انزوای پوتین در حیاط خلوتش؛ چرا آسیای مرکزی به روسیه پشت کرد؟ / رد پای چین و ترکیه در قلب آسیا

اقتصاد۲۴- آسیای مرکزی در پرتو جنگ اوکراین به یک منطقه کلیدی تبدیل شد. تعدادی از بازیگران خارجی از جمله ایالات متحده، آلمان، فرانسه، ژاپن، هند، ترکیه و سایرین، تعاملاتشان را با منطقه در قالب‌های مختلف برای گسترش نفوذ خود آغاز کردند و متعاقباً رقابت‌ها برای به دست آوردن «قلب و ذهن» کشور‌های آسیای مرکزی تشدید شد.

دلیل اصلی چنین تحولی حول این محور استوار است که "روسیه در حال از دست دادن کنترل خود بر آسیای مرکزی است. "

اکونومیست که عوامل دیپلماتیک، نظامی، انرژی و اقتصادی را ارزیابی می‌کند، توسل به چنین استدلال را منوط کرده به تجزیه و تحلیل کامل واقعیت‌های حاکم بر این قاره. در همین راستا ژئوپلتیکال مانیتور یادداشتی را در این باره منتشر کرده و اقتصادنیوز این یادداشت را به سه بخش تقسیم کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.

رد پای چین در قلب آسیا

از زمان شروع جنگ در اوکراین، پرتال‌های تحلیلی مختلف مطالبی را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد نفوذ روسیه در آسیای مرکزی در حال کاهش است. این روایت‌ها نشان می‌دهند که رهبران آسیای مرکزی از روسیه در درگیری‌ها حمایت نکردند و پایبندی خود را به رژیم تحریم‌ها اعلام کرده‌اند. تحلیلگران می‌گویند که حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ به‌طور قابل توجهی ژئوپلیتیک منطقه را تغییر داده و موقعیت مسکو در آسیای مرکزی را تحت تاثیر قرار داده است.

از این رو، کشور‌های آسیای مرکزی موضعی بی‌طرف در قبال درگیری اوکراین اتخاذ کرده، از رویکرد روس‌ها حمایت نکردند و فراتر از آن تبعیت از تحریم‌های غرب را انتخاب کرده‌اند. این بی‌طرفی گزینشی به عنوان فاصله گرفتن محتاطانه از سیاست‌های مسکو تعبیر می‌شود و نشان‌دهنده کاهش اعتماد در میان کشور‌های آسیای مرکزی به کرملین است.

این گروه از کشور‌ها در واکنش به درگیری‌های روسیه در اوکراین، فعالانه به دنبال روابط قوی‌تر با دیگر قدرت‌های جهانی مانند چین، ترکیه و غرب هستند. تصور می‌شود که تغییر در اتحاد‌ها نقش سنتی مسکو را به‌عنوان قدرت مسلط در منطقه کاهش داده و منجر به هم‌سویی مجدد بالقوه تأثیرات ژئوپلیتیکی شده است.

چنین روایت‌هایی به افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و خودمختاری در میان جمهوری‌های آسیای مرکزی، مستقل از نفوذ روسیه اشاره دارد. از سال ۲۰۱۸، ابتکاراتی مانند اجلاس سران آسیای مرکزی، همکاری بین پنج جمهوری را بدون دخالت قدرت‌های خارجی تقویت کرده که نشان‌دهنده هویت جمعی منطقه‌ای است. مانور‌های نظامی مشترکی که بدون مشارکت روسیه انجام می‌شود، نشان‌دهنده حرکت به سمت خوداتکایی و همبستگی منطقه‌ای در مسائل دفاعی است.

کشور‌های آسیای مرکزی با اتخاذ سیاست‌های خارجی متنوع، به‌طور فعال استقلال و منافع خود را در صحنه جهانی نمایش داده و اتکا به هر یک از قدرت‌های خارجی را کاهش می‌دهند. عوامل اقتصادی در روایت‌های مربوط به کاهش نفوذ روسیه بسیار مهم هستند. اقتصاد‌های آسیای مرکزی که از لحاظ تاریخی برای تجارت و صادرات انرژی به روسیه متکی بوده‌اند، اکنون در حال بررسی مسیر‌های تجاری و مشارکت‌های جایگزین برای تنوع بخشیدن به تعاملات اقتصادی خود هستند.

بیشتر بخوانید:پوتین ۸ ساعت فرستاده ترامپ را معطل کرد

حضور رو به رشد اقتصادی چین از طریق ابتکار یک کمربند و جاده، سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساختی قابل توجهی را در اختیار این بازیگران قرار داده که برای آنها بسیار جذاب است. پروژه‌هایی مانند راه‌آهن، جاده‌ها و خطوط لوله انرژی، اتصال و رشد اقتصادی را افزایش و وابستگی به مسیر‌های روسیه را کاهش می‌دهند. افزایش تجارت با چین بازار‌های جدیدی را برای کالا‌های آسیای مرکزی فراهم ساخته و شرکای اقتصادی این گروه از کشور‌ها را متنوع می‌کند.

بازماندگان شوروی میراث روسیه را به حاشیه راندند

ترکیه همچنین در حال تقویت روابط اقتصادی و فرهنگی با کشور‌های آسیای مرکزی است و از میراث مشترک ترک استفاده می‌کند. آنکارا تعاملات اقتصادی را از طریق توافقنامه‌های تجاری، سرمایه‌گذاری‌های مشترک تشدید کرده و جایگزین‌هایی برای نفوذ اقتصادی روسیه ارائه می‌دهد. هدف کشور‌های آسیای مرکزی از تعامل با چین و ترکیه دستیابی به استقلال اقتصادی و مقاومت بیشتر در برابر فشار‌های اقتصادی خارجی است.

روایت‌ها همچنین تغییرات فرهنگی و سیاسی قابل توجهی را که به فرسایش نفوذ روسیه کمک می‌کند، برجسته می‌کنند. احیای هویت‌های ملی و ارزیابی مجدد روایت‌های تاریخی در کشور‌های آسیای مرکزی منجر به فاصله گرفتن تدریجی فرهنگی این گروه کشور‌ها از روسیه می‌شود. اصلاحات آموزشی بر زبان‌های محلی به جای تقویت زبان و میراث روسیه، هویت ملی و میراث فرهنگی را تقویت می‌کند. تلاش برای احیای آداب و رسوم و شیوه‌های سنتی، سلطه فرهنگی را که قبلاً در اختیار روسیه بود، کاهش می‌دهد.

ارزیابی انتقادی فزاینده از نقش تاریخی روسیه و سیاست‌های دوران شوروی، تمایل به استعمارزدایی را تقویت کرده است. روشنفکران و رسانه‌ها به‌طور فزاینده‌ای درباره اهمیت استقلال فرهنگی و سیاسی از روسیه بحث می‌کنند. همانطور که برخی رسانه‌ها استدلال می‌کنند، برخی از دولت‌ها اقداماتی را برای محدود کردن رسانه‌های روسی انجام داده‌اند و در عوض نقش رسانه‌های محلی را برجسته ساختند. تظاهرات علیه اقدامات روسیه در اوکراین منعکس‌کننده تغییرات اجتماعی گسترده‌تر علیه مواضع روس‌ها است و مشکلات اقتصادی منتسب به جنگ منجر به ناامیدی عمومی علیه روسیه شده است.

تحلیل‌ها حاکی از آن است که قدرت نرم روسیه - توانایی نفوذ از طریق ابزار‌های فرهنگی یا ایدئولوژیک در آسیای مرکزی - کاهش داده است. با کاهش محبوبیت فرهنگ و زبان روسی، توانایی روسیه برای توسل به قدرت نرم ضعیف می‌شود. دانشجویان آسیای مرکزی به‌طور فزاینده‌ای به جای روسیه، چین، ترکیه و کشور‌های غربی را برای تحصیل انتخاب می‌کنند.

محتوای آموزشی در حال بومی‌سازی است و تأکید بر دیدگاه‌های روسی کاهش یافته است. کشور‌ها در حال بررسی همکاری امنیتی با سایر کشور‌ها مانند ترکیه و قدرت‌های غربی هستند و اتکا به حمایت نظامی روسیه را کاهش می‌دهند. هدف کشور‌های آسیای مرکزی از تعامل با بازیگران متعدد جهانی، ایجاد توازن بین نفوذ روسیه و تقویت حاکمیت خود است. تبعیت از تحریم‌های غرب نشان‌دهنده تمایل به اولویت دادن به هنجار‌های بین‌المللی بر اتحاد با روسیه است. تلاش برای تقویت اقتصاد‌های داخلی آسیب‌پذیری در برابر فشار‌های اقتصادی خارجی، از جمله فشار‌های روسیه، را کاهش می‌دهد.