بحران آب در ایران مانند برق می‌شود؟

اقتصاد۲۴-چند روزی است که خبر آغاز آب‌گیری طالبان از سد پاشدان افغانستان، به موضوعی جدی برای ایران تبدیل شده است. این موضوع از آن جهت مهم است که با آب‌گیری سد پاشدان در افغانستان، جریان رودخانه هریرود به عنوان اصلی‌ترین منبع آب شرب استان خراسان رضوی مختل می‌شود.

ایران و افغانستان، چندین سال است که با یک‌دیگر بر سر دیپلماسی آب جدل دارند. سدسازی‌های متعدد افغانستان بر سر هیرمند و هریرود، همواره تامین آب بسیاری از مناطق ایران را تحت الشعاع قرار داده است. با توجه به این که مناقشات آبی با افغانستان، موضوع چندین ساله بوده، باید دید که چرا تاکنون این دو کشور به نتیجه نرسیده‌اند و همواره مناقشات و تهدیدات بر سر تامین آب ادامه دارد؟

ماجرای آب‌گیری سد پاشدان چیست؟

سد پاشدان در حدود ۲۵ کیلومتری شمال شرق هرات واقع شده است. ساخت این سد در سال ۲۰۱۱ آغاز شد و مخزن سد ظرفیت ذخیره‌سازی ۵۴ میلیون مترمکعب آب را دارد. در ماه‌های اخیر، آب‌گیری این سد آغاز شده که منجر به کاهش جریان طبیعی رودخانه هریرود شده است.

هریرود از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از افغانستان به ایران می‌رسد. این رود منبع تامین آب بیش از چهار میلیون شهروند ساکن استان‌های شرقی کشور، به‌ویژه خراسان رضوی است. کاهش جریان آب این رود با سدسازی‌های متعدد طالبان، تاثیرات مخرب بر تامین آب شرب و بهداشت افراد مناطق پایین‌دست استان‌های شرقی دارد.

تشدید بحران و نبود دیپلماسی آب

محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهوری، روز سه‌شنبه ۱۱ دی ماه در همایش مسئولان روابط عمومی دستگاه‌های اجرایی عنوان کرد: «پس از برق و گاز، ناترازی آب نیز به وجود آمده است. از نظر آب کل کشور در شرایط بحرانی قرار دارد. چه کاری باید انجام شود؟»

نحوه طرح این سوال به گونه‌ای است که گویا او واقعا نمی‌داند چه باید کرد! در همین چند روز گذشته، موضوع آب‌گیری سد پاشدان و خطر قطعی آب برای استان‌های شرق کشور، مردم را درگیر کرده است. در همین یک مورد، این امکان وجود داشت که با دیپلماسی دقیق و درست، جلوی طالبان را گرفت و از سدسازی‌هایی که زندگی مردم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، جلوگیری کرد.

بیشتر بخوانید:اردوغان دست در دست طالبان علیه منابع آبی ایران/ سدسازی همسایگان، استخوان لای زخم سیستان و بلوچستان!/ حمله آبی ترکیه به ایران این بار از مرز‌های شرقی

موضوع دیپلماسی آب، موضوع سیاست‌گذاران و دولت‌مردان است و نمی‌توان با فریاد صرفه‌جویی مشکل را حل کرد. این موضوع تنها مربوط به سد پاشدان نمی‌شود و افغانستان در سدسازی‌های بی‌رویه و غیراصولی و تهدید امنیت آبی ایران، سابقه‌ای طولانی دارد.

سدسازی‌های بی‌رویه افغانستان و تهدید امنیت آبی ایران

پیش‌تر افغانستان با احداث سد کمال‌خان بر روی رود هیرمند، منجر به خشک شدن دریاچه هامون شد. با ساخت سد، جریان طبیعی آب هیرمند به سمت تالاب هامون مختل شد و از آن پس افغانستان، آب را برای مناطق داخلی خود استفاده و از ورود آن به ایران جلوگیری می‌کند.

این در حالی است که روان‌سازی حق‎آبه هیرمند، موضوعی بود که بر اساس معاهده سال ۱۳۵۱ بین ایران و افغانستان باید عملی می‌شد. بر اساس این معاهده، هر ساله حدود ۸۲۰ میلیون مترمکعب از رودخانه هیرمند باید به تالاب هامون در ایران اختصاص یابد. نه تنها این موضوع همچنان بلاتکلیف است، بلکه سدسازی‌های افغانستان همچنان ادامه دارد.

موضوع دیگر، ساخت سد سلما بر روی رودخانه هریرود است. این سد در سال ۲۰۱۶ به بهره‌برداری رسید. سد سلما با مهار جریان‌های بالادست هریرود، میزان آب ورودی به ایران را کاهش داد. با ساخت این سد، بسیاری از اراضی کشاورزی ایران به دلیل نرسیدن آب هریرود به ایران از بین رفتند و امنیت آبی استان‌های شرقی ایران بار دیگر تحت الشعاع قرار گرفت.

حال با آب‌گیری از سد پاشدان، بار دیگر بیم بحرانی‌شدن موضوع تامین آب استان‌های شرقی کشور مطرح است. هریرود و هیرمند، به دلیل سدسازی‌های متعدد طالبان، در معرض مشکلات زیست‌محیطی هم قرار دارند. در کنار تمامی این موارد باید گفت که یک شرکت آذربایجانی به عنوان پیمانکار سازنده سد پاشدان عنوان کرده است که روزانه ۱۸ ساعت کار انجام شده تا کار به فوریت تمام شود!

در واقع فوریتی در کار بوده تا در ازای توسعه کشاورزی برخی مناطق افغانستان، تامین آب مناطق شرقی ایران مختل شود. در چنین شرایطی و بر اساس حقوق بین‌المللی در مورد آب‌های مرزی، باید هرچه سریع‌تر روند سدسازی‌های طالبان متوقف شود. این سدسازی‌ها، بحران آبی ایران را تشدید و بسیاری از مناطق ایران را غیرقابل زیست می‌کند.