افزایش ۲۰ درصدی حقوق بازنشستگان، شوخی تلخ دولت با ملت!/ شرایط بازنشستگی امارات و عربستان رویای دست نیافتنی بازنشستگان در ایران

اقتصاد۲۴- این یک واقعیت تلخ است که کمتر به آن پرداخته می‌شود؛ مشکلات بازنشستگان، به ویژه کسانی که تحت پوشش تأمین اجتماعی هستند، در بسیاری از موارد به ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی تبدیل شده است. این در حالی است که این افراد به واسطه سال‌ها تلاش و فداکاری در سخت‌ترین شرایط زندگی، شایسته بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتن هستند. با این حال، بحران معیشتی آنان اغلب تنها در مقاطع خاصی، مانند دوران انتخابات یا مناسبت‌های ملی، در کانون توجه قرار می‌گیرد و بعد به فراموشی سپرده می‌شود. مسئولان در این زمان‌ها با وعده‌های فریبنده و گاهی بی‌پایه، به سراغ این قشر می‌روند، وعده‌هایی که اغلب برای جلب نظر این گروه و تأثیرگذاری بر نتایج انتخابات به کار می‌آید، اما پس از پایان رقابت‌ها به سرعت فراموش می‌شوند. پرداخت‌های مقطعی، به‌ویژه قبل از انتخابات، هیچ‌گاه به سرانجامی پایدار نمی‌رسند و پس از آن خبری از ادامه آنها نیست.

بر اساس اعلام رسانه‌ها مبلغ سه میلیون تومان که پیش از انتخابات به عنوان علی‌الحساب طرح متناسب‌سازی به حساب بازنشستگان واریز شد، قرار بود با واریز مبلغ یک میلیون تومان دیگر در ماه‌های بعدی همراه شود؛ اما با پایان انتخابات، هیچ‌کدام از این وعده‌ها محقق نشد و حتی پرداخت‌های ماهانه نیز با تأخیر‌هایی قابل توجه همراه شد. طبق گزارش روزنامه جمهوری اسلامی، متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان به‌طور کامل در عمل اجرایی نمی‌شود و بیشتر به یک وعده تبلیغاتی بدل شده است. این نوع سیاست‌ها، که بر اساس وعده‌های فوری و غیرواقعی ساخته شده‌اند، تنها به افزایش بی‌اعتمادی و سرخوردگی در میان بازنشستگان منجر می‌شود. 

چنین رویکرد‌هایی نه تنها اخلاقی نیستند، بلکه نشان‌دهنده مشکلات عمیق‌تری در ساختار سیستم بازنشستگی کشور هستند. مشکلات مالی و مدیریتی در صندوق‌های بازنشستگی به قدری پیچیده است که با وعده‌های سطحی و مقطعی نمی‌توان به آنها پاسخ داد. یکی از چالش‌های اساسی، مسئله عقب‌ماندگی حقوق است. اگرچه قانون تصریح دارد که حقوق بازنشستگان باید با نرخ تورم همگام باشد، اما این قانون در عمل به ندرت به طور کامل اجرا می‌شود، که نتیجه آن کاهش توان خرید بازنشستگان و سخت‌تر شدن شرایط زندگی آنان است. حالا هم افزایش ۲۰ درصدی حقوق بازنشستگان در سال جدید در کنار تورم بیش از ۴۰ درصدی، بیشتر به یک شوخی تلخ شبیه است.

بحران صندوق‌های بازنشستگی: بدهی‌ها و وضعیت مالی نگران‌کننده

در چند ماه اخیر، اخبار مربوط به وضعیت بازنشستگان و صندوق‌های تأمین اجتماعی اغلب به یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه تبدیل شده است: «حقوق بازنشستگان بیش از ۲۰ میلیون تومان با خط فقر فاصله دارد»، «بیش از ۶۰ درصد از مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی زیر خط فقر زندگی می‌کنند»، «بازنشستگان در اعتراض به شرایط اقتصادی و تورم شدید تجمع کرده‌اند»، «به دلیل بحران صندوق‌های بازنشستگی، سن بازنشستگی در برنامه توسعه هفتم به ۶۲ سال افزایش یافت»؛ اینها فقط نمونه‌ای از اخبار منتشرشده در خصوص وضعیت بحرانی صندوق‌های بازنشستگی کشور است.

یکی از چالش‌های جدی و اساسی سیستم بازنشستگی ایران، بحران مالی و بدهی‌های سنگین این صندوق‌هاست. بیشتر این صندوق‌ها قادر به پرداخت تعهدات خود به بازنشستگان نیستند و با کسری بودجه وسیعی مواجه‌اند. وزارت رفاه، کار و امور اجتماعی که از ادغام دو وزارتخانه تشکیل شده است، به جای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشور، به نهادی تبدیل شده که تنها وعده‌های غیرعملی و اقدامات کم‌اثر را ارائه می‌دهد. با گذشت بیش از دو دهه از تأسیس این وزارتخانه، هیچ دستاورد ملموس و مؤثری در راستای حل مشکلات اساسی جامعه مشاهده نمی‌شود.

در عوض، نهادهایی، چون صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تأمین اجتماعی، همراه با شرکت‌های وابسته به شستا، درگیر فساد و ناکارآمدی شده‌اند. این نهاد‌هایی که باید حامی بازنشستگان و تأمین‌کنندگان اجتماعی می‌بودند، اکنون به زمین‌های بحران و فساد تبدیل شده‌اند. نبود نظارت مؤثر از سوی دستگاه‌های نظارتی مانند دیوان محاسبات بر مشکلات این صندوق‌ها دامن زده است. نظارت‌های موجود اگر هم وجود داشته باشند، به دلیل ضعف در اجرایی‌شدن، قادر به جلوگیری از فساد و مشکلات مالی این نهاد‌ها نیستند.

در نتیجه، وزارت رفاه به جای آنکه به عنوان حامی حقوق بازنشستگان شناخته شود، به مرکز توزیع امتیازات و منافع خاص تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌ها، بسیاری از صندوق‌های بازنشستگی در آستانه ورشکستگی قرار دارند و دولت مجبور است سالانه میلیارد‌ها تومان از بودجه عمومی را برای پرداخت حقوق بازنشستگان اختصاص دهد. این وضعیت نه تنها بحران مالی کشور را تشدید کرده، بلکه به طور جدی اعتماد عمومی به سیستم بازنشستگی را کاهش داده است.

تورم، کاهش قدرت خرید و بازنشستگی پرچالش در ایران

بازنشستگی، واژه‌ای که در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته یادآور آرامش، رفاه و زمانی برای بهره‌بردن از سال‌ها تلاش و زحمت است، در ایران معنایی کاملاً متفاوت پیدا کرده است. در حالی که بسیاری از نظام‌های اقتصادی و سیاسی جهان تلاش می‌کنند تا دوران بازنشستگی را به روزگاری خوش برای نیروی کار تبدیل کنند، در ایران بازنشستگی برای بسیاری از افراد مفهومی نامفهوم شده است. به جای آنکه بازنشستگان پس از سال‌ها خدمت بتوانند با آسودگی در کنار خانواده زندگی کنند، بخش زیادی از آنها به ناچار وارد بازار کار دوم و حتی مشاغل کاذب می‌شوند. مشاغلی، چون مسافرکشی، نگهبانی، دفترداری و کار‌هایی که اغلب از آنها به عنوان شغل یاد نمی‌شود، به تنها راه تأمین معیشت برای بسیاری از بازنشستگان تبدیل شده است. در چنین وضعیتی، بازنشستگی به جای آرامش، با اضطراب و فشار مالی همراه است.

بیشتر بخوانید: افزایش حقوق بازنشستگان در گرو اعتباری به بزرگی ۱۸۵۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ تومان!/ بازنشستگان ایرانی گرفتار معیشت و خسته از وعده‌های تکراری

یکی از مهم‌ترین عواملی که این وضعیت را تشدید می‌کند، تورم بی‌امان و کاهش مستمر قدرت خرید است. حقوق بازنشستگان، که اغلب به‌طور ثابت باقی مانده و ماه‌ها یا حتی سال‌ها به‌روزرسانی نشده‌اند، توان مقابله با افزایش قیمت کالا‌های اساسی و خدمات را ندارند. این فاصله عمیق میان درآمد و هزینه‌ها باعث شده است که بسیاری از بازنشستگان نتوانند حتی نیاز‌های اولیه خود را تأمین کنند.

افزون بر این، هزینه‌های درمانی و دارویی نیز به یکی از چالش‌های جدی بازنشستگان تبدیل شده است. در حالی که قیمت دارو‌ها و خدمات درمانی روزبه‌روز افزایش می‌یابد، بسیاری از بازنشستگان با مشکلات جدی در پرداخت این هزینه‌ها مواجه هستند. این شرایط دشوار موجب شده است که در سال‌های اخیر بار‌ها شاهد تجمعات اعتراضی بازنشستگان در نقاط مختلف کشور باشیم؛ اعتراضاتی که هدف اصلی آنها، رساندن صدای اعتراض بازنشستگان به گوش مسئولان و درخواست برای توجه به مشکلات معیشتی و حقوقی این قشر زحمتکش بوده است.

مردم در کشور‌های همسایه چگونه بازنشسته می‌شوند؟

سیستم و سن بازنشستگی در هر کشور شرایط متفاوتی دارد؛ در همین راستا چندی پیش رسانه‌های داخلی در بررسی و مقایسه سیستم بازنشستگی در کشور‌های گوناگون گزارشی ارائه دادند که می‌توان نگاه سیاسی نظام‌های حاکم را در این مهم به خوبی مشاهده کرد. 

عراق: سن بازنشستگی در عراق ۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان است. حداقل حقوق بازنشستگی نیز به دلیل نوسانات اقتصادی و جنگ‌های مداوم، حداقل حقوق بازنشستگی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار در ماه است که طبق گزارش‌ها قرار است افزایش یابد.

باکو : سن بازنشستگی در باکو ۶۵ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان است. حداقل حقوق بازنشستگی نیز حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ دلار در ماه بسته به شرایط اقتصادی و تورم و تقریبا ۱۶.۶ درصد بیشتر از حقوق پایه است.

ترکیه: سن بازنشستگی در ترکیه برای مردان ۶۰ و برای زنان ۵۸ سال است و احتمالا در سال‌های آینده به تدریج افزایش یابد. طی مصوبه جدید حداقل دستمزد بازنشستگان در ترکیه از ابتدای ماه جدید میلادی حدود ۴۰۰ دلار خواهد بود.
دولت ترکیه در ابتدای تابستان جاری، حداقل دستمزد معلمان، پرستاران، نیرو‌های نظامی و کارمندان را نیز برای دومین بار افزایش داده بود. حداقل دستمزد معلمان ترکیه ۱۴۸۰ دلار و حداقل دستمزد پرستاران ۱۵۰۰ دلار است.

امارات متحده عربی: سن بازنشستگی در امارات متحده عربی، ۵۰ سال است. کل حق بیمه بازنشستگی اجباری ۲۰ درصد حقوق کارمند است. برای آن دسته از کارمندان شاغل در بخش دولتی، کارمند ۵ درصد از سهم و دولت ۱۵ درصد باقی مانده را پرداخت می‌کند. برای آن دسته از کارمندان شاغل در بخش خصوصی، کارفرما ۱۲.۵ درصد و دولت ۲.۵ درصد از سهم را پرداخت می‌کند و کارمند ۵ درصد باقی مانده را تامین می‌کند.

بیشتر بخوانید: کمتر بودن آمار اشتغال زنان ایرانی حتی از زنان عربستانی؛ رتبه مشارکت اقتصادی زنان ایرانی ۱۴۴ از ۱۴۶ کشور جهان!

کمک‌های بازنشستگی که از طرف کارمندان ملی امارات متحده عربی انجام می‌شود مشمول حداقل و حداکثر حقوق قانونی که به ترتیب ۱۰۰۰ و ۵۰۰۰۰ درهم است و بر اساس آن میزان سهم بازنشستگی محاسبه می‌شود. در عمل، این بدان معنی است که اگر فردی بیش از ۵۰۰۰۰ درهم درآمد داشته باشد، سهم بازنشستگی تنها در برابر سقف حداکثر حقوق ۵۰۰۰۰ درهم محاسبه می‌شود و هرگونه درآمد اضافی برای اهداف سهم بازنشستگی در نظر گرفته نمی‌شود. فقط کارمندان ملی امارات متحده عربی که دارای کتاب خانواده هستند (یعنی کسانی که مدتی است تابعیت امارات متحده عربی بوده‌اند و اخیراً تابعیت نشده‌اند) حق شرکت در طرح بازنشستگی دولتی را دارند.

عربستان: به گزارش میدل ایست نیوز سازمان تامین اجتماعی عربستان اعلام کرد که حداقل مستمری بازنشستگی در نظام تامین اجتماعی این کشور یک هزار و ۹۸۳ ریال (معادل حدود ۵۳۰ دلار یا ۳۱میلیون تومان) است.

عربستان سعودی تنها کشوری در دنیا است که مردانی که در ۲۲ سالگی شروع به کار می‌کنند در سن ۴۷ سالگی می‌توانند خود را بازنشسته کرده و از تمامی امتیازات مربوطه برخوردار شوند. برای کسانی که از ۴۰ سالگی وارد بازار کار می‌شوند، بعد از عربستان کشور اندونزی با ۵۷ سال سن بازنشستگی کمترین حد نصاب را دارد.

جهان اولی‌ها، بهشت بازنشستگان!

آلمان سیستم بازنشستگی برجسته‌ای دارد. ۱۵.۵٪ از درآمد ماهانه برای بهداشت، ۳٪ برای بیمه اشتغال و ۱۸.۹٪ برای بیمه بازنشستگی کسر می‌شود. افراد بین ۵۰ تا ۷۵٪ مستمری ماهانه دریافت می‌کنند و مابقی به صورت هزینه‌های بهداشتی و درمانی تأمین می‌شود. ۸۵٪ افراد شاغل تحت پوشش بیمه‌های دولتی بازنشستگی هستند. بازنشستگی عادی برای متولدین بعد از ۱۹۶۴، ۶۷ سال است. شکاف پرداختی میان زنان و مردان در این کشور وجود دارد، به طوری که مردان در غرب و شرق آلمان به ترتیب ۱۰۵۲ و ۱۰۰۶ یورو در ماه دریافت می‌کنند، در حالی که زنان در غرب ۷۰۵ و در شرق ۵۲۱ یورو دریافت می‌کنند.

استرالیا یکی از بهترین سیستم‌های بازنشستگی جهان را دارد که پس از اجرای اصلاحات، به این جایگاه دست یافت. در سال ۲۰۱۵ ارزش سیستم رفاهی آن ۱۵۰ میلیارد دلار بود، اما ضعف‌هایی داشت که اصلاحاتی به دنبال داشت. حمایت‌های گسترده دولت باعث افزایش طول عمر و سلامت جسمی و روانی سالمندان شده است.

در سال ۲۰۱۳ تعداد افراد بالای ۶۵ سال، ۵۳۳ هزار نفر بیشتر از ۲۰۰۸ بود و ۱۷٪ افراد بالای ۴۵ سال اعلام کردند که بعد از ۷۰ سالگی نیز کار خواهند کرد. در سال ۲۰۱۲-۲۰۱۳ نیمی از مردان و یک‌چهارم زنان بازنشسته، مستمری‌های دولتی را منبع اصلی درآمد خود می‌دانستند. افراد بالای ۶۵ سال که حداقل ۱۰ سال در استرالیا زندگی کرده‌اند، مستمری بازنشستگی دریافت می‌کنند. در سال ۲۰۱۱، ۶۰٪ ساکنان این کشور مستمری دریافت می‌کردند و حداقل دریافتی ماهانه ۷۷۶.۷۰ دلار استرالیا بود. سالمندان متأهل هر یک ۵۸۵.۵ دلار استرالیا دریافت می‌کنند. سالمندان بالای ۶۰ سال از تخفیفات سفر و خرید‌های خرده‌فروشی برخوردار می‌شوند. خدمات مراقبت خانگی و نگهداری از سالمندان نیز رایگان است.

نروژ سیستم بازنشستگی توسعه‌یافته‌ای دارد و سن بازنشستگی رسمی ۶۷ سال است. کارمندان ممکن است تا ۶۲ سالگی بازنشسته شوند، اما به کار خود ادامه دهند.
در بیشترین حالت، ۵۰٪ درآمد افراد به عنوان حق بیمه بازنشستگی پرداخت می‌شود و پس از ۴۰ سال کاری، ۶۷٪ درآمدشان را به عنوان مستمری دریافت می‌کنند. بازنشستگان نروژ معادل ۵۰٪ دستمزد دوره کاری خود را به عنوان مستمری دریافت می‌کنند. حداقل دریافتی بازنشستگان یک‌سوم دستمزد آنها در دوره کاری است و از تخفیفات حمل‌ونقل عمومی و موزه‌ها برخوردار می‌شوند.

ژاپن یکی از پیرترین کشور‌های جهان است و انتظار می‌رود تا ۲۰۲۵، از هر سه نفر، یک نفر بالای ۶۵ سال باشد. هزینه‌های بازنشستگی بالاست و حداقل حقوق بازنشستگی در ۲۰۱۲ برابر با ۷۸۶،۵۰۰ ین بود. تمامی افراد بین ۲۰ تا ۵۹ سال باید حق بیمه بازنشستگی بپردازند و افراد بالای ۶۵ سال که حداقل ۲۵ سال کار کرده باشند، حقوق بازنشستگی دریافت می‌کنند.
٪۸۵ نیروی کار تحت پوشش بیمه بازنشستگی کاری قرار دارند. افراد بالای ۷۵ سال تنها ۱۰٪ هزینه‌های درمانی خود را می‌پردازند، در حالی که سایر افراد ۳۰٪ هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند.

در روسیه سن بازنشستگی مردان ۶۰ و زنان ۵۵ سال است. برخی کارگران شرایط سخت می‌توانند زودتر بازنشسته شوند. حداقل پرداختی مستمری‌بگیران ۴۰ پوند در ماه است و با مزایا، هر بازنشسته روسی ۱۱۰ پوند در ماه دریافت می‌کند. بازنشسته‌ها از یارانه‌های سفر و تخفیف‌های خرید دارو برخوردارند. سیستم بازنشستگی روسیه تحت تأثیر تحریم‌های اقتصادی اخیر با مشکلاتی مواجه شده است.

در آفریقای جنوبی، افراد بالای ۶۰ سال سالانه ۲۷۶۳ پوند برای مجردان و ۵۵۲۷ پوند برای متأهلان دریافت می‌کنند. خدمات بهداشتی و درمانی رایگان است و حمل‌ونقل نیز رایگان است. افرادی که پیش از ۳۰ سال کار کرده یا قبل از ۶۰ سالگی بازنشسته شوند، ۳.۶٪ کمتر دستمزد دریافت می‌کنند.

بیشتر بخوانید: کلیدواژه ناترازی این بار در صندوق‌های بازنشستگی کشور/ آوار ۸۱ درصدی کسری بودجه زیر سایه تامین این صندوق‌ها

بازنشستگان ایتالیایی ۲۱۹ تا ۲۳۰ یورو در هفته دریافت می‌کنند که معادل ۶۳۶ تا ۶۸۸ پوند در ماه است. افراد بالای ۸۰ سال ۱۷۵ پوند در هفته دریافت می‌کنند. خدمات بهداشتی رایگان است و افراد بالای ۷۰ سال در رم از حمل‌ونقل رایگان بهره‌مند می‌شوند.

سن قانونی در فرانسه بازنشستگی ۶۲ سال است. افراد پس از ۲۵ سال کار، ۷۵٪ از درآمد خود را به عنوان مستمری دریافت می‌کنند.

در ایالات متحده آمریکا، سیستم بازنشستگی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود، تأمین اجتماعی و حساب‌های بازنشستگی شخصی و شرکتی. تأمین اجتماعی منبع اصلی درآمد بازنشستگی برای بسیاری از آمریکایی‌ها است و این برنامه توسط دولت فدرال مدیریت می‌شود. افراد شاغل و کارفرمایانشان موظف به پرداخت مالیات برای تأمین اجتماعی هستند.

برای بهره‌مندی از مزایای تأمین اجتماعی، افراد باید به مدت ۱۰ سال کار کرده و مالیات تأمین اجتماعی پرداخت کرده باشند. میزان مستمری بازنشستگی به طول مدت کار و سطح درآمد فرد بستگی دارد. در سال ۲۰۲۳، میانگین مستمری ماهانه برای یک بازنشسته حدود ۱۸۰۰ دلار بود، اما این مبلغ بسته به درآمد گذشته و سال‌های کار متغیر است. افراد می‌توانند بین سنین ۶۲ تا ۷۰ سالگی برای دریافت مستمری بازنشستگی اقدام کنند؛ هرچه فرد دیرتر درخواست دهد، مستمری بیشتری دریافت می‌کند. افراد همچنین می‌توانند در حساب‌های بازنشستگی سرمایه‌گذاری کنند که این حساب‌ها مزایای مالیاتی ویژه‌ای دارند. این حساب‌ها به افراد اجازه می‌دهند که به مرور زمان سرمایه خود را افزایش دهند و پس از بازنشستگی از این سرمایه‌ها استفاده کنند.

افزایش سن بازنشستگی و بحران معیشتی بازنشستگان در ایران

در شرایطی که مجلس ایران سال گذشته تصمیم به افزایش سن بازنشستگی گرفت، فاصله میان حقوق بازنشستگان و هزینه‌های زندگی به شکلی نگران‌کننده گسترش یافته است. این در حالی است که خط فقر در تهران برای یک خانواده متوسط حدود ۳۰ میلیون تومان برآورد شده، اما حداقل حقوق بازنشستگان تنها ۵.۵ میلیون تومان است. 

هرچند افزایش سن بازنشستگی به دلیل بالا رفتن امید به زندگی و سالمند شدن جمعیت، چالشی جهانی محسوب می‌شود، اما در ایران این تصمیم بدون ارائه برنامه‌های حمایتی و راهبردی مناسب اتخاذ شده است. در مقابل، کشور‌های توسعه‌یافته با وجود مواجهه با این چالش، با تدوین طرح‌های بلندمدت و جامع تلاش می‌کنند تا فشار‌های اقتصادی دوران بازنشستگی را کاهش دهند.

گزارش‌های سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) نشان می‌دهد که سن بازنشستگی در بسیاری از کشور‌ها تا سال ۲۰۶۰ به طور متوسط دو سال افزایش خواهد یافت. اما در این کشورها، زیرساخت‌ها و برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که افراد بتوانند در دوران بازنشستگی از حمایت‌های کافی برخوردار شوند.

در ایران اما، صندوق‌های بازنشستگی که روزی قرار بود امنیت مالی بازنشستگان را تضمین کنند، امروز با بحران‌های مالی و مدیریتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این وضعیت، زندگی بسیاری از بازنشستگان را به جای آرامش و رفاه به مسیری پر از استرس و فشار اقتصادی تبدیل کرده است.

از دوران تحصیل تا خدمت و اشتغال، چالش‌های متعدد همواره همراه مردم بوده‌اند، و اکنون نوبت به دوران بازنشستگی رسیده تا نگرانی‌ها و اضطراب‌ها همچنان ادامه یابد. این بحران، محصول سال‌ها بی‌تدبیری و ضعف در مدیریت است که نه‌تنها زندگی بازنشستگان را تحت تأثیر قرار داده، بلکه باری مضاعف بر دوش آنها در دوران کهنسالی گذاشته است.