سرخی رویت را بده، زردی رویم را بگیر؛ نگاهی به آیین‌ها و خاستگاه سنت چهارشنبه سوری + فیلم

اقتصاد۲۴- درهمه دنیا به مناسبت‌های مختلف جشن‌های و مراسم‌هایی برگزار می‌شود و این جشن و مراسم‌ها هر یک آداب‌ورسوم منحصر به خودش را دارد. در ایران نیز از روزگار باستان تاکنون مناسبت‌های ملی و مذهبی مختلفی را گرامی می‌دارند و برای گرامیداشت این مناسبت‌ها، آیین و آداب‌و رسومی وجود دارد. یکی از این مناسبت‌ها که قدمتی دیرینه دارد، جشن چهارشنبه‌سوری است. این جشن در شب چهارشنبه آخر سال شمسی با یک سری آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شود.

مردم در این روز برای دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهایشان مراسمی را برگزار می‌کنند که ریشه اش به قرن‌ها پیش باز می‌گردد که مراسم ویژه آن در شب چهارشنبه صورت می‌گیرد برای مراسم در گوشه و کنار کوی و برزن نیز بچه‌ها آتش‌های بزرگ می‌افروزند و از روی آن می‌پرند و ترانه (سرخی تو از من، زردی من از تو) می‌خوانند. ظاهرا مراسم چهارشنبه سوری برگرفته از آئین‌های کهن ایرانیان است که همچنان در میان آنها و با اشکال دیگر در میان باقی بازماندگان اقوام آریائی رواج دارد و “سور” در زبان و ادبیات فارسی و برخی گویش‌های ایرانی به معنای “جشن”، ”مهمانی“و “سرخ” آمده است.

در مورد واژهٔ «سوری» در ترکیبِ نامِ جشنِ سوری / چهارشنبه‌سوری دو نگر وجود دارد: برخی «سور» را در معنایِ جشن، شادمانی، نشاط و عیش گرفته‌اند و نظرِ دیگر و درست این است که «سوری» را به معنایِ سرخ می‌دانند؛ چون در این جشن آتشِ سرخ افروخته می‌شود واژهٔ سوری پهلوی و SŪR به معنیِ سرخ است. سول به معنای خورشید sul هم از همین خانواده است در زبانِ فارسی گُلِ سوری به معنیِ گُلِ سرخ یا سُهروَردی (گل سرخ) ورد به معنی گل است که البته از برگ تغییر آوایی یافته‌است که در همگی سور از همین ریشه است نظرِ دوم پذیرفتنی‌تر است؛ زیرا نامِ نخستِ این مراسم «جشنِ سوری» بوده‌است و واژه چهارشنبه بعد‌ها واردِ این نام شده‌استو

چند روز قبل از چهارشنبه آخر سال، مردم به کوه و بیابان می‌رفتند و هیزم جمع می‌کردند. قبل از غروب این هیزم‌ها را را در حیاط خانه، میدان شهر یا کوچه و برزن‌ها در دسته‌های فرد با فاصله از هم می‌چیدند. اندکی پس از غروب، آتش بر پا می‌کردند و از روی آن می‌پریدند. کسی نمی‌بایست به آتش فوت می‌کرد. اهل خانه همگی از روی آتش می‌پریدند. برای خاموش کردن آتش، آن را به حال خود رها می‌کردند تا خاموش شود یا روی آن آب می‌ریختند.

 از کار‌های شب چهار شنبه سوری قاشق زنی بود که زنان و مردان این کار را انجام می‌دادند. به این ترتیب که آرزومند ان و حاجت داران، قاشقی با کاسه‌ای مسین برمی دارند و شب هنگام در کوچه و گذر راه می‌افتند و در برابر هفت خانه می‌ایستند و بی آنکه حرفی بزنند پی در پی قاشق را بر کاسه می‌زنند. صاحب خانه که می‌داند قاشق زنان نذر و حاجتی دارند، شیرینی یا آجیل، برنج یا بنشن و یا مبلغی پول در کاسه‌های آنان می‌گذارد. اگر قاشق زنان در قاشق زنی چیزی به دست نیاورند، از برآمدن آرزو و حاجت خود ناامید خواهند شد.

اما سنت چهارشنبه سوری نیز باز هم، چون نوروز دارای جغرافیایی است که در آن به شیوه‌ها و نام‌های مختلف برگزار می‌شود. کشور‌هایی هم، چون افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ... نیز آیین چهارشنبه سوری را با نام‌های دیگر اجرا می‌کنند.