سیگنال‌های مذاکره با اظهارات مقامات ایران و آمریکا

اقتصاد۲۴-مشاوران امنیت ملی فعلی و آینده آمریکا درباره پرونده هسته‌ای ایران اظهارنظر‌های جداگانه‌ای داشتند. جیک سالیوان که در حال حاضر به‌عنوان مشاور امنیت ملی جو بایدن فعالیت می‌کند در مصاحبه‌ای که با شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان داشت، درباره مسئله هسته‌ای ایران صحبت کرد. مایک والتز که همین نقش را در دولت ترامپ بر عهده خواهد داشت نیز در اظهارنظر دیگری، به مسئله رقابت کشور‌های خاورمیانه برای ساخت سلاح هسته‌ای پرداخت.

این نظرات در حالی مطرح می‌شود که فضای میان ایران و غرب پیچیده شده و در آخرین جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد که هفته گذشته برگزار شد، طرف‌های برجام به علاوه آمریکا بار دیگر ایران را نسبت به فعال‌سازی مکانیسم ماشه تهدید کردند. دیروز همچنین یک رسانه عراقی مدعی شد که آمریکا از طریق عمان پیامی برای ایران ارسال کرده که سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان در نشست خبری هفتگی خود، نسبت به این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کرد.

باز بودن مسیر دیپلماسی

ایران هیچ‌وقت پنجره دیپلماسی با کشور‌های دیگر را نبسته است. این موضوع طی ماه‌های اخیر مرتب مورد تاکید مقامات ارشد کشورمان قرار گرفت.

کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی روز گذشته، در پاسخ به خبرنگار شبکه المیادین لبنان، گفت: «ایران هم آماده مذاکره رفع تحریم‌هاست و هم آماده مقابله با فشار‌های غرب است. واکنش ما متناسب با رفتار آنها خواهد بود. اگر به ایران تجاوز شود، ما متقابلاً پاسخ خواهیم داد، چنانکه تاکنون نیز پاسخ داده‌ایم.» وزیر خارجه پیشین کشورمان درباره اقدامات پیش‌روی ایران در پی تغییر دولت در ایالات متحده آمریکا، خاطرنشان کرد: «ما گام‌های خود را براساس سیاستی که دولت جدید آمریکا پدید خواهد آورد، مشخص خواهیم کرد.»

ادعای مقامات آمریکایی

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری منتخب این کشور می‌تواند در رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران، نقشی کلیدی ایفا کند. او در عین حال، مدعی تضعیف ایران و محور مقاومت بعد از سقوط دولت سوریه شد و درباره تغییر دکترین هسته‌ای جمهوری اسلامی ابراز نگرانی کرد. وی در مصاحبه با سی‌ان‌ان گفت: دولت «جو بایدن» رئیس‌جمهوری کنونی ایالات متحده نگران تصمیم ایران برای ساخت سلاح اتمی است و خطر این موضوع را به اطلاع تیم ترامپ رسانده است.

بیشتر بخوانید:از سرگیری مذاکرات هسته‌ای ایران و اتحادیه اروپا در ژنو

به گزارش ایرنا، این مقام آمریکایی مدعی تضعیف ایران بعد از حملات رژیم اسرائیل به حزب‌الله لبنان، حماس و همچنین سایت‌های موشکی و پدافندی ایران شد و گفت: «تعجب‌آور نیست اگر عده‌ای در ایران بگویند که وقت بازنگری در دکترین اتمی است. خطر تغییر موضع ایران و رفتن به سمت سلاح اتمی، جدی است. ما هوشیارانه این موضوع را دنبال می‌کنیم.» سالیوان همچنین تاکید کرد که علاوه بر تیم ترامپ، موضوع احتمال تغییر دکترین هسته‌ای ایران را با مقامات رژیم صهیونیستی نیز در میان گذاشته است.

به گزارش انتخاب، مایک والتز، نماینده کنگره آمریکا و مشاور امنیت ملی دولت آینده ترامپ نیز در آخرین اظهارنظر خود، گفت: «اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند، سعودی‌ها هم خواهان سلاح هسته‌ای خواهند شد. ترک‌ها هم خواهان سلاح هسته‌ای خواهند شد. اگر سلاح‌های هسته‌ای به‌صورت منطقه‌ای گسترش پیدا کنند، این برای جهان فاجعه‌بار خواهد بود.»

تهدید به تغییر دکترین هسته‌ای، تاثیر خود را گذاشت

کوروش احمدی، تحلیلگر سیاست خارجی و دیپلمات پیشین ایران در نیویورک راجع به ادعای یک رسانه عراقی درباره ارسال پیام آمریکا به ایران از کانال عمان، به خبرنگار هم‌میهن گفت: «علی‌الاصول و به عنوان یک قاعده عام نمی‌توان به این‌گونه خبر‌ها به‌ویژه در رسانه‌های عربی اعتنای چندانی داشت. به تجربه دریافته‌ایم که اغلب این خبر‌ها جعلی است. ضمن اینکه در این پیام ادعایی مطلب خاصی هم الا اینکه ترامپ آماده مذاکره است، وجود نداشت.

البته قابل درک است که طرفین در این مقطع زمانی بکوشند برای هم پیام‌هایی ارسال کنند و باب گفت‌وگویی را باز کنند. در اینکه ترامپ قطعاً خواستار مذاکره است، تردیدی نیست. اما مثل همیشه شیطان در جزئیات است. سوال اصلی این است که چگونه شیوه مذاکراتی هم از نظر شکل و هم از حیث محتوا مدنظر ترامپ است و آیا اینکه طرف ایرانی نهایتاً شرایط طرف مقابل را خواهد پذیرفت یا خیر یا طرفین به حد وسطی مورد توافقی خواهند رسید. باید منتظر ماند و دید.»

او درباره اظهارنظر مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ اظهار داشت: «این اظهارنظر منسوب به والتز حرف تازه‌ای نیست و همیشه مطرح بوده و یکی از دلایل اصلی است که توسط قدرت‌های غربی برای مخالفت با هسته‌ای شدن ایران یا هر کشور دیگری در خاورمیانه مطرح می‌شود. البته مطلب خیلی بی‌ربطی نیز نیست. مسئله این است که در همه مناطق و نه‌تنها در خاورمیانه رقابت بین قدرت‌های منطقه‌ای امر رایجی است و هیچ‌یک از این قدرت‌های منطقه‌ای نمی‌پذیرند که به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی از دیگران عقب بیفتند.

به‌عنوان مثال، این گفته ذوالفقار علی بوتو نخست‌وزیر اسبق پاکستان در سال ۱۹۶۵ مشهور است که گفته بود: «اگر هند بمب اتمی بسازد، ما علف خواهیم خورد و حتی گرسنگی خواهیم کشید، اما بمب خودمان را خواهیم ساخت.» و البته به دلیل دشمنی عمیقی که بین هند و پاکستان وجود داشت و سه جنگی که آنها با هم داشتند، نهایتاً بعد از آزمایش هسته‌ای هند در سال ۱۹۷۴ پاکستان نیز سرانجام اولین بمب هسته‌ای خود را در سال ۱۹۹۸ آزمایش کرد. این درحالی است که انگیزه اصلی هند برای ساخت بمب اتمی این بود که چین در سال ۱۹۶۴ اولین آزمایش اتمی خود را انجام داده بود.

البته برخی کشور‌های دیگر به دلایلی خارج از رقابت‌های منطقه‌ای به سمت ساخت بمب رفته‌اند مانند کره شمالی که انگیزه بقا، رهبران آن کشور را به سمت ساخت بمب برد. تحلیل‌گران اسرائیلی یا طرفدار اسرائیل نیز به‌رغم اینکه اسرائیل مناطق وسیعی از سرزمین کشور‌های عربی و فلسطین را اشغال کرده است، همیشه مدعی بوده‌اند که اسرائیل، چون نگران موجودیت خود است، اقدام به ساخت بمب اتمی کرده است.»

احمدی با اشاره به اظهارات مشاور امنیت ملی بایدن، خاطرنشان کرد: «هدف سالیوان در این مصاحبه نیز در واقع این بود که به مخاطبان خود، از جمله ترامپ و تیم او و سران رژیم اسرائیل، بگوید که احتمال اقدامی توسط ایران برای ساخت بمب اتمی را نادیده نگیرند. منطق او که چیزی جز حدس و گمان صرف نیست، این است که حال که ایران به خاطر سقوط دولت اسد و تضعیف حزب‌الله و حماس تضعیف شده، ممکن است به فکر جبران مافات و تقویت موضع خود بیفتد و برای این منظور متوجه ساخت بمب اتمی شود. او می‌گوید در این رابطه با تیم ترامپ و نیز سران اسرائیل صحبت کرده است.

فکر می‌کنم این هشدار را باید به‌ویژه در چارچوب تحرکات یک ساله اخیر و به‌ویژه هفته‌های اخیر توسط دولت‌های غربی و تهدید‌های آنها در مورد اقدام نظامی علیه ایران در صورت حرکت در مسیر ساخت بمب دید. همین هفته گذشته سه کشور اروپایی در جریان نشست دوره‌ای شورای امنیت در ارتباط با برجام، طی سخنرانی‌هایی در شورای امنیت و صدور بیانیه مشترکی مطالب کم و بیش مشابهی ابراز کردند و از جمله مدعی شدند که غنی‌سازی ۶۰ درصدی در ایران نمی‌تواند هدفی جز هدف نظامی داشته باشد.

نماینده آمریکا نیز تهدید کرد که آمریکا از همه توان ملی‌اش برای متوقف کردن ایران در مسیر ساخت بمب استفاده خواهد کرد. در واقع این روندی است که فکر می‌کنم حداقل از نوامبر گذشته یعنی بعد از ارسال نامه‌ای توسط سه کشور اروپایی به رئیس شورای امنیت و تکرار آن در ژوئن گذشته و یادآوری یافته‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تهدید ضمنی به فعال کردن مکانیسم ماشه شروع شده است.

البته تهدیدات مکرر مقامات ایرانی به تجدیدنظر در دکترین اتمی و برخی اظهارنظر‌های تندتر مانند امکان ساخت بمب اتمی توسط ایران ظرف ۴۸ ساعت و مانند آنها در این قضایا بی‌تاثیر نبوده است.» این تحلیلگر سیاست خارجی درباره این ادعا که گفته می‌شود ایران در موضع ضعف است، اظهار داشت: «این حرفی است که این روز‌ها همه طرف‌های غربی و برخی نیز در دیگر کشور‌ها از جمله کشور‌های عربی می‌زنند و اشاره آنها به سقوط دولت اسد و ضربه خوردن حزب‌الله و حماس است.

البته مقامات حزب‌الله و نیز مقامات ایرانی نیز اذعان کرده‌اند که ضرباتی به نیرو‌های ضداسرائیلی در منطقه وارد شده است. در کنار این تحولات باید منتظر بود و دید که ایران و گروه‌های مخالف اسرائیل در منطقه چگونه واکنش نشان خواهند داد. در واقع با گذشت چند ماه و شاید یکی دو سال بتوانیم درک بهتری از شرایط منطقه و اینکه آیا نظم جدیدی در منطقه شکل گرفته یا خیر داشته باشیم.»

فشار می‌آورند که امتیاز‌های بزرگ بگیرند

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا نیز به هم‌میهن گفت: «ما انتظار نداریم مشاور امنیت ملی دولت آمریکا بگوید ایران در موضع قدرت یا قوت است. آن زمان که هفت اکتبر رخ نداده بود، فرماندهان مقاومت زنده بودند و اسد سر جایش بود هم آنها می‌گفتند ایران ضعیف شده، حالا که شرایط نسبت به آن زمان تفاوت زیادی کرده است. اینکه ضعف مدنظر آنان رخ داده یا نه، مسئله دیگری است که خارج از بحث ماست.

از طرف دیگر، سالیوان می‌خواهد اعتبار این تضعیف ادعایی ایران را به پای دولت بایدن بنویسد. ترامپ می‌گوید ایرانی‌ها زمان من ورشکسته بودند، اما بایدن آنها را به پول رساند و تحریم‌ها را اعمال نکرد. اما سالیوان روایت دیگری ارائه کرد. جنگ روایت‌ها بین آنها شکل گرفته است. می‌توانیم بگوییم این ادعای سالیوان به نوعی مصرف داخلی، خارجی و منطقه‌ای دارد.»

او ادامه داد: «بخشی از ادعای سالیوان با واقعیت هم‌خوانی دارد. بالاخره در حال حاضر ما در دورانی هستیم که حزب‌الله تحت فشار بوده، آسیب دیده و رهبرانش را زدند. سوریه سقوط و اسرائیل به لبنان حمله کرد و هرچند موفق نبود، اما از نظر آمریکا‌یی‌ها ایران تضعیف شده، چون خط ارتباطش با حزب‌الله را از دست داده است. بخش دیگری از تحلیل آنان ناشی از آن است که ایران درگیر مشکلات اقتصادی خود شده است.»

بیشتر بخوانید:اعلام آمادگی ایران برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با آمریکا

ابوالفتح تاکید کرد: «ترامپ همیشه دنبال توافق با ایران بوده است. چه در دوران قبل، چه زمانی که در مبارزات انتخاباتی بود و چه حالا که رئیس‌جمهور منتخب است. مشکل از آنجایی شروع می‌شود که تعریف ما و آمریکایی‌ها از توافق متفاوت است. از نگاه آمریکایی‌ها، توافق یعنی اینکه ایران حداقل شروط ۱۲ گانه‌ای که مایک پمپئو، وزیر خارجه ترامپ در آن زمان اعلام کرد را بپذیرد.

اگر ایران بپذیرد، خوشحال می‌شوند و تحریم‌ها را هم برمی‌دارند. ولی آن چیزی که آنها می‌خواهند، با چیزی که ما می‌توانیم انجام بدهیم از زمین تا آسمان فرق دارد. بنابراین، نه‌تنها ترامپ بلکه از کارتر تا امروز همه دنبال توافق با ایران بوده‌اند، اما توافق مدنظر آنها، یعنی ایران نیرو‌های نیابتی و موشک‌هایش را کنار بگذارد، حقوق بشر را طبق نظر آنان رعایت و به‌زعم آنان تروریسم را محکوم کند. اگر ایران قبول کند به سال ۱۳۵۷ برگردد، از نظر آنها خوب است. تعاریف، مصادیق و انتظارات دو طرف با یکدیگر متفاوت است.»

این کارشناس بین‌الملل درباره اظهارنظر مایک والتز اظهار داشت: «این حرف همیشگی آمریکاست. آمریکایی‌ها بار‌ها گفته‌اند که اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند، جدای از اینکه امنیت اسرائیل به خطر می‌افتد، مسابقه تسلیحاتی در منطقه آغاز می‌شود. از ابتدای دهه هشتاد که پرونده هسته‌ای ایران مطرح شد این را می‌گویند. بعد از اینکه ایران نیروگاه اتمی بوشهر را با کمک روس‌ها بازسازی و تکمیل کرد، بقیه کشور‌های منطقه هم به سمت برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای رفتند. امارات و ترکیه نیروگاه‌های خود را راه انداختند و عربستان نیز در حال تکمیل برنامه خود است. بنابراین، این ترس وجود دارد و مطرح می‌شود.»

او تاکید کرد: «راهبرد طرف مقابل تحت فشار قرار دادن ایران تا مرحله‌ای خواهد بود که توافق مطلوب آمریکایی حاصل شود. اگر نشد، احتمالاً به رژیم‌چنج روی بیاورند. ترامپ بی‌مهاباتر از دیگران، راجع به رژیم‌چنج در مناطق مختلف صحبت می‌کند. دیگران این صحبت‌ها را خیلی علنی مطرح نمی‌کردند. اگر به‌زعم خود توانستند رفتار ایران را تغییر دهند، برایشان مطلوب است. چون ماهیت حکومت‌ها برای آنان مهم نیست، رفتار مهم است.

بر فرض اگر جمهوری اسلامی بیاید و خیلی از خواسته‌های آمریکا را مدنظر قرار بدهد، برای آنها مطلوب است. دیگر وضعیت از احمدالشرع که بدتر نیست. محمد جولانی یک‌شبه از تروریست به فردی کراوات‌زده تبدیل شد که جایزه ۱۰ میلیون دلاری او را هم برداشتند. اینکه فقط یک شخص بود. کشور هم می‌تواند همین تغییر را ببیند و شبانه از لیست حامیان تروریسم خارج شود، به ایران فشار می‌آورند که پای میز مذاکره امتیاز‌های بزرگ بگیرند.»