سایه شام بر لبنان؛ تله تل آویو برای مخالفان بشار اسد چه بود؟

اقتصاد۲۴-عرب واشنگتن دی سی با انتشار یادداشتی مدعی شد، ائتلافی از نیرو‌های مخالف سوریه ۸ دسامبر ۲۰۲۴ کنترل پایتخت سوریه را به دست گرفتند و به بیش از ۶۰ سال حکومت حزب بعث در این کشور پایان دادند. آنچه در میان تحولات شام قابل توجه است، سرعت پیشروی و کنترل قدرت توسط مخالفان بود. علاوه بر این پایان نهاد‌های نظامی و امنیتی دولت بشار اسد عمدتاً بدون خشونت نیز گزاره‌ای قابل تامل است، زیرا نیرو‌های دولتی سوریه در نهایت یا تسلیم شدن یا هم‌صدایی با مخالفان را به جنگ ترجیح دادند.

در این میان نیرو‌های روس که پیش‌تر در سال ۲۰۱۵ همراه با ارتش سوریه جنگیده بودند و به جنگ داخلی این کشور پایان دادند، این بار نقش حاشیه‌ای ایفا کرده و صرفا حلب را هدف قرار دادند. ایران و حزب‌الله نیز به واسطه تمرکز بر تحولات خاورمیانه و فعل و انفعال‌های اسرائیل مانور ندادند. مجموعه متغیر‌های فوق موجب شد تا زمینه برای پایان اسد هموار شود. در این میان به باور گروهی از ناظران اغراق نیست اگر بگوییم که سقوط دولت اسد عواقب جدی برای سوریه، مدیترانه شرقی و خاورمیانه خواهد داشت. مرکز عرب واشنگتن دی سی (ACW) از برخی از تحلیلگران و شرکت نهاد‌های اطلاعاتی خواسته تا تحلیل‌های خود را در باب پیامد‌های احتمالی شام ارائه دهند. اقتصادنیوز این یادداشت را ترجمه کرده که در ادامه آمده است.

دوران گذار پر آشوب؟

هبا قائد، تحلیلگر مسائل خاورمیانه به مقوله پناهندگان اشاره داشته و در این باره مدعی است، بسیاری از سوری‌های آواره پس از سال‌ها به دنبال بازگشت هستند، با این همه آنها در مسیر دشواری قرار دارند.

به ادعای این تحلیلگر، سیزده سال خشونت طولانی ۱۴ میلیون نفر را مجبور به ترک خانه‌های خود کرد و زیرساخت‌های سوریه را ویران کرده است. نیمی از آوارگان در داخل سوریه باقی ماندند، جایی که شرایط انسانی سخت است. بیش از ۹۰ درصد زیر خط فقر زندگی می‌کنند. ۵.۵ میلیون سوری که در مصر، اردن، لبنان، ترکیه و جا‌های دیگر زندگی می‌کنند، درگیر حاشیه نشینی هستند و به لحاظ اقتصادی در شرایط دشواری قرار دارند. اکنون آنها و کسانی که به کشور‌های ثروتمند غربی پناهنده شده‌اند، فرصتی دارند تا گردهم آیند و سوریه را بازسازی کنند.

عماد ک. حرب، مدیر تحقیق و تحلیل موسسه عرب واشنگتن دی سی از منظر دیگری به چالش‌های سوریه اشاره کرده و از انتقال سخت قدرت می‌گوید و مدعی است، به واسطه فضای سیاسی تعریف شده توسط حزب بعث سوریه، انتقال قدرت پیچیده و پرهزینه خواهد بود.

با این همه به ادعای این تحلیلگر، ائتلاف مخالفان تا به امروز نشان داده که پیچیدگی‌ها و مشکلات انتقال به یک سیستم باثبات را درک می‌کند. این تحلیلگر در ادامه آورد، ثبات برای مردم سوریه یکی از وظایف مهم برای حاکمان جدید در دمشق است تا با توسل به طرحی روشن برای عبور از ساختار دولتی موقت گام بردارند برای مجلس مؤسسانی که می‌تواند به عنوان یک نهاد مقننه موقت عمل کند و انتخابات برگزار کنند. به باور او مسئله توسعه نیز باید در اولویت‌ها باشد.

سایه تحولات سوریه بر لبنان

خلیل جیشان، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در باب تحولات سوریه مدعی است: موفقیت پدران زیادی دارد، اما شکست یتیم است. بر این اساس، در شرایط کنونی گروهی از بازیگران در خاورمیانه با شتاب تحولات سوریه را رصد کرده و تلاش دارند تا در صورت امکان آن را به نفع خود تغییر دهند.

بیشتر بخوانید:کرملین: پوتین با اسد دیدار خواهد کرد

به نظر می‌رسد اسرائیل تلاش‌ها در این مسیر را برای بهره‌برداری از این موقعیت رهبری می‌کند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل یکی از چهره‌هایی است که به دنبال فرصت سازی است. نتانیاهو در محاصره پرچم‌های اسرائیل بر فراز تپه‌ای مشرف به مرز سوریه، سقوط اسد را «تاریخی» خواند و به سربازان اسرائیلی دستور داد تا به سرعت منطقه حائل غیرنظامی‌شده‌ای را که براساس پیمان ۱۹۷۴ اسرائیل را از سوریه جدا می‌کرد، اشغال کنند. نخست وزیر اسراییل تلاش داشت تا اینگونه وانمود کند که رویارویی اسرائیل با مقاومت زمینه را برای چنین شرایطی هموار کرد.

تل‌آویو با توسل به چنین رویکردی تلاش خواهد کرد تا میدان را برای مانور (ادعایی) اش هموار کند. در این میان پاتریشیا کرم، تحلیلگر مسائل خاورمیانه ضمن اشاره به پیشروی مخالفان از ادلب تا حلب آن هم یک روز بعد از آتش بس میان اسرائیل و حزب‌الله مدعی است که تمرکز مقاومت بر اصل رویارویی با اسرائیل در لبنان به مخالفان فرصت پیشروی داد. از همین رو تحولات سوریه نتیجه غیر مستقیم تحولات لبنان است.

کرم در ادامه ادعا کرد، در شرایط کنونی انتقال موفقیت آمیز میلیون‌ها پناهنده سوری به دمشق برای لبنان خبر خوبی است، اما یک انتقال ناموفق ممکن است بیروت را تحت تاثیر قرار داده و بافت اجتماعی و اقتصادی این کشور را زیر فشار بگذارد.

آنل شلین، تحلیلگر مسائل خاورمیانه از زاویه‌ای دیگر تحولات را رصد کرده و مدعی است، جو بایدن از سقوط اسد استقابل کرد و از توازن قوا در خاورمیانه گفت.

جان باس، معاون وزیر امور خارجه آمریکا بر نیاز به راه‌حل سیاسی به رهبری سوریه مطابق با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ که خواستار آتش بس و پایان دادن به حملات به غیرنظامیان بود، تاکید کرد. با این حال، یک روز پس از سقوط اسد، نیروی هوایی ایالات متحده ۷۵ پایگاه را در سوریه را هدف قرار داده و مدعی شدند که این پاسگاه‌ها متعلق به داعش است. در این میان لحن و ادبیات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب در باب تحولات سوریه محتاط‌تر بود

او در پستی شبکه ایکس نوشت: «سوریه درگیر آشفتگی است، این کشور دوست ما نیست و ایالات متحده نباید با آن کاری داشته باشد. این دعوای ما نیست!» بیانیه ترامپ نشان دهنده خستگی بسیاری از آمریکایی‌ها از جنگ است که از اقدامات نظامی پرهزینه و ناکارآمد این بازیگر در خاورمیانه ناراضی هستند.