قدیمی‌ترین دریاچه دنیا کجاست؟

اقتصاد۲۴- همان‌طور که برخی کوه‌ها میلیون‌ها سال قدمت دارند، دریاچه‌ها نیز می‌توانند بسیار کهن باشند. در سراسر جهان تنها ۲۰ دریاچه با قدمتی بیش از یک میلیون سال وجود دارد، اما قدیمی‌ترین آنها کدام است؟

قدیمی‌ترین دریاچه جهان نه‌تنها ۲۵ میلیون سال قدمت دارد، بلکه عمیق‌ترین و متنوع‌ترین دریاچه از نظر زیستی نیز محسوب می‌شود. بدون شک، دریاچه بایکال در جنوب شرق سیبری قدیمی‌ترین دریاچه زمین است. به گفته‌ی تد اوزرِسکی، استادیار لیمونولوژی (علم مطالعه‌ی آب‌های داخلی) در دانشگاه مینه‌سوتا، این دریاچه‌ی عظیم آب شیرین حدود ۲۵ میلیون سال قدمت دارد. در مقایسه، دریاچه‌های بزرگ آمریکای شمالی کمتر از ۲۰ هزار سال پیش شکل گرفته‌اند. دومین دریاچه‌ی قدیمی جهان، دریاچه ایسیک کول در قرقیزستان است که حدود ۲۰ میلیون سال قدمت دارد.

عمیق‌ترین و پهناورترین دریاچه

دریاچه بایکال با مساحت ۳۱.۷۰۰ کیلومتر مربع، هفتمین دریاچه‌ی بزرگ جهان است. اما چیزی که آن را متمایز می‌کند، عمق فوق‌العاده‌ی آن است. این دریاچه با حدود ۱.۶ کیلومتر عمق، عمیق‌ترین دریاچه‌ی جهان محسوب می‌شود. البته، این تنها عمق آب است؛ حوضه‌ی واقعی دریاچه بین ۵ تا ۷ کیلومتر رسوب در کف خود دارد که محققان برای تخمین نرخ تجمع این رسوبات از مطالعات لرزه‌نگاری استفاده می‌کنند.

دانشمندان برای تعیین سن دریاچه‌ها از روش تاریخ‌گذاری ایزوتوپی استفاده می‌کنند. در این فرآیند، نسبت ایزوتوپ‌های رادیواکتیو مانند سزیم، سرب و کربن موجود در رسوبات بررسی شده و از این طریق، عمر لایه‌های مختلف رسوب و نرخ تجمع آنها مشخص می‌شود.

چرا بایکال میلیون‌ها سال دوام آورده است؟

مارک اِدلوند، دانشمند ارشد و مدیر تحقیقات آبی در موزه علوم مینه‌سوتا، توضیح می‌دهد که بسیاری از دریاچه‌ها بر اثر فعالیت‌های یخچالی شکل گرفته‌اند. در این فرآیند، یخچال‌های طبیعی حفره‌هایی در زمین ایجاد کرده و تکه‌های یخ را در آنجا رها می‌کنند که در نهایت ذوب شده و دریاچه‌هایی با عمر کوتاه می‌سازند. اما دریاچه بایکال از نوع دریاچه‌های گسلی است.

بیشتر بخوانید: عکس/ زیبایی مه صبحگاهی بهاری در جهان‌نما گلستان

دریاچه‌های گسلی زمانی شکل می‌گیرند که دو صفحه‌ی قاره‌ای از یکدیگر فاصله گرفته و یک شکاف ایجاد می‌کنند. این شکاف، که به آن گرابن گفته می‌شود، به‌مرور زمان عمیق‌تر می‌شود و برخلاف دریاچه‌های یخچالی، هیچ‌گاه به‌طور کامل پر نمی‌شود. به همین دلیل، دریاچه‌های گسلی می‌توانند میلیون‌ها سال باقی بمانند.

جالب است بدانید که دریاچه بایکال هر سال حدود ۲.۵ سانتی‌متر پهن‌تر می‌شود. برخی از قدیمی‌ترین دریاچه‌های دیگر دنیا، مانند دریاچه مالاوی (حدود ۵ میلیون سال) و دریاچه تانگانیکا (حدود ۱۲ میلیون سال) در جنوب شرقی آفریقا نیز از همین نوع هستند.

تنوع زیستی بی‌نظیر

بایکال تنوع زیستی بی‌سابقه‌ای دارد. به گفته‌ی اوزرِسکی، میلیون‌ها سال تکامل بدون هیچ‌گونه اختلال، باعث شده است که این دریاچه بالاترین میزان گونه‌های بومی را در خود جای دهد. یعنی موجوداتی که در هیچ نقطه‌ی دیگری از جهان یافت نمی‌شوند.

یکی از جالب‌ترین ساکنان این دریاچه، فُک بایکال (Pusa sibirica) است که تنها گونه‌ی فک آب شیرین در جهان محسوب می‌شود. برخلاف سایر فک‌هایی که از طریق رودخانه‌ها وارد دریاچه‌های دیگر شده‌اند، این گونه احتمالاً میلیون‌ها سال پیش، زمانی که بایکال بخشی از یک دریای بزرگ‌تر بود، در آنجا باقی مانده است.

همچنین، این دریاچه صد‌ها گونه‌ی میگوی آب شیرین دارد که مطالعه‌ی آنها به دانشمندان کمک می‌کند روند تکامل و گونه‌زایی را بهتر درک کنند.

از سوی دیگر، دیاُتوم‌ها (نوعی جلبک تک‌سلولی) در بایکال بسیار خاص هستند. این جانداران، سیلیس حل‌شده در آب را جذب کرده و به ساختار‌های شیشه‌ای تبدیل می‌کنند که آنها را احاطه می‌کند. دیاُتوم‌های معمولی بین ۱۰ تا ۵۰ میکرون اندازه دارند، اما گونه‌های بایکال می‌توانند به ۱۵۰ میکرون هم برسند. اِدلوند می‌گوید: «وقتی دیاُتوم‌های بایکال را می‌بینید، شگفت‌زده می‌شوید!»

مقصدی زیبا، اما بسیار سرد

اگر قصد بازدید از این دریاچه‌ی باستانی را دارید، باید بدانید که بایکال پنج ماه از سال یخ‌زده است. به همین دلیل، مقصدی ایده‌آل برای شنا محسوب نمی‌شود! دمای سطحی آب به‌طور میانگین تنها ۴ درجه سانتی‌گراد است. اِدلوند در این باره می‌گوید: «این دریاچه به‌شدت سرد است. اگر بخواهید در آن شنا کنید، باید کاملاً آماده باشید!»