خیز کروز برای ایران خودرو؛ ماجرای واگذاری به یک قطعه ساز چیست؟

اقتصاد۲۴- شرکت قطعه‌سازی کروز، به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده قطعات خودرو در ایران، متهم به فساد گسترده اقتصادی و قاچاق سازمان‌یافته قطعات است. نفوذ این شرکت به هیات‌مدیره ایران‌خودرو و ایجاد رانت اطلاعاتی، انحصار در زنجیره تامین را تقویت کرده و اعتراض قطعه‌سازان و شورای رقابت را برانگیخته است. پرونده تخلفات کروز همچنان در مراجع قضایی و نظارتی در حال بررسی است، اما ماجرای خیز کروز برای نفوذ بیشتر در ایران‌خودرو چیست و چه تبعاتی دارد؟

در حالی که سیاست‌های رسمی بر انحصارزدایی و تقویت رقابت در بازار خودرو تأکید دارند، شنیده‌ها حاکی از تلاش شرکت قطعه‌سازی کروز برای افزایش سهم خود در ایران‌خودرو است.

شرکت قطعه‌سازی کروز اولین و بزرگ‌ترین قطعه‌ساز ایرانی است که نقش پررنگی در زنجیره تامین خودروسازان داخلی دارد. همچنین گفته شده این شرکت به کمک شرکت‌های تابع خود، صاحب دو صندلی در هیات‌مدیره ایران‌خودرو است که این مساله طی سال‌های گذشته حواشی زیادی رقم زده.

بحث نفوذ شرکت کروز در مدیریت ایران‌خودرو از سال ۱۳۹۰ مطرح بوده است. به گفته کارشناسان، این شرکت از طریق شرکت‌های زیرمجموعه خود حدود ۳۰ درصد سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد و در تلاش است این سهم را افزایش دهد.

بحث توسعه نفوذ کروز به ایران خودرو با واکنش شورای رقابت، انجمن قطعه‌سازان و خودروسازان همراه بوده که تا به حال نتیجه‌ای را در پیش نداشته است.

شورای رقابت در سال ۱۴۰۱ اعلام کرد حضور کروز در هیات‌مدیره ایران‌خودرو موجب ایجاد رانت اطلاعاتی و اخلال در رقابت شده و دستور فروش سهام این شرکت را صادر کرد.

بیشتر بخوانید:نوسان چشمگیر قیمت خودرو در بازار امروز + جدول

با این حال، هیات تجدیدنظر در سال ۱۴۰۲ رأی شورا را رد و اعلام کرد که اخلال در رقابت باید بالفعل باشد، در حالی که در این پرونده تخلفی ثبت نشده است. پرونده مذکور اکنون در دیوان عدالت اداری در دست بررسی است و احتمال صدور حکم علیه کروز وجود دارد.

در حال حاضر مدیران شرکت کروز با اتهامات جدی از جمله قاچاق سازمان‌یافته قطعات خودرو به ارزش تقریبی ۳۴ همت و اخلال در نظام توزیع قطعات مواجه‌اند که رأی نهایی آن صادر نشده است.

این اتهام در حالی به شرکت کروز وارد شده که گفته می‌شود شرکت کروز با شرکت‌های تابع خود به هیات‌مدیره ایران‌خودرو نفوذ کرده و به صورت تدریجی نیز در حال افزایش سهام و نفوذ بیشتر است.

سید سلمان ذاکر، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، با اشاره به پرونده قضایی کروز به تسنیم گفته است اهلیت و صلاحیت این شرکت برای خرید سهام ایران‌خودرو باید کاملاً احراز شود.

نفوذ کروز به ایران خودرو در سال‌های گذشته با انتقادات زیادی همراه بوده که چکیده زیر مروری بر آنهاست.

افزایش نفوذ و انحصار یک شرکت خاص

شرکت کروز سال‌هاست به عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده قطعات یدکی خودرو فعالیت می‌کند و با اعمال نفوذ به خودروسازان از جمله بهمن‌موتور، سایپا و ایران‌خودرو سودآوری خود را تضمین کرده است.

واگذاری خودروسازان به بخش خصوصی، امری است که به گفته کارشناسان امکان توسعه و کاهش زیان خودروسازان را فراهم می‌کند، اما ورود بزرگ‌ترین قطعه‌ساز کشور که نقش بسزایی در زنجیره تامین خودروسازان دارد به صنایع بالادستی، تنها پاسخگوی نیاز انحصارطلبی یک شرکت با اتهام‌های سنگین است و بازار خودرو و سایر قطعه‌سازان را دچار مشکلاتی می‌کند.

همچنین افزایش نفوذ این شرکت قطعه‌سازی از احتمال توسعه و پیشرفت خودروسازان می‌کاهد؛ زیرا صنایع قطعه‌سازی ایران فاصله چشمگیری با صنایع قطعه‌سازی روز دنیا دارند و جلوگیری از توسعه خودروسازان با نفوذ به آنها، آسان‌ترین راهی است که ادامه بقای این قطعه‌سازان را تضمین می‌کند.

بیشتر بخوانید:پشت پرده فروش قسطی ایران خودرو چیست؟

رانت اطلاعاتی یکی دیگر از موضوعاتی است که درباره کروز مطرح شده و بار‌ها اعتراض سایر قطعه‌سازان را برانگیخته است. در سال ۱۳۹۷ جمعی از قطعه‌سازان طی نامه‌ای به دفتر ریاست جمهوری خواستار جلوگیری از حضور نمایندگان کروز در هیات‌مدیره ایران‌خودرو شدند.

کارشناسان معتقدند رانت اطلاعاتی و نفوذ این شرکت در صنایع بالادستی می‌تواند زنجیر تامین خودروسازان را منحصر یک شرکت کند و این زنجیره بسته فساد و تخلفات را افزایش می‌دهد.

ارتباط قطعه‌سازان و خودروسازان

کروز متهم به فساد گسترده و ایجاد اختلال در رقابت سالم است. شورای رقابت تلاش دارد جلوی نفوذ این شرکت در مدیریت ایران‌خودرو را بگیرد، اما کروز همچنان برای حفظ جایگاه خود مبارزه می‌کند.

به گفته کارشناسان، بخش اصلی زیان‌انباشته خودروسازان به فساد در لایه‌های زیرین خودروسازان و ارتباط پنهانی قطعه‌سازان و خودروسازان بازمی‌گردد، مساله‌ای که حتی اگر کروز در ردیف اصلی اتهامات آن نباشد، جلوگیری از نفوذ قطعه‌سازان به هیات‌مدیره خودروسازان می‌تواند در کاهش فساد و توسعه خودروسازان موثر و گامی مثبت در راستای انحصارزدایی و ایجاد رقابت باشد.