پلن تازه مسکو برای جمهوری‌های جدا شده از شوروی؛ روسیه چگونه باکو و ایروان را خلع سلاح کرد؟

اقتصاد۲۴-  ۲۶ اکتبر، شهروندان گرجستان برای انتخابات پارلمانی، اولین انتخاباتی که بر اساس نظام تناسبی برگزار می‌شود، به پای صندوق‌های رای فراخوانده شدند. همانطور که توسط هیئت انتخاباتی گزارش شده، حزب رویای گرجستان ۵۳.۹۴ درصد آرا را زیر سایه تقلب در انتخابات، فشار و ارعاب به دست آورد و دوباره پیروز شد. احزاب اپوزیسیون و سالومه زورابیشویلی، رئیس جمهور این کشور هم اکنون خواستار تظاهرات مسالمت آمیز در خیابان روستاولی، مقابل پارلمان هستند.

ویژگی این انتخابات نه تنها به ثبات دموکراتیک آینده این بازیگر، بلکه به همسویی خارجی‌اش نیز مرتبط است. در واقع، این اولین انتخاباتی است که از زمان اعطای وضعیت نامزدی اتحادیه اروپا به گرجستان و از زمان تصویب قانون بحث برانگیز در مورد عوامل خارجی که جامعه مدنی و رسانه‌ها را هدف قرار می‌دهد، برگزار می‌شود، دو رویدادی که تنها در عرض شش ماه از یکدیگر رخ دادند. در این پس‌زمینه، واضح است که چرا این انتخابات به عنوان یک همه‌پرسی در مورد آینده اروپایی گرجستان قلمداد می‌شود.

گرجستان و کابوس انزوا در غرب

به نوشته ispionline آنچه در انتظار گرجستان است همچنان نامشخص است، زیرا رویای گرجستان قول داده احزاب مخالف را غیرقانونی کند، در حالی که اپوزیسیون طرفدار اروپا اعلام کرده که وارد پارلمان نخواهد شد. با این حال، مسلم است که انتخابات تصویر کشوری به شدت قطبی شده را به تصویر کشیده، جایی که ژئوپلیتیک در زندگی بسیاری از شهروندان، چه به طور مستقیم و چه غیرمستقیم، نقش غالب را ایفا می‌کند. رویای گرجستان از زمان به قدرت رسیدن در سال ۲۰۱۲، گام‌های اساسی برای نزدیک کردن گرجستان به مسیر اروپایی برداشته است. تصویب توافقنامه انجمن و اجرای آزادسازی روادید، که با اعطای وضعیت نامزد اتحادیه اروپا به اوج خود رسید، گواه این ادعا است

با این حال، در آخرین دوره خود، حزب حاکم چرخشی اقتدارگرایانه داشته که منجر به تصویب قوانینی شده که با تعهدات انجام شده در قبال یکپارچگی اروپایی مغایرت دارد. علاوه بر این، رویای گرجستان اخبار و تئوری‌های توطئه را در مورد غرب منتشر کرده است، از جمله ادعا‌هایی در مورد حزب جنگ جهانی، ائتلاف ادعایی نیرو‌های غربی و محلی که گرجستان را به سمت درگیری با روسیه سوق می‌دهند. در عین حال، بیدزینا ایوانیشویلی، الیگارشی میلیاردر با روابط قوی با کرملین و رهبر واقعی رویای گرجستان، به نظر می‌رسد قصد دارد سیاست خارجی خود را عمل‌گرایانه و بر پایه دوری از درگیری با مسکو دنبال کند.

یک ماه قبل از انتخابات، او اعلام کرد که گرجستان باید از منطقه جدا شده اوستیای جنوبی به خاطر جنگ سال ۲۰۰۸ با روسیه عذرخواهی کند؛ وضع گیری که خشم مردم گرجستان را برانگیخت. این رویداد‌ها منجر به توقف روند الحاق به اتحادیه اروپا، لغو آموزش‌های نظامی ناتو در گرجستان و تعلیق جلسات سطح بالا بین نمایندگان اتحادیه اروپا و گرجستان شده است. بروکسل تهدید کرده که در صورت بدتر شدن استاندارد‌های دموکراتیک، اقدامات بیشتری را اعمال خواهد کرد، مولفه‌هایی، چون تعلیق برخی مفاد توافقنامه تجارت آزاد، توقف روند آزادسازی ویزا و حتی اعمال تحریم‌ها. گرجستان وارد بحران سیاسی دیگری شده و خطر انزوا از غرب این بازیگر را تهدید می‌کند.

بیشتر بخوانید:الهام علی اف کیست؟/رئیس‌جمهور دوران بحران جمهوری آذربایجان

روند ادغام گرجستان در اتحادیه اروپا احتمالا تا زمانی که بحران سیاسی حل نشود و دولت جدید به دموکراتیزه شدن واقعی بازگردد، به حالت تعلیق باقی خواهد ماند. اگر رویای گرجستان دولت را تشکیل دهد، بعید است، شکاف میان این کشور و اروپا بهبود یابد

ترکش‌های کارزار گرجستان به قفقاز

به نوشته این وبگاه، این وضعیت پتانسیل ایجاد بی‌ثباتی در قفقاز جنوبی را دارد، منطقه‌ای که در برابر مداخله روسیه بسیار آسیب‌پذیر است. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه هرگز در اثبات و تقویت نفوذ خود کوتاهی نکرده؛ مقوله‌ای که عالبا به ضرر ثبات منطقه است. اگرچه تسلط مسکو بر قفقاز جنوبی در سال‌های اخیر به دلیل رویداد‌هایی مانند پایان جنگ در قره باغ، چرخش غربی ارمنستان، مشارکت انرژی بین بروکسل و باکو و پروژه‌های ادغام اروپایی گرجستان ضعیف شده بود، تحولات اخیر خطر انزوای گرجستان را به واسطه تلاش کرملین با برای بازگردان نفوذ خود را افزایش خواهد داد.

در میان تمام کشور‌های قفقاز جنوبی، ارمنستان یکی از کشور‌هایی است که بالاترین هزینه را می‌پردازد. نزدیک شدن ایروان به غرب پس از سال ۲۰۲۰ با موفقیت پیش می‌رود، همزمان با استقرار مأموریت نظارتی اتحادیه اروپا، آغاز گفتگوی آزادسازی ویزا و حمایت اقتصادی از نیرو‌های مسلح ارمنستان از طریق تسهیلات صلح اروپا مشهود است. تلاش‌ها برای متمایز کردن سیاست خارجی ارمنستان مورد استقبال اتحادیه اروپا قرار گرفته است، اما بدتر شدن روابط با تفلیس می‌تواند مانع از تقویت روابط شود. گرجستان به طور سنتی سیاست خارجی برجسته‌ای را در میان کشور‌های قفقاز حفظ کرده و نسبت به ارمنستان از آزادی عمل بیشتری برخوردار است. شکست گرجستان در ادغام با اروپا ممکن است به عنوان یک عامل بازدارنده برای نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان عمل کند و رهبران آینده را وادار کند که محور سیاست خارجی ارمنستان به غرب را مورد بازنگری قرار دهند.

از سوی دیگر، انتخاب مجدد رویای گرجستان در‌ها را برای جابه‌جایی احتمالی سازمان‌های غیردولتی مستقر در گرجستان باز کرده تا از اثرات مضر اجرای قانون در مورد عوامل خارجی جلوگیری شود و در نتیجه ایروان را به مرکز جدید مدنی طرفدار غرب تبدیل کند. جامعه امروز ارمنستان نسبت به سایر کشور‌های منطقه از صمیمانه‌ترین روابط با غرب برخوردار است و عملکرد دموکراتیک آن به طور بالقوه این بازیگر را به گزینه‌ای مناسب برای جابجایی تبدیل می‌کند. 

بیشتر بخوانید:ورود ارتش آذربایجان به مرکز قره‌باغ

با این حال، در حال حاضر، به نظر می‌رسد سازمان‌های غیردولتی که تصمیم به جابجایی گرفته‌اند ترجیح می‌دهند منطقه را ترک کنند و کشور‌هایی مانند استونی را برای مقر جدید خود انتخاب کنند. این گزاره ممکن است با نگرانی‌ها در مورد وابستگی اقتصادی و نظامی باقی‌مانده ارمنستان به روسیه، علی‌رغم تلاش‌ها برای تنوع بخشیدن به سیاست خارجی و همچنین مشکلات بوروکراتیک مرتبط باشد. برای آذربایجان، وضعیت مبهم‌تر، اما به همان اندازه مخاطره آمیز است.

پایان جنگ قره باغ و حمله روسیه به اوکراین، پویایی جدیدی را برای قفقاز جنوبی به ارمغان آورده است. برای مدتی به نظر می‌رسید که نقش روسیه در منطقه کمرنگ شده و ارمنستان و آذربایجان به غرب به عنوان بستر اصلی برای میانجیگری بین دو طرف نگاه می‌کنند. علاوه بر این، در حالی که روسیه یک نیروی حافظ صلح برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها را مستقر کرد، از عملیات نظامی که در سپتامبر ۲۰۲۳ رخ داد جلوگیری نکرد و اندکی پس از آن نیرو‌های حافظ صلح برای همیشه از منطقه خارج شدند. با این حال، اصطکاک بین باکو و بروکسل در سال گذشته، رهبری این کشور را از غرب دور کرده است.

طرف روسی که در حال حاضر برای توسعه کریدور شمال-جنوب به آذربایجان وابسته است - مسیر تجاری که پس از اعمال تحریم‌های غرب برای مسکو حیاتی شده است - با تقویت روابط آذربایجان و روسیه ممکن است تحت تاثر این تنش‌ها قرار بگیرد. در حالی که در ظاهر وضعیت جدید ممکن است نگرانی‌های فوری برای باکو ایجاد نکند، اما این تحولات می‌تواند در دراز مدت هشدار دهنده باشد. به گفته گیورگی بادریدزه، عضو ارشد بنیاد مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گرجستان، «روسیه با تشکیل دولت‌های مستقل و پایدار خارج از جمهوری‌های شوروی سابق مخالف بود، به این امید که آن‌ها را تحت نفوذ نگه دارد و روزی کنترل خود را بازگرداند. در این مسیر قدرت آذربایجان از به واسطه دسترسی‌اش به بازار‌های بین‌المللی و متحد استراتژیک خود ترکیه بدون کنترل روسیه، از طریق گرجستان طرفدار غرب ایجاد می‌شد. یک دولت طرفدار روسیه در گرجستان می‌تواند چنین شرایطی را به چالش بکشد.»

در این زمینه، در منطقه‌ای به بی‌ثباتی مانند قفقاز جنوبی، انجام دموکراسی‌سازی، چالش برانگیز است. در منطقه‌ای که ترس از جنگ واقعی است، شهروندان در درجه اول خواهان تضمین‌های امنیتی هستند و این شاید توضیح دهد که چرا، فراتر از تقلب‌های انتخاباتی مختلف، درصد معینی از شهروندان گرجستان تصمیم گرفتند رای خود را به رویای گرجستان بدهند. لفاظی‌های ضدغربی در میان رای دهندگان طنین انداز شده است. تلاش‌های غرب در گرجستان در دهه‌های اخیر قابل توجه است و به موفقیت‌های بزرگی منجر شده است، اما شاید بعد امنیتی تمرکز نشده است. در حالی که اتحادیه اروپا حمایت نظامی گرجستان را از طریق تسهیلات صلح اروپا تضمین کرده، بدیهی است که این برای اطمینان دادن به گرجی‌ها کافی نبوده که حق ادامه مسیر اروپا بدون واکنش مسکو وجود دارد و بدون اصلاح این نقص، خطر انزوای بیشتر قفقاز از غرب همچنان بالاست.