جهان در آستانه رقابت هسته‌ای؛ آماده‌باش چین و روسیه برای رویارویی با آمریکا

اقتصاد۲۴-در حالی که دونالد ترامپ برای آغاز دومین دوره ریاست جمهوری خود در ایالات متحده آماده می‌شود، با جهانی در حال فرورفتن به سمت هرج و مرج هسته‌ای رو‌به‌رو خواهد شد. فاصله بین قدرت‌های هسته‌ای بزرگ در حال افزایش است. چین بی‌وقفه در حال گسترش توان هسته‌ای خود است، اما تعامل جدی با ایالات متحده در زمینه کنترل تسلیحات را رد می‌کند.

همکاری ایالات متحده و روسیه در زمینه مسائل هسته‌ای که در حال حاضر در وضعیت وخیمی قرار دارد، با تهدیدات هسته‌ای مکرر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در جریان جنگ روسیه در اوکراین، بدتر شده است. گزارش‌های اخیر منتشر شده براساس اطلاعات مقامات ارشد ایالات متحده نشان می‌دهد که آمریکا نیز باید وضعیت خود را اصلاح کرده و زرادخانه خود را برای تقویت بازدارندگی در برابر ماجراجویی هسته‌ای هماهنگ روسیه، چین و کره شمالی گسترش دهد.

همه این تحولات ستون‌های مهم نظم هسته‌ای را فرسایش و خطر جنگ هسته‌ای را افزایش داده است. معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) که در سال ۱۹۶۸ امضا شد، تنها مکانیسم مهم و الزام‌آور قانونی باقی مانده برای حفظ این نظم است. اما اقدامات کشور‌های دارای سلاح هسته‌ای که طرف معاهده هستند، بازیگران غیرهسته‌ای را سرخورده کرده و آینده NPT را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. در همین راستا نشریه فارن افرز یادداشتی را منتشر کرده و اقتصاد نیوز آن را به دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.

تنها فرصت ترامپ

دورین هورشیگ و هدر ویلیامز در پاسخ به شکست سیاست‌های هسته‌ای در مقاله اخیر فارین افرز، از ایالات متحده خواستند از طریق برقراری روابط نزدیک‌تر با کشور‌های جنوب جهانی، تقویت مشارکت با متحدان و ایجاد تعامل منطقه‌ای بین هنجار‌های هسته‌ای موجود، "از هنجار‌های هسته‌ای حمایت کند". اما از منظر کشور‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای چنین تلاش‌هایی به تنهایی کافی نیست. در این مرحله، ایالات متحده باید دوباره تلاش کند تا مستقیماً با چین و روسیه نه تنها به‌عنوان دشمنان هسته‌ای بازدارنده، بلکه به‌عنوان همکاران بالقوه برای جلوگیری از هرج و مرج هسته‌ای مشارکتی معنادار داشته باشد.

ترامپ که به عنوان رهبری جسور به خود می‌بالد باید از سخنرانی افتتاحیه خود برای تقویت اقدامات هماهنگ با چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده - پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای که عضو معاهده NPT هستند - استفاده کند. به ادعای ناظران او با استناد به فروپاشی نظم هسته‌ای باید از رهبران این کشور‌ها بخواهد تا در ارزیابی صریح و سریع خطرات کنونی به او بپیوندند، بالاخص در شرایطی که ارزیابی در حال انجام با یک دوره شش ماهه در باب محدودیت هسته‌ای موافقت کرده است. امروزه، در بحبوحه رقابت‌های تسلیحات هسته‌ای و تهدید‌های روزافزون، خطر واقعی استفاده از این سلاح‌ها برای اولین بار در بیش از سه چهارم قرن گذشته وجود دارد. در چنین شرایطی روزنه اقدام جمعی به سرعت در حال بسته شدن است. امنیت ایالات متحده و متحدانش در خطر است. برای ترامپ، فضای جسارت در آغاز دوره جدید ریاست جمهوری و بازتعریف قبلی او با پوتین و شی جین پینگ، فرصتی متمایز برای رهبری جهانی به او می‌دهد.

بیشتر بخوانید:آمریکا: ایران برنامه‌ای برای ساخت تسلیحات هسته‌ای ندارد

محدودیت‌های ساخت سلاح‌های هسته‌ای در حال از بین رفتن است. بدون اقدام چشمگیر، کاملاً مسلم است که معاهده استارت جدید که وسعت نیرو‌های هسته‌ای استراتژیک روسیه و ایالات متحده را محدود می‌کند و از طریق اقدامات راستی آزمایی، قابلیت پیش بینی را افزایش می‌دهد، پس از انقضای تاریخش در فوریه ۲۰۲۶ جایگزین نخواهد شد. اگرچه هر دو کشور همچنان در چارچوب این توافق خود را متعهد نگاه می‌دارند.

با توجه به محدودیت‌های عددی معاهده، مسکو قبلاً اجازه بازرسی در محل و ارائه ارقام مورد نیاز معاهده را متوقف کرده است. اگر جایگزینی ایجاد نشود، مقرراتی در این زمینه وجود نخواهد داشت و از همین رو رقابت هسته‌ای بین دو کشور قدرتمند دارای سلاح هسته‌ای برای اولین بار از زمان امضای معاهده محدودسازی تسلیحات استراتژیک در سال ۱۹۷۲ تشدید خواهد شد. تشدید رقابت تسلیحات هسته‌ای بین ایالات متحده و چین نیز محتمل به نظر می‌رسد.

پیش بینی می‌شود چین زرادخانه هسته‌ای خود را گسترش داده و به بیش از ۱۰۰۰ سلاح هسته‌ای مستقر تا سال ۲۰۳۰ دست یافته و در پاسخ، ایالات متحده دکترین هسته‌ای خود را تغییر داده و برای مقابله، با افزایش تعداد استقرار کلاهک‌های هسته‌ای خود را آماده کند.

پایان «ان پی تی»

نگرانی حتی بیشتر این است که کارشناسان و مقامات دولتی در ایالات متحده و بسیاری از کشور‌های دیگر تصور نمی‌کنند که سلاح هسته‌ای هرگز در درگیری استفاده نخواهد شد. مقامات تهدیدات پوتین را جدی می‌گیرند و به نحوه پاسخگویی به استفاده از هسته‌ای در جنگ اوکراین توجه بیشتری می‌کنند. هر واکنشی نیاز به ایجاد تعادل در اهداف مختلف دارد؛ جلوگیری از استفاده بعدی از هسته‌ای.

بیشتر بخوانید:براساس فتوای رهبری، سلاح هسته‌ای حرام است

بازگرداندن به اصطلاح تابوی هسته‌ای، یک هنجار علیه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای و اجتناب از تشدید جنگ هسته‌ای جهانی است. هیچ پاسخ روشنی برای چگونگی انجام این کار وجود ندارد. به باور گروهی از ناظران تا حدودی به دلیل این خطرات احتمالی، بسیاری از کشور‌ها معتقد نیستند که «ان پی تی» اهرمی معتبر برای پایان دادن به مسابقه تسلیحات هسته‌ای، کاهش خطر جنگ هسته‌ای و پیشبرد خلع سلاح باشد.

برخی پیش‌تر با تعریف معاهده منع تسلیحات هسته‌ای در سال ۲۰۱۷ ناامیدی خود را از «ان پی تی» نشان داده‌اند که نه تنها استفاده از این سلاح‌ها بلکه آزمایش، تولید و در اختیار داشتن آنها را نیز ممنوع می‌کند. هر گام دیگر به عقب - فروپاشی کنترل‌های دوجانبه تسلیحات هسته‌ای یا از سرگیری آزمایش‌های تسلیحات هسته‌ای- به عنوان بخشی از تشدید رقابت تسلیحاتی می‌تواند تعدادی از کشور‌های غیرهسته‌ای را مجبور به خروج رسمی از «ان پی تی» کند.

در سوی دیگر این طیف، برخی از کشور‌ها در حال تجدید نظر در مورد اصل عدم اشاعه هستند که «ان پی تی» بر آن تاکید دارد. ایران به سرعت برنامه هسته‌ای‌اش را توسعه داده است، اگرچه مقامات این کشور تاکید دارند که هدف از پیشرفت برنامه هسته‌ای این کشور اهداف صلح‌آمیز است. تشدید ناامنی‌های منطقه‌ای باعث می‌شود کشور‌های دیگر، به ویژه ژاپن و کره جنوبی در آسیا و عربستان سعودی در خاورمیانه، بازده و خطرات دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای را خودشان ارزیابی کنند. حتی در میان کشور‌های اروپایی، جنگ در اوکراین و ترس از رویکرد منفعلانه ایالات متحده، بحث در مورد برخی از اهرم‌های بازدارندگی هسته‌ای در سراسر بلوک، اگر نه برنامه‌های ملی فردی، را دوباره احیا کرده است.

در اینجا نیز، نتیجه نهایی احتمالاً خروج مارپیچ از آن پی تی خواهد بود. این تحولات در کنار هم، روابط هسته‌ای جهانی را اساساً متحول خواهند کرد و همه تنش‌ها را افزایش خواهد داد. این وضعیت به طور قاطع امنیت ایالات متحده و سایر کشور‌ها از جمله دشمنان هسته‌ای ایالات متحده را تضعیف خواهند کرد. این چشم‌انداز باید انگیزه کافی برای قدرت‌های بزرگ هسته‌ای جهان باشد تا مستقیماً با یکدیگر در یک ارزیابی مشترک و دوره سردسازی تعامل داشته باشند.