در ترکیه چه خبر است؟

اقتصاد۲۴- بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، موجب تشدید اعتراضات مردمی و تضعیف دموکراسی در ترکیه شده است. این اقدام که بسیاری آن را سیاسی می‌دانند، همزمان با فشار‌های اقتصادی و اُفت ارزش لیر، چالش‌هایی جدی را برای دولت اردوغان ایجاد کرده است. واکنش محدود اروپا و آمریکا نیز فرصت بیشتری برای سرکوب اپوزیسیون فراهم کرده است. در مجموع، ترکیه به‌سوی استبداد بیشتر و بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی پیش می‌رود.

نقل از نشریه اکونومیست، در ۲۳ مارس (برابر با سوم فروردین)، میدان مقابل شهرداری استانبول شاهد تجمع گسترده معترضان بود که برای حمایت از اکرم امام‌اوغلو، ستاره سیاست اپوزیسیون ترکیه گرد آمده بودند. براساس اعلام «حزب جمهوری‌خواه خلق» (CHP)، نزدیک به ۱۵ میلیون رأی‌دهنده حمایت خود را از امام‌اوغلو به‌عنوان نامزد انتخابات آتی ریاست‌جمهوری ترکیه اعلام کرده‌اند؛ اما فضای این گردهمایی شادی‌آور نبود. مردی که طرفداران اپوزیسیون برای حمایت از او به خیابان‌ها آمدند، اکنون در زندان به سر می‌برد.

امام‌اوغلو قرار است مدت طولانی‌تری را در پشت میله‌های زندان سپری کند. در همان روز محاکمه، دادگاه حکم بازداشت رسمی او را صادر کرد و دستور داد تا زمان مشخص شدن نتیجه محاکمه در خصوص اتهام‌های فساد، در زندان بماند. این حکم به این معناست که شهردار استانبول ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها پشت میله‌های زندان بماند. در این میان، شورای شهر استانبول که تحت تسلط حزب جمهوری‌خواه خلق است، تصمیم دارد در ۲۶ مارس (برابر با ششم فروردین) جانشین او را تعیین کند. در همین حال، حزب جمهوری‌خواه خلق هفته گذشته فرآیند انتخابات اولیه ریاست‌جمهوری خود را برای تمام رأی‌دهندگان ترکیه باز کرد. با وجود اینکه تنها نام موجود در برگه رأی امام‌اوغلو بود، جمعیت زیادی در این رأی‌گیری شرکت کردند و حمایت خود را از شهردار بازداشت‌شده اعلام کردند.

سرنوشت امام‌اوغلو و آینده دموکراسی ترکیه چیست؟

ترکیه به نقطه‌ای برگشت‌ناپذیر نزدیک شده است. تنها هفته گذشته، دولت این کشور را می‌شد به عنوان یک رژیم اقتدارگرای رقابتی توصیف کرد: رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، گرچه عملاً قدرت اجرایی نامحدودی داشت و کنترل قابل‌توجهی بر دادگاه‌ها و بسیاری از رسانه‌ها اعمال می‌کرد، اما انتخابات تا حدود زیادی آزاد برگزار می‌شد. با این حال، در ۱۹ مارس (۲۹ اسفند) پلیس قوی‌ترین رقیب اردوغان، یعنی اکرم امام‌اوغلو را به همراه ده‌ها نفر دیگر از جمله مشاوران ارشد و مسئولان محلی بازداشت کرد. اکنون آنچه باقی مانده، چیزی است که به وضوح به خودکامگی نزدیک‌تر است.

حتی اگر امام‌اوغلو پیش از انتخابات آینده از زندان آزاد شود، با چالش‌هایی تقریباً غیرقابل عبور مواجه خواهد بود. درست یک روز پیش از بازداشت او، مقامات ترکیه مدرک دانشگاهی او را لغو کردند و طبق قوانین این کشور که تنها فارغ‌التحصیلان را مجاز به کاندیداتوری برای ریاست‌جمهوری می‌کند، او را از این رقابت‌ها کنار گذاشتند. اپوزیسیون و ناظران مستقل بر این باورند که این اقدام کاملاً سیاسی بوده است. این نگرش همچنین در مورد اتهامات کیفری علیه شهردار صادق است؛ اتهاماتی که شامل کمک به یک سازمان تروریستی، فساد مالی و تقلب در مناقصات دولتی می‌شود.

این بازداشت‌ها موجی از اعتراضات بی‌سابقه را در ترکیه برانگیخته است که بزرگ‌ترین تظاهرات در بیش از یک دهه گذشته محسوب می‌شود. در این اعتراضات دانشجویان با پلیس درگیر شده‌اند؛ پلیسی که به ماشین‌های آب‌پاش و گاز اشک‌آور مجهز است. همچنین مقامات بدون هیچ درنگی دست به اقدام زده‌اند؛ به‌طوری که تاکنون دست‌کم ۳۴۰ معترض بازداشت شده‌اند. در حالی که معترضان با حکمی دولتی مبنی بر ممنوعیت تجمعات عمومی به مدت یک هفته مخالفت می‌کنند، بسیاری از راه‌ها بسته شده و دسترسی به شبکه‌های اجتماعی محدود شده است. استاندار استانبول هشدار داده که هر کسی قصد شرکت در این اعتراضات را داشته باشد، از ورود یا خروج از شهر منع خواهد شد.

امام‌اوغلو سال‌هاست که با دستگاه قضایی ترکیه درگیر است. پس از آنکه در انتخابات شهرداری سال ۲۰۱۹ توانست نامزد مورد حمایت اردوغان را شکست دهد، چند ماه بعد مجبور شد دوباره کاندیدا شود، زیرا مقامات نتیجه انتخابات را باطل کردند. (بار دوم، اما او با اختلاف بیشتری به پیروزی رسید.) در سال ۲۰۲۲، دادگاه به دلیل اظهارنظر او مبنی بر اینکه مسئولانی که پیروزی اولش را باطل کردند، «احمق» هستند، بیش از دو سال زندان برای او تعیین کرد. این تنها یک نمونه از پرونده‌های قضایی متعدد است که او با آنها دست و پنجه نرم می‌کند.

چرا اروپا و آمریکا در برابر سرکوب سیاسی ترکیه سکوت کرده‌اند؟

علی‌رغم فشار‌های حقوقی و سیاسی، امام‌اوغلو سال گذشته توانست در انتخابات محلی با قاطعیت پیروز شود. این پیروزی باعث شد حزب جمهوری‌خواه خلق به بهترین عملکرد خود از دهه ۱۹۷۰ تاکنون دست یابد و امام‌اوغلو را به یکی از چهره‌های برجسته و تأثیرگذار اپوزیسیون در ترکیه تبدیل کند.

پایداری امام‌اوغلو و مقاومت مداومش در برابر فشارها، او را به یکی از جذاب‌ترین و در عین حال تهدیدآمیزترین چهره‌های سیاسی ترکیه تبدیل کرده است. در ماه‌های اخیر، نظرسنجی‌ها او را با فاصله‌ای قابل‌توجه از اردوغان جلوتر نشان داده‌اند. به‌عنوان یک نامزد ریاست‌جمهوری، امام‌اوغلو از ویژگی‌های برجسته‌ای برخوردار است. او عضو یک حزب سکولار است، اما توانسته مذهبی‌ها را نیز جذب کند. او تجربه مدیریت بزرگ‌ترین شهر اروپا را دارد، اما ریشه‌هایش در قلب ترکیه است. به اینها کاریزمای شخصی قابل‌توجه او را نیز باید افزود. «سونر چاغاپتای»، تحلیلگر مؤسسه واشنگتن، این موقعیت امام‌اوغلو را به‌خوبی توصیف می‌کند: «اردوغان و اطرافیانش باید به این نتیجه رسیده باشند که او نیرویی غیرقابل‌مهار خواهد بود.»

 بیشتر بخوانید: شعله‌ور شدن بحران سیاسی در ترکیه؛ اردوغان زیر تیغ دموکراسی دوام می‌آورد؟ / مخالفان اردوغان به دنبال چه هستند؟

اردوغان با تصمیم به حذف یک رقیب قدرتمند، قمار سنگینی روی آینده دموکراسی ترکیه کرده است. او به این نتیجه رسیده که از میان بردن تهدید سیاسی، حتی به قیمت تضعیف بیشتر نظام دموکراتیک کشور، ارزشش را دارد. از یک منظر، شاید محاسبات او درست بوده: واکنش اروپا به تحولات اخیر، به‌شدت کمرنگ و محتاطانه بوده است. قدرت‌های اروپایی همچنان به حفظ رابطه با ترکیه برای مشارکت در نیروی حافظ صلح پس از آتش‌بس احتمالی در اوکراین و ایفای نقشی بزرگ‌تر در امنیت اروپا امیدوارند.

در سوی دیگر، آمریکا نیز واکنش قاطعی نشان نداده است. در ۲۱ مارس (برابر با اول فروردین) شبکه فاکس نیوز گزارش داد که رئیس‌جمهور ترامپ در حال بررسی لغو ممنوعیت فروش جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه است. اردوغان قصد دارد ماه آینده به کاخ سفید سفر کند و با توجه به دیدگاه‌های دونالد ترامپ که چندان حساسیتی به نقض رویه‌های دموکراتیک نشان نمی‌دهد، به‌نظر می‌رسد که مرد قدرتمند ترکیه این بار هم بتواند برنامه سفرش را عملی کند.

اما بازار‌های مالی به‌سرعت نگرانی خود را از بازداشت امام‌اوغلو نشان داده‌اند. در سه روز پس از این رویداد، شاخص بورس ترکیه با اُفتی قابل‌توجه مواجه شد و ۱۶.۳ درصد کاهش یافت. به گفته تحلیل‌گران، برای جلوگیری از سقوط شدید لیر، بانک مرکزی ترکیه ناچار شده حدود ۲۶ میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود را وارد بازار کند. این تنها آغاز ماجراست. با تشدید اعتراضات و ادامه حبس امام‌اوغلو، فشار بر لیر ترکیه همچنان رو به افزایش است. در همین حال، تحت سایه ابر‌های گاز اشک‌آور که معترضان را در خیابان‌ها فراگرفته، چشم‌انداز دموکراسی ترکیه نیز به‌سرعت در حال کم‌رنگ شدن است.