سید احمد مراتب خواننده پیشکسوت موسیقی ایرانی کیست؟

اقتصاد۲۴- سید احمد مراتب، از چهره‌های شاخص و پیشکسوت موسیقی ایرانی که نقش ارزنده‌ای در گسترش موسیقی آیینی داشت، شامگاه ۴ آذرماه در سن ۷۲ سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت. 

نام سید احمد مراتب به عنوان «گنجینه زنده بشری در حوزه حفظ و آموزش آواز مذهبی بر اساس دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی» در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ازسوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ثبت شده است.

احمد مراتب کیست؟

احمد مراتب ۱ شهریور ۱۳۳۱ در شهر اصفهان و در خانواده‌ای متوسط و هنرپرور به دنیا آمد. 

سید احمد مراتب فارغ‌التحصیل در رشته‌های ادبیات و الهیات با مدرک لیسانس، و دارنده دکترای افتخاری در موسیقی ایرانیست.

صدای خوش و هنر آوازخوانی در خانواده او موروثی بود؛ پدر، پدربزرگ و عموی او از خوانندگان برجسته مذهبی به شمار می‌رفتند. او از کودکی با تقلید آواز‌های مذهبی شنیده‌شده در مجالس، استعداد بی‌نظیر خود را آشکار کرد. در مدرسه نیز تلاوت زیبای قرآن او توجه مدیر هنرمند و آگاه به موسیقی را جلب کرد، فردی که نقش نخستین استاد او در یادگیری نکات آوازی و گوشه‌های موسیقی را بازی کرد.

در ۱۲ سالگی، با راهنمایی دکتر حسین آذر، از دوستان نزدیک استاد تاج اصفهانی، به محضر این استاد برجسته راه پیدا کرد و تا پایان زندگی استاد (آذر ۱۳۶۰)، ۱۸ سال شاگردی او را کرد. سید احمد مراتب از سوی استاد تاج اصفهانی به افتخار لقب «دره‌التاج» نائل آمد، لقبی که نشان‌دهنده جایگاه برجسته او در میان شاگردان استاد و تأییدی بر استعداد و توانمندی‌های کم‌نظیرش در عرصه موسیقی اصیل ایرانی بود.

مراتب هم‌زمان از آموزش‌های اساتید بزرگی، چون حسن کسائی، جلیل شهناز و حسین یاوری بهره‌مند شد. او همچنین در زمینه شعر و ادبیات فارسی نزد بزرگانی مانند محمدرضا شمشیری (شکیب اصفهانی)، محمدحسین صغیر اصفهانی و جلال‌الدین همایی دانش‌آموخت.

فعالیت حرفه‌ای مراتب از ۱۴ سالگی با همکاری در برنامه‌های رادیو اصفهان آغاز شد. او در این برنامه‌ها، آواز‌های اصیل مرتبط با مناسبت‌های مذهبی، به‌ویژه شب‌های ماه رمضان، را اجرا می‌کرد. در سال ۱۳۵۲، با دعوت وزارت اوقاف به زیارت خانه خدا مشرف شد و تا سال ۱۳۵۷ در مراسم حج حضور داشت.

در جشن‌های فرهنگ و هنر شیراز (۱۳۵۴) نیز شرکت کرد و همان سال به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درآمد. در این دوران، در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی نزد استادانی، چون فرامرز پایور، عبدالله دوامی و محمود کریمی تعلیم دید. او همچنین با راهیابی به رادیو ایران و تلویزیون ملی، در برنامه‌های مذهبی با استادان برجسته‌ای همچون سید جواد ذبیحی، علی بهاری و محمد احمدیان همکاری داشت.

سید احمد مراتب افزون‌بر موسیقی، در حوزه عرفان شیعی و علوم دینی نیز به تحصیل و بهره‌گیری از علما و استادان بزرگی، چون آیت‌الله سیدعلی فانی، آیت‌الله سیدعلی ابطحی و آیت‌الله سیدحسن مدرس پرداخت. او با تلفیق هنر، معرفت و دانش دینی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ موسیقی آیینی و فرهنگ ایران کسب کرد.

فعالیت‌های احمد مراتب

پس از انقلاب ۱۳۵۷ و به‌ویژه پس از درگذشت استاد جلال تاج‌اصفهانی، سید احمد مراتب در زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری فعالیت‌های گسترده‌ای را آغاز کرد و همواره در راستای ارتقاء موسیقی و ادبیات ایران زمین تلاش کرده است.

برخی از مهم‌ترین فعالیت‌های او عبارتند از:

تأسیس و مدیریت آموزشگاه موسیقی تاج اصفهانی در سال ۱۳۷۹.

عضویت در هیئت مدیره و به‌عنوان کارشناس موسیقی انجمن تعزیه استان اصفهان، به نمایندگی از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، در سه دوره متوالی (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰).

تدریس و کارشناسی موسیقی در سازمان فرهنگی و هنری شهرداری اصفهان در سال ۱۳۸۳.

عضویت در انجمن موسیقی اصفهان از سال ۱۳۸۳.

مشاوره فنی موسیقی در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در سال ۱۳۸۵.

عضویت در خانه موسیقی ایران.

حضور فعال در انجمن‌های ادبی استان اصفهان.

مدیرعاملی انجمن تعزیه و شبیه‌خوانان استان اصفهان.

با این دستاوردها، سید احمد مراتب نقشی کلیدی در حفظ، توسعه و ارتقاء موسیقی و هنر‌های آیینی در ایران ایفا کرده است و همچنان از چهره‌های تاثیرگذار در عرصه فرهنگی و هنری به شمار می‌رود.

سرودن شعر

سید احمد مراتب در طول سال‌ها ارتباط نزدیک و تعامل با اهالی شعر و ادب و موسیقی، همواره تلاش کرده است تا بر آگاهی‌ها و دانش خود بیفزاید. از این‌رو، می‌توان او را یکی از برجسته‌ترین دانش‌آموختگان مکتب شعر و موسیقی اصفهان دانست. علاوه بر بهره‌گیری از ادبیات فارسی، مراتب خود نیز اشعار زیادی سروده که بسیاری از آنها علاوه بر انتشار در مطبوعات، در تذکره‌های شعر فارسی نیز به چاپ رسیده است.

بیشتر بخوانید: محسن شریفیان کیست؟/ از داوری در مسابقه صداتو تا تاسیس بند لیان

در این‌جا به نمونه‌ای از اشعار او اشاره می‌کنیم:

جانِ جهان، روحِ روان، آن قدرتِ والا تویی

با چشمِ جان می‌بینم عیان، پنهان تویی، پیدا تویی‌ای مونسِ شب‌های من، وی شاهدِ زیبای من

دنیای من، عقبای من، در فکر و در رؤیا تویی

آینهٔ دَم‌ها تویی، نقشِ جهان‌آرا تویی

عذرا تویی، وامق تویی، مجنون تویی، لیلا تویی

عشقِ مرا لایق تویی، دلبر تویی، عاشق تویی

زیبا تویی، رعنا تویی، محبوبِ بی‌همت تویی

دیوانه و رسوا منم، افتاده‌ای از پا منم

مستانه و شیدا منم، ساقی تویی، صهبا تویی

در آتش و آبِ روان، هم در زمین و آسمان

یک جلوه از رویت عیان، صحرا تویی، دریا تویی

باطن تویی، ظاهر تویی، اول تویی، آخر تویی

غایب تویی، حاضر تویی، این‌جا تویی، آن‌جا تویی

نعمت از تو آشکار گشته، با حکمتِ نو در جهان

بر عاشقانِ خون‌جگر، دلبر تویی، مولا تویی

عاشق به این صورت منم، چون پیروِ نعمت منم

گویندهٔ وحدت منم، در جانِ من گویا تویی

من درة‌التاجم نگر، محبوبِ من شد جلوه‌گر

یک‌دَم بیا حق را نگر، گر طالب و جویا تویی.

این اشعار نه تنها بیانگر ژرفای احساسات و اندیشه‌های شاعرانه مراتب در موضوعاتی، چون عشق و وحدت است، بلکه جایگاه او را به‌عنوان شاعری برجسته در ادبیات فارسی مستحکم می‌کند.

اذان‌گفتن بر بام کعبه

یکی از افتخارات ویژه استاد احمد مراتب، اذان گفتن بر بام کعبه است. او نخستین ایرانی بود که این عمل را انجام داد. در سال ۱۳۵۲، زمانی که در حال طواف در مکه بود و پرده حجر اسماعیل کنار رفته بود، به پشت بام کعبه رفت و در آن‌جا مناجات حضرت علی (ع) با جمله «لک الحمد یا ذالجود و المجد و العلی» را در دستگاه سه‌گاه اجرا کرد. سال بعد، امام موسی صدر که تحت تأثیر صدای مراتب قرار گرفته بود، از او خواست بر بام کعبه اذان بگوید. بدین ترتیب، استاد مراتب به عنوان نخستین ایرانی بر بام کعبه اذان گفت و به این افتخار بزرگ دست پیدا کرد.

جوایز و افتخارات

۱. در سال ۱۳۹۹، استاد احمد مراتب موفق به دریافت گواهینامه درجه یک هنری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد.

۲. در سال ۱۴۰۰، نام ایشان به عنوان گنجینه زنده بشری در حوزه حفظ و تدریس آواز مذهبی بر اساس دستگاه‌های موسیقی اصیل ایرانی، در فهرست ملی «نادره‌کاران؛ حاملان میراث فرهنگی ناملموس» وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، و نیز سازمان جهانی یونسکو ثبت شد.