تاریخ انتشار: ۱۲:۲۸ - ۱۰ فروردين ۱۴۰۴
تعداد نظرات: ۱ نظر

چرا اقتصاد ایران مقتصاد شد؟

مقتصاد یعنی اعوجاج. یعنی کژکارکردی، ناکارآمدی و نابهره‌وری اقتصاد ایران. مقتصاد یعنی چرا با اینکه ایران پنجمین کشور ثروتمند دنیاست، بی‌ارزش‌ترین پول ملی جهان را دارد؟ مقتصاد یعنی چرا اقتصاد ایران به مرز ورشکستگی رسیده و کسی کاری نمی‌کند؟

مقتصاد

اقتصاد۲۴- مقتصاد عمر زیادی ندارد. اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ بود که اولین قسمت از برنامه مقتصاد از رسانه تجارت‌نیوز منتشر شد. هدف این برنامه از ابتدا مشخص بود. قرار بود در وهله اول اصلی‌ترین ابربحران‌های اقتصاد ایران شناسایی و سیاست‌گذاری کلان اقتصاد ایران آسیب‌شناسی شود.

فصل اول این برنامه ۲۰ مهمان داشت. عمده این مهمانان متخصصان حوزه‌های مختلف اقتصاد، جامعه‌شناسی، محیط زیست و سیاست و برخی از آنها سال‌ها جزو مقامات عالی‌رتبه کشور بودند. همه این مهمانان به سوال‌هایی واحد درباره وضعیت امروز اقتصاد ایران و چرایی وضع امروز پاسخ دادند.

در این یادداشت، جان کلام این ۲۰ گفت‌و‌گو را، مختصر و مفید، در پنج پرسش ارائه می‌کنیم.

اصلی‌ترین ابربحران‌های اقتصاد ایران چیست؟

این روز‌ها برای کژکارکردی اقتصاد ایران اسم‌های مختلفی می‌گذارند. یکی می‌گوید چالش، دیگری می‌گوید بحران، اما به نظر می‌رسد کار از این حرف‌ها گذشته و اقتصاد ایران در ابربحران‌های چندوجهی گیر کرده است.

ابربحران‌های اقتصاد ایران حاصل یک تصمیم یا یک سیاست غلط نیستند. بیش از ۴۰ سال سیاست‌گذاری غلط، بی‌برنامگی، سوءمدیریت و تصمیمات جناحی، اقتصاد ایران را به این روز انداخته است. اینکه کدام ابربحران از دیگری مهم‌تر است چندان موضوع بحث این یادداشت نیست، چون به قول حسین عبده تبریزی، ابربحران‌های اقتصاد ایران هر یک به‌تنهایی می‌تواند یک دولت را از پای بیندازد.

ابربحران‌های اقتصاد ایران به شرح زیر است:

بن‌بست سیاست خارجی

مساله معیشت مردم و فقر داخلی

بن‌بست نظام حکرانی در تصمیم‌گیری

ناترازی شدید آبخوان‌ها و فرونشست زمین یا به طور کلی نابودی زیست‌بوم ایران

بن‌بست فناوری و تکنولوژی در صنعت

ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی

ناترازی شدید بانک‌ها

افزایش شدید قیمت ارز و به‌صرفه نبودن تولید در ایران

نظام حکمرانی ناکارآمد

ورود نهاد‌های نظامی، خصولتی و دولتی به اقتصاد ایران

مشکل اقتصاد ایران تنها به این ابربحران‌ها خلاصه نمی‌شود و این ابربحران‌ها تنها بخشی از مشکلات بزرگ اقتصاد کشور است که در صورت حل کردن آنها می‌توانیم به ساختاری قابل اصلاح به مرور زمان دست پیدا کنیم.

ساختار حکمرانی اقتصادی قابل اصلاح است؟

اینکه اصلاحات در ایران جواب می‌دهد یا نه یکی از اصلی‌ترین پرسش‌های برنامه مقتصاد بود. این پرسش چالش‌های زیادی هم داشت و پاسخ‌ها متفاوت بود. اگرچه همه باور داشتند اصلاحات امکان‌پذیر است، اما به عقیده آنها این اصلاحات تنها در صورتی ممکن بود که حاکمیت تصمیم به اصلاح بگیرد و از دولت کاری برنمی‌آید.

اصلاحات در ایران همیشه صرفاً در حد تئوری باقی مانده است. اینکه چرا اصلاحات انجام نشد به عقیده کارشناسان برنامه مقتصاد، به دلیل ذی‌نفعانه بودن اقتصاد ایران است. هر گوشه اقتصاد ایران را که بررسی کنید، باند یا مافیا‌هایی می‌بینید که نفع آنها در بقای شرایط موجود است. کارشناسان برنامه مقتصاد معتقدند اصلاحات تحقق‌پذیر، اما مهم‌ترین نکته برای تحقق اصلاحات عزم سیاسی است. به گفته کارشناسان، این عزم سیاسی هنوز در حاکمیت وجود ندارد و باید در انتظار چرخشی به سمت توسعه از سوی حاکمیت باشیم.

سوال اصلی در این بخش این است که اصلاحات برای چه؟ پاسخ این است که اصلاحات باید برای قرارگیری اقتصاد ایران در مسیر توسعه اقتصادی باشد، اما به زعم کارشناسان توسعه در ایران چندان مشروعیت ندارد. مقامات مسئول همواره از کلمه پیشرفت به‌جای توسعه استفاده می‌کنند. اتفاقاً در یکی از قسمت‌های برنامه مقتصاد از یحیی آل‌اسحاق درباره تفاوت پیشرفت و توسعه پرسیدم و او در پاسخ گفت: پیشرفت همان توسعه همراه با عدالت است. حال سوال اینجاست که آنها که توسعه پیدا کردند عدالت را بیشتر رعایت کردند یا ما که پیشرفت کردیم؟

اگر اصلاحات انجام نشود، چا اتفاقی رخ می‌دهد؟

شاید اصلی‌ترین پرسش برنامه مقتصاد در سال ۱۴۰۳ این بود که اگر اقتصاد ایران اصلاح نشود چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

پاسخ‌ها به این سوال عمدتاً تلخ، گزنده و در برخی موارد غیرقابل انتشار بود. جواب اصلی متخصصان و کارشناسان به این پرسش این بود که اگر قرار بر بقای ایران است، باید اصلاحات اساسی در ساختار نظام اقتصادی ایران صورت بگیرد. در غیر این صورت ممکن است ما به فروپاشی اقتصادی تن بدهیم.

وقتی حرف از فروپاشی اقتصادی می‌شود بسیاری فکر می‌کنند که همه‌چیز زیر و زبر خواهد شد، اما این تصور اشتباه است. اقتصاد مانند کشی است که هر چقدر آن را بکشی باز هم پاره نمی‌شود. مثلاً زمانی که در ونزوئلا تورم سه‌رقمی به فروپاشی پول ملی انجامید باز با هم اقتصاد کارکرد خود را داشت و مردم به‌جای پول از کالا برای مبادله استفاده می‌کردند. فروپاشی اقتصادی به این معنا نیست که اقتصاد دیگر کار نمی‌کند، بلکه به این معناست که اقتصاد عقب‌گرد می‌کند و به مکانیسم‌های قدیمی خود برمی‌گردد.

«اگر اصلاحات اقتصادی نکنیم فروپاشی اقتصادی قطعی است.» یا «همین حالا هم اقتصاد ایران فروپاشیده است.» اینها جملاتی بود که اغلب در پاسخ به این سوال دریافت می‌کردیم و این نشان از ناامیدی شدید به آینده حتی در میان متخصصان و کارشناسان است.

اینکه چه چیزی جلوی اصلاحات اقتصادی را گرفته هم در نوع خود پرسش مهمی است. عمده کارشناسان باور دارند اقتصاد شدیداً دولتی و خصولتی جلوی اصلاحات عمیق اقتصادی را گرفته است. به این دلیل که دولت در بازار انگیزه کسب سود ندارد و به همین دلیل می‌خواهد با مکانیسم بازار بجنگد، اما نمی‌داند که بازار را نمی‌توان با دستور سامان داد.

بر همگان روشن است که اقتصاد ایران با این فرمان جلو نمی‌رود؛ اما اینکه چگونه باید دولت را از اقتصاد بیرون انداخت و اصلاحات اقتصادی را شروع کرد، خود محلی از ابهام است که کسی برای آن پاسخی ندارد.

سراب‌هایی که ما را سیراب نخواهد کرد

این روز‌ها گزاره‌هایی در فضای رسمی و غیررسمی می‌شنویم که اگرچه به‌ظاهر حرکتی روبه جلو محسوب می‌شوند، اما در باطن خود مضرات فراوانی دارند؛ مثلاً در دولت گذشته همواره آمار می‌دادند که صادرات کشاورزی ما افزایش پیدا کرد و این موضوع را دستاوردی انکارناپذیر قلمدادمی‌کردند، اما افزایش صادرات کشاورزی آن هم در شرایطی که هم ایران و هم جهان با بحران کمبود آب دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، به تعبیر معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان محیط زیست، صادرات آب کشور است.

افزایش شدید بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی و توسعه‌نیافتن کشاورزی مکانیزه در کشور باعث شده هدررفت آب در بخش کشاورزی به‌شدت زیاد باشد و ما امروز بحران آب را بهتر از هر کشور دیگری درک کنیم. همه استان‌های ایران به غیر از استان گیلان با فرونشست زمین روبه‌رو هستند و این فرونشست در استان‌هایی مانند خراسان رضوی، اصفهان، فارس، یزد و تهران بسیار شدیدتر است. این فرونشست آن‌قدر شدید است که به تعبیر محمد درویش، سال ۱۴۰۹ باید اصفهان را تخلیه کنیم و فرونشست در مشهد ممکن است به صحن مطهر حضرت رضا هم برسد.

از طرفی نظام حکرانی هر روز در برنامه‌هایی به دستاورد‌های نظامی ایران اشاره می‌کند که این دستاورد‌ها هم در چارچوب همان سراب‌ها قابل تحلیل است. در اینکه ما باید به لحاظ نظامی قدرتمند شویم و هستیم هیچ شکی نیست، اما به تعبیر علی سعدوندی، اقتصاددان، اگر اقتصاد ایران بهبود پیدا نکند، نمی‌توانیم هزینه توسعه نظامی را بپردازیم.

سخنی با مخاطبان

اگرچه مشکلات اقتصاد ایران نسل‌ها را تباه کرد و زندگی بسیاری را در هاله‌ای از ابهام فرو برد و از دست هیچ‌کس هم کاری برنمی‌آید، اما موضع مشترک امروز همه ما دیگر نه زندگی شخصی بلکه کشور ایران است. اگر به تاریخ طویل و طولانی ایران نگاهی بیندازید، سختی‌ها، تلخی‌ها و تاریکی‌های زیادی را مشاهده می‌کنید. به قول مسعود دانشمند، اقتصاددان، که گفت: ما در تاریخ ایران روز‌های بد زیاد داشتیم. مثلاً در جنگ جهانی اول میلیون‌ها ایرانی از گرسنگی مردند، اما ایران هنوز پابرجاست.

زمان برای گذشتن و رفتن که پا نمی‌خواهد؛ عمر بسیاری از مردم هم در سختی‌ها گذشته و حالا اگر ما در این برهه تاریخی دست به واکاوی گذشته نزنیم، نمی‌توانیم طرحی نو برای آینده ترسیم کنیم.

منبع: تجارت نیوز
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
حسن
0
0
يکشنبه ۱۰ فروردين ۱۴۰۴
اینهمه گفتی ولی مسئله اصلی ضعف آموزشی وپرورشی انسانی مزید برعلل است!.
ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

صفحه اول روزنامه‌های سیاسی امروز

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت انواع دوربین‌های عکاسی + جدول

قیمت انواع گوشی موبایل اپل امروز + جدول

قیمت انواع لپ تاپ اچ پی HP امروز + جدول

عکس/ تغییر چهره ابن مرجانه سریال مختار پس از ۱۹ سال با مدل موی جدید

عکس/ چهره متفاوت رهبری ۶۲ سال پیش در سفر به استان گیلان به همراه یک دوست لبنانی

عکس دیده نشده از زهرا پزشکیان در کنار زینب سلیمانی در یک مراسم

عکس/ استایل رسمی محمدرضا پهلوی و ثریا ۷۴ سال پیش در یک مراسم

عکس یادگاری عراقچی و وزرای خارجه شرکت‌کننده در اجلاس شانگهای

عکس/ ژست و استایل جذاب بیتا سحرخیز در کافه‌ای دنج و لاکچری

عکس/ سردار باقری در کنار امیر ایرانی و امیر موسوی در بازدید از نیروی دریایی ارتش

عکس/ مراسم عروسی فروغ فرخزاد و پرویز شاپور ۷۳ سال پیش با تیپ اروپایی

عکس/ چهره متفاوت بنی صدر ۸۴ سال پیش در کنار برادران و خواهرش

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

سوریه: تجاوزات اسرائیل بی‌پاسخ نمی‌ماند

عراقچی: تجاوز اخیر به سوریه قابل پیش‌بینی بود

عکس/ هاشمی رفسنجانی در کنار مادر و همسرش دهه ۶۰

بازداشت ۵ ایرانی در مرز آمریکا و کانادا

نامه رسمی ایران به شورای امنیت در واکنش به ادعاهای آمریکا

استقلال دروازه‌بان ندارد

عکس/ نقش انگشتری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار امروز ۲۵ تیر ۱۴۰۴

فیلم/ جزییات نحوه شهادت سرلشکر باقری در حمله اسرائیل

افشاگری سلیمی: یک نامزد مجلس خبرگان نفوذی بود

ایران متهم به راه‌اندازی ارتش مخفی در فضای مجازی

حزب‌الله: صهیونیست‌ها تنها زبان زور را می‌فهمند

شکایت وزارت ارتباطات ایران از استارلینک

برخی تندرو‌ها به عامل دشمن تبدیل می‌شوند

اعلام آمار دقیق شهدا و مجروحان جنگ ۱۲ روزه

فیلم/ حمله پهپادی به میدان نفتی در موصل عراق

واکنش جولانی به حملات اسرائیل به سویدا

توافق عمری با درویش برای تمدید قرارداد

فیلم/ ادعای ترامپ: ایران می‌خواهد مذاکره کند، ولی من عجله‌ای ندارم

عکس/ تغییر چهره عجیب شقایق فراهانی در اکران مرجان

رقیب اصلی اردوغان به زندان محکوم شد

فیلم/ کاظم جلالی: بر اساس کدام منطق باید از این پس مذاکرات داشته باشیم؟

عکس/ تصویر تازه‌ای از فریبا کوثری در ۵۸ سالگی

فیلم/ ایتمار بن‌گویر: تکفیری همیشه تکفیریست، باید جولانی را از بین ببریم

اندونگ در استقلال ماندنی شد

سقوط رسمی نتانیاهو از اکثریت پارلمان

واکنش رئیس‌جمهور به ادعای اینترنت طبقاتی

درخواست پرسپولیس برای میزبانی بازی‌های خانگی در آزادی

بیانیه جنبش جهاد اسلامی در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی به سوریه

فیلم/ ویدیوی ارتش اسرائیل از حمله به ستاد کل ارتش سوریه

فیلم/ کاترین شکدم: کاترین شکدم: رئیسی برای جانشینی رهبری انتخاب شده است

کنترل تلویزیون و تلفن ممنوع؛ روایت فرزند از حساسیت‌های شهید حاجی‌زاده

اعلام آتش‌بس در السویداء

فیلم/ داخل وزارت دفاع و ستاد ارتش سوریه بعد از حملات اسراییل

طرح اینترنت طبقاتی تکذیب شد

جزئیات توافق تروئیکای اروپا درباره ایران

فیلم/ اعلام جهاد در مساجد دمشق علیه اسرائیل

فیلم/ لحظه حمله به دمشق و واکنش دو مجری

نماز جمعه این هفته تهران به امامت کاظم صدیقی

طرح آمریکا برای اجاره ۱۰۰ ساله زنگزور؛ واشنگتن به دنبال چیست؟

فیلم/ تظاهرات در حومه دمشق علیه حکومت جولانی

فیلم/ توضیحات رئیس صداوسیما در مورد آماده‌سازی ساختمان شیشه‌ای

اصلاح سود بازرگانی واردات خودرو در سامانه جامع تجارت + جدول

فیلم/ درگیری فیزیکی شدید بازیکنان دو تیم زنان ایران و لبنان

فیلم/ فرار خبرنگار پس از حمله اسرائیل به دمشق

آتش‌سوزی در محدوده بازار بزرگ تهران + عکس

فیلم/ پیام نتانیاهو در پی آغاز حمله اسرائیل به سوریه

پیامد‌های جنگ اوکراین و روسیه بر بازار انرژی چیست؟

فیلم/ ورود دروزی‌ها از اسرائیل به خاک سوریه

چگونه قبض برق خود را اصلاح کنیم؟

فیلم/ حمله هوایی اسرائیل به کاخ ریاست جمهوری سوریه