دلیل ممنوعیت سریال جنجالی معاویه مشخص شد

اقتصاد۲۴- پخش سریال تاریخی «معاویه» که از آن به عنوان گران‌ترین سریال جهان عرب یاد می‌شود، واکنش‌های گسترده‌ای را در عراق، مصر و دیگر کشور‌های اسلامی منطقه برانگیخته است.

انتشار و پخش یک سریال تلویزیونی که بر زندگی معاویه استوار است و به‌عنوان گران‌ترین سریال ساخته‌شده در جهان عرب معرفی شده، در عراق، مصر و فراتر از آن جنجال به پا کرده است.

دو قسمت نخست سریال «معاویه»، که یک مجموعه ۳۰ قسمتی ویژه ماه رمضان درباره بنیان‌گذار و نخستین خلیفه سلسله اموی است، آخر هفته گذشته پخش شد.

این سریال که توسط شبکه «MBC» متعلق به عربستان سعودی تولید شده، طبق گزارش‌ها بین ۷۵ تا ۱۰۰ میلیون دلار هزینه داشته و در تونس فیلم‌برداری شده است. نویسندگی آن بر عهده خالد صلاح، روزنامه‌نگار مصری و کارگردانی آن بر عهده طارق العریان، فیلم‌ساز فلسطینی ـ آمریکایی بوده است.

هفته گذشته، پخش این سریال در عراق ممنوع شد، زیرا نگرانی‌هایی مبنی بر تنش‌های مذهبی وجود داشت. این سریال همچنین در مصر از سوی برخی شخصیت‌های مذهبی به دلیل نحوه به تصویر کشیدن شخصیت‌های تاریخی اسلام مورد انتقاد قرار گرفته است.

میراث معاویه بن ابی‌سفیان، به‌ویژه در میان شیعیان، بحث‌برانگیز است. او در زمان پیامبر (ص) اسلام متولد شد و در ابتدا دعوت او را نپذیرفت. پدر و مادرش، ابوسفیان و هند بنت عتبه، از سرسخت‌ترین دشمنان اسلام بودند. در سال ۶۳۰ میلادی، پس از فتح مکه توسط مسلمانان، او و خانواده‌اش اسلام آوردند.

حسن ترکاشوند، پژوهشگر تاریخ و کلام اسلامی در برنامه سوره تلویزیون در معرفی معاویه گفته است: «یکی از بهترین راه‌هایی که می‌توان به باور‌های معاویه دست پیدا کرد، مراجعه به فرمایشاتی است که از رسول اکرم (ص) نقل شده و در کتب اهل تسنن و شیعه هم آمده است و به نوعی یک روایت مشترک هستند. راه دیگر شناخت سخنان بزرگان و صحابه جهان اسلام است. با خواندن متن سخنان معاویه هم گاهی چهره واقعی معاویه نمایان می‌شود. تحلیل عملکرد او در مقابل حوادث و اتفاقات مختلف هم می‌تواند به این شناخت کمک کند.»

به دلیل میراث بحث‌برانگیز معاویه در میان مسلمانان، سریال ساخته شده درباره او به سرعت در عراق ممنوع شد و کمیسیون رسانه و ارتباطات عراق اعلام کرد: «پخش محتوای تاریخی بحث‌برانگیز ممکن است منجر به ایجاد تنش‌های مذهبی شود که می‌تواند وحدت اجتماعی را تهدید کند و ساختار جامعه را به‌ویژه در ماه رمضان برهم بزند.»

این کمیسیون دستور داد «MBC» عراق این سریال را پخش نکند، هرچند همچنان از طریق پلتفرم دیجیتال «شاهد» قابل دسترسی است.

ممنوعیت این سریال از مدت‌ها پیش قابل پیش‌بینی بود، زیرا تولید آن تهدیدی برای روابط دیپلماتیک بین عراق و عربستان سعودی محسوب می‌شد. دو سال پیش، مقتدی صدر، روحانی برجسته شیعه و چهره سیاسی عراق، از شبکه «MBC» خواسته بود که تولید این سریال را متوقف کند. او در فوریه ۲۰۲۳ گفت: «معاویه سرسلسله فرقه‌گرایی و پیشگام در توهین به یاران پیامبر (ص) بود. او نخستین کسی بود که از امام زمان خود سرپیچی کرد و وحدت اسلامی را شکست و اولین کسی بود که صحابه را به شهادت رساند.»

در واکنش به این سریال، شبکه العاشر عراق تهدید کرد که برنامه‌ای درباره ابولؤلؤ (پیروز نهاوندی)، فردی که عمر بن خطاب را به قتل رساند، تولید خواهد کرد. مقتدی صدر، اما هر دو سریال را رد و اظهار کرد: «هیچ‌کدام از این دو سریال مشروعیت ندارند و تنها باعث ایجاد تفرقه می‌شوند، زیرا معاویه نماینده اهل سنت نیست و ابولؤلؤ نیز نماینده شیعیان نیست.»

علاوه بر نگرانی‌های مربوط به تحریک تنش‌های مذهبی، سریال معاویه به دلیل نحوه نمایش شخصیت‌های تاریخی اسلام مورد انتقاد قرار گرفته است. 

بیشتر بخوانید: کارگردان معاویه نامش را از سریال حذف کرد

رضا عبدالواجد، رئیس دانشکده رسانه در دانشگاه الازهر مصر، اعلام کرد که الازهر به عنوان یک نهاد نظارتی عمل نمی‌کند، اما با به تصور کشیدن یاران پیامبر (ص) مخالف است.

سخنگوی موسسه دارالافتاؤ مصر نیز اظهار کرد: «بازنمایی شخصیت‌های تاریخی در صورتی مجاز است که شأن آنها حفظ شود و زندگی‌شان تحریف نشود.»

با این حال، این نهاد تأکید کرد که نمایش چهره ۱۰ صحابه‌ای که پیامبر (ص) به آنها وعده بهشت داده بود، مجاز نیست. از آنجا که سریال «معاویه» شامل شخصیت‌های عثمان بن عفان و علی بن ابی‌طالب (ع) می‌شود، از این نظر مورد اعتراض قرار گرفته است.

هیثم مغربی، یک وکیل مصری، اعلام کرده که برای ممنوعیت پخش این سریال در مصر شکایت حقوقی ارائه خواهد کرد.

در سال ۲۰۱۲ نیز سریالی درباره زندگی عمر بن خطاب که از شبکه «MBC» پخش شد، با اعتراض شخصیت‌های مذهبی مواجه شد.

خالد صلاح، نویسنده سریال «معاویه» در واکنش به انتقاد‌ها گفته است: «ما تاریخ را سیاه و سفید ننوشته‌ایم. معاویه فقط یک فرمانروا نبود، بلکه انسانی بود که زندگی کرد، رنج کشید، پیروز شد، اشتباه کرد و سرانجام مانند همه انسان‌ها به سرنوشت خود رسید.»