نشر آثاری درباره عدالت اجتماعی و گفت‌وگوی ادیان پیروان بسیاری پیدا کرد.

جنبش گولن چیست؟

جنبش گولن در ترکیه که مروج مدارا و تسامح است و امروز به یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های اسلام‌گرا در دنیا تبدیل شده است. گولن از دهه ۷۰ میلادی با هزینه شخصی سرویسی برای ارائه خدمت عمومی و آموزشی به همه مردم راه‌اندازی کرد. افراد بسیاری برای خدمت در این سرویس به تدریج جذب شده‌اند و در طی سال‌ها با کمک مالی و پشتیبانی خود بنیادی عظیم برای این تشکل فراهم کردند.

این جنبش حامی و طرفدار اسلام میانه‌روست و در میان تاجران ثروتمند و مراکز آموزشی نفوذ زیادی دارد و به همین دلیل برخی حکومت‌ها آن را تهدیدی برای بقای خود می‌دانند. مراکز آموزشی مورد حمایت جنبش خدمت از سوی تجار و بازرگانان حمایت می‌شود و دانش‌آموزانی که در این مراکز به تحصیل مشغولند٬ معمولا از اقشار فقیر هستند. منتقدان گولن را متهم می‌کنند که این افراد را به آسانی به خدمت می‌گیرد٬ در حالی که سازمانش فاقد ساختار رسمی بین‌المللی و یا فهرستی متشکل از اعضای رسمی است. اعضای این سازمان می‌گویند تنها از آن رو که تحت تاثیر پیام خدمات اجتماعی گولن قرار گرفته‌اند، در این سازمان در کنار یکدیگر به فعالیت مشغولند.

بد نیست بدانید امروز صد‌ها مدرسه در داخل ترکیه و بیش از ۱۰۰۰ مدرسه در ۱۳۰ کشور دنیا با جنبش گولن در ارتباطند. جنبش گولن افزون‌بر این مدارس، دارای ارتباطاتی با موسسه‌های پژوهشی و تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، روزنامه، ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی، و حتی یک بانک است.

این شبکه دارای ساختار رسمی و یا سازماندهی محسوسی نیست و به طور رسمی نیز عضو نمی‌پذیرد. گمان می‌رود که امروزه این مجموعه بسیار بزرگ که به «جنبش گولن» شهرت دارد، در ترکیه تا ۱۰ میلیون تن هوادار داشته باشد.

دیدگاه گولن و هوادارانش

نزدیک به نیم سده پیش بود که نام واعظی در ترکیه که اتفاقا امام جمعه اصلی مسجد ازمیر هم بود، بر سر زبان‌ها افتاد. او برداشت خاص خود را از اسلام داشت و آن را منتشر کرد و رواج داد.

او برای اسلامی تبلیغ می‌کند که بیش از سنت به عرفان تکیه دارد و بینش عرفانی خود را با مداراجویی و آموزش و معرفت و گفتگو میان مذاهب در آمیخته است.

سایت خبری کانال تلویزیون یک آلمان «تاگس‌شاو» در گزارشی می‌نویسد که او دوستدار معرفت و شناخت است و به پیروان خود اندرز می‌دهد که به جای مسجد مدرسه بنا کنند و منش خود را «خدمت» می‌خواند؛ به عبارت دیگر او پیرو این ضرب‌المثل فارسی است که: «عبادت به جز خدمت خلق نیست».

بیشتر بخوانید: ماهر اسد کیست؟/همه چیز درباره برادر پرحاشیه بشار اسد

او گروه خود را هم «خدمت» نامید و از طرفداران خود می‌خواهد که به جای عبادت مدام به همنوعان خود خدمت کنند.

هواداران این جنبش می‌گویند که آن‌ها تنها با الهام گرفتن از دیدگاه‌های فتح الله گولن که مروج اسلام اهل مدارا و متکی بر نوع دوستی، اخلاق، سخت کوشی و آموزش است، با یکدیگر همکاری می‌کنند.

دیدگاه فتح الله گولن در مورد روابط بین الملل، و شیوه عملگرایانه او در رابطه با مسائل تجاری همچون استفاده از اعتبارات مالی، یکی از عوامل مهم در جذب تاجران اهل ترکیه به وی به شمار می‌رود.

از اتحاد با اردوغان تا تبدیل‌شدن به دشمن شماره یک او

گولن را بیش‌تر از این‌که متحد اردوغان بدانیم، مخالف او می‌دانیم، اما باید بدانید این دو پیش از این با هم متحد بودند. گولن سال ۲۰۰۲ به اردوغان در رسیدن به قدرت کمک کرده بود، اما اتحاد میان آن‌ها به‌دلیل آن‌چه اختلاف بر سر تقسیم قدرت و شیوه خاص اردوغان در رهبری عنوان شد، از هم پاشید.

این اختلاف‌ها به اندازه‌ای رسید که در ماه مه سال جاری، «جنبش خدمت» گولن در ترکیه به عنوان یک گروه تروریستی شناخته شد. او بعدها در دادگاهی غیابی از این اتهام تبرئه شد، اما تصمیم گرفت در ترکیه بماند و به رهبری یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های مذهبی مدنی اسلامی در این کشور ادامه داد. برخی دیگر ریشه دشمنی دو جریان را در انحصارطلبی و اقتدارجویی رجب طیب اردوغان می‌بینند.

حزب و دولت حاکم در ترکیه از سال ۲۰۱۳ به تعقیب آشکار هواداران و فعالان "خدمت" دست زدند و برخی از مقامات دولت بلندپایه را به اتهام همکاری با فتح‌الله گولن دستگیر کردند. دولت ترکیه برخی از بنیاد‌های وابسته به پیروان گولن را به فساد مالی متهم می‌کند.

حکومت ترکیه به رهبری اردوغان، جریان وابسته به فتح‌الله گولن را متهم کرد که با ایجاد ساختار‌های موازی دولتی در داخل دولت ترکیه تشکیل داده تا برای سرنگونی حکومت تلاش کند و در همین راستا بسیاری از اهالی رسانه یا صد‌ها کارمند دستگاه انتظامی و قضایی را به اتهام حمایت از گولن و جنبش او بازداشت و از کار برکنار کرده است.

کودتا در ترکیه

در سال ۲۰۱۶ گروهی از نظامیان در ترکیه تلاشی نافرجام برای در دست گرفتن حکومت داشتند. ساعاتی پس از آغاز درگیری‌ها، نیرو‌های وفادار به دولت ترکیه و حزب عدالت و توسعه اعلام کردند که کنترل کشور را به دست گرفته و ۱۵۶۳ نظامی کودتاگر بازداشت شده‌اند. همچنین نیرو‌های مردمی طرفدار دولت ترکیه به سمت ستاد مشترک ارتش این کشور حرکت کردند.

سرویس اطلاعاتی دولت ترکیه، در بیانیه‌ای مدعی شده که کودتای ارتش شکست خورده‌است و عده‌ای از کودتاچیان دستگیر شده‌اند. از ساعات آغازین این کودتا در ترکیه زمامداران و رسانه‌های جمعی این کشور از فتح‌الله گولن به عنوان دشمن شماره یک حکومت نام بردند، اما گولن این اتهام را به شدت رد کرد.

به دنبال این کودتا اردوغان و وزیر امورخارجه ترکیه اعلام کردند که آمریکا باید فتح‌الله گولن را به ما تحویل دهد و هر کشوری که او را تحویل ندهد، دشمن ما محسوب می‌شود. دولت آمریکا در پی این درخواست، از دولت ترکیه تقاضاء کرد که مستندات خود را ارائه کند.

نشریه آمریکایی وال‌استریت ژورنال به نقل از محافل دولتی این کشور نوشت مستندات ارائه شده از طرف دولت ترکیه مبنی بر مشارکت فتح‌الله گولن، در کودتای اخیر ترکیه، برای استرداد این فرد کافی نیستند. در مطلب وال‌استریت ژورنال در اینباره آمده است که این مستندات تاکنون نتوانسته‌اند مقامات دولت آمریکا را برای استرداد او به ترکیه قانع کنند.

این نشریه هم‌چنین نوشته است درباره استرداد گولن گفتگو‌های محرمانه‌ای میان مقامات آمریکا و ترکیه انجام شده که تاکنون نتیجه‌ای نداشته است.

فتح‌الله گولن شخصا هرگونه اتهام مشارکت در کودتای نظامی اخیر را رد کرده است. او در اینباره گفت: «من هیچ ارتباطی با کودتا ندارم. رفتار اردوغان به مرز جنون رسیده است. من بار‌ها گفته‌ام که مخالف به‌کارگیری هرنوع خشونت برای مقاصد سیاسی هستم. من طرفدار دموکراسی در ترکیه هستم و کودتای نظامی را رد می‌کنم.»

فتح‌الله گولن در مورد درخواست استردادش اظهار داشت که از حکم استرداد صادره از سوی دولت آمریکا پیروی می‌کنم؛ اما کودتای ترکیه را رجب طیب اردوغان به راه انداخته است. 

او براین باور بود که اردوغان به یک مستبد تبدیل شده و به شدت تشنه قدرت است: «اردوغان از یک قشر فقیر جامعه برخاسته و حالا در کاخ‌ها زندگی می‌کند. موفقیت و قدرت او را فاسد کرده و این نوعی نابودی است.»

فتح‌الله گولن درگذشت

فتح‌الله گولن، رهبر سیاسی-مذهبی «جنبش خدمت» که در دوره‌ای به رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نزدیک بود، اما بعد از منتقدان او شد، امروز ۳۰ مهر ماه ۱۴۰۳ در پنسیلوانیا و پس از بستری‌شدن در بیمارستانی در این شهر بر اثر عارضه قلبی در ۸۳ سالگی درگذشت.

برادرزاده او، ابو سلمه گولن، این خبر را از طریق شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد. او در پیام خود نوشت: «فتح‌الله گولن به ابدیت پیوست. خدا رحمتش کند.» براساس اعلام تلویزیون سی ان ان ترک، این خبر به شکل رسمی به آنکارا رسیده و تأیید شده است.

گفته شده وضعیت سلامتی او این اواخر بسیار وخیم بود. برخی از اعضای داخلی FETÖ  در شبکه‌های اجتماعی مدعی شده اند که فتح‌الله گولن، رهبر این سازمان، در ماه آوریل از محل اقامتش در عمارت معروف به “مرکز آرامش” در شهر سیلورسبرگ در پنسیلوانیا، بدون رضایت خود به مکانی دیگر منتقل شده است. این ادعاها باعث بروز شایعات و اختلافات درون‌سازمانی شد.

او در گفت‌وگویی که در سال ۲۰۱۴ با بی‌بی‌سی انجام داد گفت: «اگر بخواهم به مردم چیزی بگویم، می‌توانم بگویم مردم باید به کسانی رای بدهند که به دموکراسی، حاکمیت قانون احترام می‌گذارند و با مردم رابطه خوبی دارند.»