سیاست یارانه پنهان انرژی ایران چیست؟

اقتصاد۲۴- یارانه‌های پنهان در ایران بخش‌های متعددی از جمله انرژی، کالا‌های اساسی و خدمات را شامل می‌شود. در حوزه انرژی، صندوق بین‌المللی پول در برخی گزارش‌ها رقم یارانه‌های انرژی ایران را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده است. با این حال، اختلاف در روش‌های محاسبه و معیار‌های مختلف باعث تفاوت در ارقام ارائه‌شده توسط منابع گوناگون شده است.

این یارانه‌ها که هدف اصلی آنها کاهش محرومیت و توزیع عادلانه منابع بوده، به دلیل مدیریت ناکارآمد و مصرف بی‌رویه، منجر به هدررفت منابع و فشار بر اقتصاد ملی شده‌اند. سهم عمده‌ای از این یارانه‌ها نصیب پرمصرف‌ها می‌شود، در حالی که اقشار کم‌درآمد و متوسط، که نیاز بیشتری به حمایت دارند، بهره کمتری از این منابع می‌برند.

برای رفع این نارسایی‌ها، اجرای سیاست‌هایی همچون تعرفه‌گذاری پلکانی و هدفمندسازی یارانه‌ها ضروری است. این رویکرد نه تنها به کاهش مصرف بی‌رویه انرژی کمک می‌کند، بلکه با ارائه سیگنال‌های قیمتی مناسب، پرمصرف‌ها را به کاهش مصرف وادار کرده و عدالت اجتماعی را تقویت می‌کند. در کنار این سیاست‌ها، توسعه و ترویج تجهیزات کم‌مصرف، مانند بخاری‌های بهینه، و اصلاح زیرساخت‌های توزیع انرژی از جمله اقداماتی است که می‌تواند بهره‌وری انرژی را بهبود بخشد و فشار مالی بر دولت را کاهش دهد.

در همین راستا، با اسماعیل حسینی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و نماینده ناظر در شورای عالی انرژی، گفت‌وگویی داشتیم تا ابعاد مختلف این چالش‌ها و راهکارها، از ضرورت اصلاح ساختار یارانه‌ها تا نقش سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی در مدیریت مصرف انرژی، بررسی شود.

اسماعیل حسینی با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف در کاهش ناترازی‌ها خاطرنشان می‌کند: تعرفه‌گذاری پلکانی گاز یکی از راهکار‌های مناسب برای مدیریت مصرف انرژی در کشور است. در حال حاضر، مصرف گاز در ایران به‌صورت بی‌رویه افزایش می‌یابد، به‌ویژه در فصل‌های سرد سال. این موضوع علاوه بر ایجاد فشار بر شبکه‌های تأمین و توزیع گاز، هزینه‌های سنگینی به دولت و جامعه تحمیل می‌کند. تعرفه‌گذاری پلکانی می‌تواند با ایجاد انگیزه برای صرفه‌جویی، الگوی مصرف را بهبود بخشد و عدالت اجتماعی را تقویت کند.

وی افزود: در مدل پلکانی، مصرف‌کنندگان بر اساس میزان مصرف خود در طبقات مختلف قرار می‌گیرند. برای مثال، مصرف‌کنندگانی که در محدوده استاندارد و معقول انرژی مصرف می‌کنند، تعرفه‌های پایین‌تری پرداخت خواهند کرد، اما آنهایی که بیش از حد نیاز گاز مصرف می‌کنند، هزینه‌های بیشتری پرداخت خواهند کرد. این روش باعث می‌شود افراد کم‌درآمد و متوسط از یارانه‌های انرژی به شکل عادلانه‌تری بهره‌مند شوند، در حالی که پرمصرف‌ها هزینه‌های اضافی خود را پرداخت می‌کنند.

حسینی با اشاره به تمرکز سیاست‌گذاری‌ها بر پرمصرف‌ها گفت: با تعرفه‌گذاری پلکانی گاز برای پرمصرف‌ها، بار هزینه آنها بر دوش کل جامعه و کم‌مصرف‌ها تحمیل نخواهد شد. این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده که مصرف در چارچوب الگوی بهینه، با قیمت یارانه‌ای عرضه شود و مصرف خارج از الگو با افزایش تعرفه مواجه شود. قانون هدفمند کردن یارانه‌ها که از چندین سال پیش تصویب شده، این اختیار را به دولت داده که قیمت‌ها را در چارچوب برنامه اصلاح کند، اگرچه اجرای آن فعلاً از برنامه عقب است.

بیشتر بخوانید:ثبت رکورد بی‌سابقه مصرف گاز در فصل زمستان

وی در ادامه افزود: یارانه‌های پنهان در ایران، که بالغ بر ۱۲۰ میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود، در بسیاری از موارد در جای درست خود هزینه نمی‌شوند. برای مثال، هرچه فرد بیشتر مصرف کند، یارانه بیشتری به او تعلق می‌گیرد. این رویه با فلسفه یارانه‌دهی که با هدف محرومیت‌زدایی و تحقق عدالت اجتماعی طراحی شده، در تضاد است. بنابراین، اصلاح این روند از طریق تعرفه‌گذاری پلکانی مؤثرتر است.

حسینی با اشاره به راهکار‌های موجود خاطرنشان می‌کند: تعرفه‌گذاری پلکانی، به‌ویژه به‌عنوان راهکاری موقت، سیگنال قیمتی به پرمصرف‌ها ارسال می‌کند تا مصرف خود را کاهش دهند. با این حال، برای بلندمدت نیاز به سیاست‌های جامع‌تر و اصلاحات اساسی داریم. کشور ما از جمله مصرف‌کنندگان بالای انرژی است و برای کاهش مصرف، باید سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی را به‌صورت هم‌زمان پیش برد.

عضو کمیسیون انرژی تأکید کرد: اصلاح قیمتی زمانی مؤثر است که تجهیزات مناسب صرفه‌جویی به‌سهولت در دسترس مردم قرار گیرد. به‌عنوان مثال، توسعه بخاری‌های کم‌مصرف و افزایش راندمان تولید و توزیع انرژی از جمله اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد. همچنین، شبکه‌های انتقال و توزیع انرژی باید بهینه شوند تا تلفات کاهش یابد.

وی در ادامه اظهار داشت: برای رفع ناترازی انرژی، باید اقدامات جامع انجام شود و تعرفه‌گذاری پلکانی گاز، گام اولیه در مسیر بهینه‌سازی مصرف انرژی است. سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی باید به‌طور متوازن اجرا شوند و بخشی از یارانه‌های پنهان انرژی به تولید تجهیزات کم‌مصرف و بهینه‌سازی انرژی اختصاص یابد. این اقدامات جزو برنامه‌های شرکت ملی گاز بوده و می‌تواند در بلندمدت به پایداری و کاهش مصرف انرژی منجر شود.