خشکسالی و فروپاشی معیشت روستایی/ از بی‌آبی تا بی‌خانمانی؛ مهاجرت اقلیمی پیامد بحران آب

اقتصاد۲۴- کارشناس توسعه روستایی درباره بحران آب و ضرورت تنوع‌بخشی به اقتصاد روستا‌ها گفت: مهاجرت‌های اقلیمی به روشنی نمودار تاثیر بحران آب بر معیشت مردم و سکونتگاه‌ها است. معیشت مردم نباید تنها بر پایه کشاورزی باشد؛ ما باید به سازوکار‌های دیگر مانند صنایع دستی، گردشگری، صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات باغی توجه کنیم.

بحران آب در ایران ما را با ضرورت تنوع‌بخشی اقتصادی در روستا‌های کشور مواجه کرده است. تنوع بخشی اقتصادی به فرآیند گسترش و توسعه فعالیت‌های اقتصادی در یک منطقه یا کشور به منظور کاهش وابستگی به یک منبع درآمد خاص اشاره دارد. این رویکرد به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، افزایش پایداری اقتصادی و کاهش ریسک‌های مالی کمک می‌کند.

بیش از ۷۰ درصد از مناطق ایران خشک و نیمه خشک است و توان کشاورزی و دامپروری را ندارد

ابوالفضل میرقاسمی، کارشناس توسعه روستایی : اشتباه استراتژیک سیاست‌گذاران ما این است که به بهانه امنیت غذایی و تولید گوشت قرمز، بیشتر بر توسعه کشاورزی، باغداری و دامپروری متمرکز شده‌اند، در حالی که از این غافل شده‌ایم که بیش از ۷۰ درصد از مناطق ایران خشک و نیمه خشک است و توان این شکل از کشاورزی و دامپروری را ندارد.

وضعیت منابع آبی کشور وخیم است/ معیشت مردم در روستا‌ها نباید تنها بر پایه کشاورزی باشد

وی ادامه داد: در حال حاضر وضعیت منابع آبی کشور وخیم است. هجومی که از نقاط مرکزی ایران به استان‌های شمالی، مانند مازندران و گلستان صورت گرفته، باعث شده که این مناطق نیز با بحران آب دست و پنجه نرم کنند. این مهاجرت‌های اقلیمی به روشنی نمودار تاثیر بحران آب بر معیشت مردم و سکونتگاه‌ها است. معیشت مردم نباید تنها بر پایه کشاورزی باشد؛ ما باید به سازوکار‌های دیگر مانند صنایع دستی، گردشگری، صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات باغی توجه کنیم.

آبیاری قطره‌ای یا تحت فشار نه تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است منجر به مصرف جدید آب شود

قاسمی اظهار کرد: دولت‌ها معمولاً با نگاهی دلسوزانه و مقطعی می‌خواهند مشکلات را حل کنند؛ مثلاً در پاسخ به کمبود و بحران آب راهکار دولت‌ها آبیاری قطره‌ای یا تحت فشار بوده است. اما غافل از اینکه این آبیاری‌ها نه تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است منجر به مصرف جدید آب شود.

بیشتر بخوانید:فیلم/ ‏وضیعت تکان دهنده سد کرج

وی اضافه کرد: آن کشاورزی که دولت به او یارانه، مشاوره، تسهیلات می‌دهد و برای او سیستم آبیاری طراحی می‌کند، با مازاد آبی که به دست آورده، سطح زیر کشت را گسترش می‌دهد. آن کشاورز دیگر نمی‌گوید این آب صرفه‌جویی شده، در سفره‌های آب زیرزمینی بماند و کمکی به کمبود آب کند. به جای این رویکردها، باید به مزیت‌های نسبی و رقابتی هر منطقه توجه و بر اساس آن برای توسعه صنایع دستی و گردشگری برنامه‌ریزی کنیم.

این کارشناس توسعه روستایی گفت: در تایلند، یک استراتژی موفق به نام «یک روستا، یک محصول» وجود داشته که در آن هر روستا یک محصول خاص را تولید می‌کند. دولت آنجا اعلام کرده که اگر روستاییان محصولی با کیفیت بالا تولید کنند، خرید تضمینی انجام می‌دهد و مشکل بازار را حل می‌کند. این رویکرد باعث شده که نه تنها درآمدزایی از طریق صنایع دستی افزایش یابد، بلکه گردشگران خارجی نیز به کارگاه‌های روستایی بیایند و درآمدزایی بیشتری برای روستاییان ایجاد شود.

به اسناد بالادستی توجه نمی‌شود/ در سه سند بالادستی حداقل سه بار ظرفیت اقتصادی استان‌ها و شهرستان‌ها بررسی شده، اما در نهایت در قفسه‌ها مانده و خاک خورده است

وی در پاسخ به این سوال که چه اسنادی در مورد تنوع‌بخشی اقتصادی در روستا‌ها وجود داشته است، گفت: مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده و سه سند بالادستی وجود دارد که متاسفانه به آنها توجه نمی‌شود. این اسناد شامل سند آمایش سرزمین، سند توسعه سرمایه‌گذاری و اشتغال و سند توسعه استان و شهرستان است. درواقع حداقل سه بار ظرفیت اقتصادی استان‌ها و شهرستان‌ها بررسی شده، اما درنهایت در قفسه‌ها مانده و خاک خورده است.

هر استان و شهرستان دارای مزیت‌های رقابتی خاصی هستند

میرقاسمی افزود: مدیران باید به این اسناد توجه کنند؛ چرا که هر استان و شهرستان دارای مزیت‌های رقابتی خاصی هستند. اما متاسفانه فساد، مدیریت سلیقه‌ای و سوء مدیریت مانع از اجرای صحیح این برنامه‌ها می‌شود. نمایندگان مجلس به دنبال جلب رای هستند و برخی مدیران نیز به دلیل عمر مدیریتی کوتاه خود، بیشتر به دنبال اقدامات مقطعی و تبلیغاتی هستند تا کار‌های اصولی و پایدار.

بیشتر بخوانید:کدام ترسالی؟ کمبود جدی آب داریم

این کارشناس توسعه روستایی گفت: اگر بخواهیم، واقعاً می‌شود در هر منطقه‌ای متناسب با ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های آنجا در حوزه‌های گردشگری، صنایع دستی، زنبورداری و گیاهان دارویی اقداماتی انجام داد. به عنوان مثال، ایده داشتیم برای ایجاد پارک گیاهان دارویی که هم برای گردشگری مناسب بود و هم کاربرد‌های درمانی داشت. این پروژه می‌توانست یک پروژه پیشران برای توسعه منطقه باشد، اما متأسفانه از سوی جامعه محلی استقبال نشد.

ما به عنوان یک کشور ثروتمند، عادت کرده‌ایم که منتظر کمک‌های دولتی باشیم

میرقاسمی تصریح کرد: هرچند که سیاست‌های حمایتی دولت ضروری است، اما خود جامعه محلی نیز می‌تواند اقداماتی برای درآمدزایی و تنوع بخشی اقتصادی انجام دهد. متأسفانه ما به عنوان یک کشور ثروتمند، عادت کرده‌ایم که منتظر کمک‌های دولتی باشیم. مردم انتظار دارند یک “سوپرمن” از بیرون بیاید و مشکلاتشان را حل کند. این عادت بد باعث شده که مردم به جای تلاش برای حل مشکلات خود، به کمک‌های مالی و یارانه‌ها وابسته شوند.