مهاجرت یک چهارم استادان دانشگاه؛ خروج ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه انسانی از کشور

اقتصاد۲۴-آمار‌ها و حال و روز مهاجرت در کشور، همچون زخمی است که هر از گاهی روی آن باز می‌شود، اما به میزان درد‌هایی که پدید می‌آورد، مرهمی بر آن نهاده نمی‌شود.

 حالا در آماری جدید، حسین سیمایی صراف وزیر علوم روز پنج شنبه گفته است: «تاسف زمانی بیشتر می‌شود که شاید بتوانم بگویم در این چند سال اخیر، ۲۵ درصد از استادان مهاجرت کرده‌اند، ۲۵ درصد عدد نگران کننده‌ای است.»

بلای مهاجرت این «یک چهارم»‌ها

نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد که نظام آموزش عالی با مهاجرت استادان دانشگاه متحمل چه خسارت بزرگی می‌شود. موضوعی که وزیر علوم مصداق آسیب آن را افت دانشگاه و دانشجو می‌داند: وقتی این روند ادامه پیدا کند افرادی جایگزین آن‌ها می‌شوند که شاید از مرتبه ضعیف‌تری برخوردار هستند. این موضوع باعث می‌شود، همین طور دانشگاه نزول پیدا کند و دانشجو هم به همین صورت است.

دلیل مهاجرت چیست؟

طبیعی است که یک سوی مهم دلیل مهاجرت به مسائل و کاستی‌های اقتصادی استادان باز می‌گردد. وزیر علوم در آسیب شناسی این موضوع می‌گوید: یک عامل مهم آن عامل اقتصادی است که ما کارگروه خاص و ویژه‌ای برای آن تعیین کردیم برای این که نگرانی‌های اقتصادی از جمله مسکن برطرف شود. وقتی حقوق استادان در دانشگاه همسایه ما آن طرف آب، بین ۴ تا ۷ هزار دلار است و حقوق استاد تمام ما با ۵۰ پایه به سختی به هزار دلار می‌رسد، حالا فکر کنید یک استاد جوان که وارد دانشگاه می‌شود ۳۰۰ دلار می‌گیرد، ممکن است استاد تمام ما حال و انگیزه مهاجرت نداشته باشد، اما این استاد جوان می‌خواهد زندگی تشکیل دهد، مسکن تهیه کند، ماشین بخرد، فرزندش را راهی مدرسه کند، با ۳۰۰ تا۴۰۰ دلار نمی‌تواند زندگی کند آن وقت جاذبه‌های آن طرف فراوان بوده، طبیعتاً علاقه‌ای نیز ندارد که مهاجرت کند، اما برای معیشت مجبور است.

مهاجرت؛ درد دانشگاه صنعتی شریف

همه می‌دانیم که دانشگاه صنعتی شریف تهران مقصد اول بسیاری از دانش آموزانی است که در کنکور، صاحب رتبه‌های برتر می‌شوند. به نوعی این دانشگاه از مهم‌ترین مراکز آموزش عالی کشور به شمار می‌آید که البته امروز از غصه مهاجرت استادان و دانش آموختگان خود، دردمند است. محمدرضا هرمزی نژاد مدیر امور پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف، روز‌های قبل (۷آبان) به این موضوع پرداخته که مرور حرف‌های او باعث نگرانی می‌شود. 

بیشتر بخوانید:پشت پرده جاماندگی ایران از ویترین علمی منطقه؛ از مهاجرت نخبگان تا سایه سنگین تحریم

هرمزی نژاد یکی از دلایل ثابت ماندن رتبه این دانشگاه در رتبه بندی جهانی موسسه تایمز را به مهاجرت استادان ربط داده و گفته است: ما همواره تلاش می‌کنیم رتبه دانشگاه هر سال در رتبه بندی‌های جهانی بهبود پیدا کند؛ اما امسال در رتبه بندی تایمز رتبه ثابتی داشتیم. البته از این بابت خوشحال هستیم چرا که در این شرایط مالی، مشکلات بودجه و همچنین در وضعیتی که ما تعداد نسبتا زیادی از همکاران خود را به دلایل مختلف نداریم و این افراد مهاجرت کرده یا مرخصی‌های بدون حقوق گرفته‌اند، ثابت ماندن رشد علمی وضعیت بهتری است.

کشور‌های خارجی، استادان نخبه را جذب می‌کنند

مدیر امور پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف در ادامه توضیحاتش به نکته مهمی اشاره می‌کند که باز غصه هایمان بیشتر می‌شود: استادانی که از دانشگاه صنعتی شریف مهاجرت دایم یا موقت می‌کنند، افرادی بسیار فعال از نظر پژوهشی به شمار می‌روند؛ چرا که کشور‌های خارجی استادان درجه دوم و سوم را استخدام نمی‌کنند و دنبال استخدام نخبگان هستند؛ بنابراین ما همکاران بسیار برجسته‌ای را از همه دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه صنعتی شریف به دلیل مهاجرت از دست دادیم و افرادی که ماندند چندین برابر تلاش می‌کنند تا وجهه و رتبه دانشگاه حفظ شود به طور مثال در تایمز همکاران ما تلاش مضاعفی انجام می‌دهند تا رتبه دانشگاه سقوط نکند.

مهاجرت به افراد ختم نمی‌شود

اگر در سال‌های قبل، «مهاجرت» صرفا به افراد ختم می‌شد، اما حالا شرایط کاملا متفاوت است. امروز مهاجرت شرکت ها، فناوری و سرمایه نیز گریبان کشور را گرفته است. معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت ۲۶ مرداد از همین موضوع خبر داده است: شرکت‌های دانش‌بنیانی که در کشور تأسیس می‌شوند، به دلایل مختلف از جمله فراهم نبودن شرایط مناسب برای فعالیت، به کشور‌های دیگر، از جمله کشور‌های حاشیه خلیج فارس منتقل می‌شوند. این روند مهاجرت شرکت‌ها حتی از مهاجرت افراد نیز خطرناک‌تر است.

صدور ۲ هزار روادید استارت آپی در دو سال

ماجرای روادید نوآوری و استارت آپی در سال‌های اخیر از اخباری بوده که هر از گاهی آمارش کاممان را تلخ می‌کند. سه روز قبل محمود نجفی عرب رئیس اتاق بازرگانی تهران در سمینار اثرات مهاجرت بر کسب و کار‌ها از همین دست آمار پرده برداشته است: «در دو، سه سال گذشته بیش از ۲ هزار ویزای استارت آپی و کارآفرینی به مقصد کشور‌های توسعه یافته و حتی کشور‌های همسایه، برای جوانان ایرانی صادر شده است.»

خروج ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه

او همچنین در همین فرایند به خروج سرمایه ایرانی‌ها هم اشاره کرده که شامل عدد غول آسایی است: طبق گزارش بانک مرکزی در طول ۲۰ سال گذشته که در ۱۲ سال آن میانگین نرخ سرمایه گذاری منفی بوده، حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است؛ عددی که طبق برنامه هفتم توسعه معادل نیاز کشور برای رسیدن به رشد ۸ درصدی در یک سال است. در واقع در چند سال گذشته وضعیت شتاب خروج سرمایه و افزایش استهلاک سرمایه به مراتب تندتر از ورود سرمایه بوده است.