ایران و آمریکا و دوگانه‌های روی میز مذاکره/ توافق تهران و واشنگتن تا چه حد در دسترس است؟

اقتصاد۲۴- دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا روز دوشنبه هفته جاری و در جریان دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل اعلام کرد که مذاکرات مستقیم آمریکا و جمهوری اسلامی ایران آغاز شده و تا روز شنبه ادامه خواهد یافت. ترامپ گفت: ما در حال انجام مذاکرات مستقیم با ایران هستیم و این مذاکرات آغاز شده است. روز شنبه ادامه خواهد یافت. جلسه بسیار مهمی داریم و خواهیم دید که چه پیش خواهد آمد. فکر می‌کنم همه موافق‌اند که رسیدن به یک توافق، گزینه‌ای ترجیحی است.
این سخنان، اما در حالی بیان می‌شد که مقامات مسئول در ایران طی روز‌های اخیر بار‌ها تاکید کرده‌اند که فقط با مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا موافق هستند.

به گزارش اقتصاد ۲۴ دونالد ترامپ در طول این دیدار با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل همچنین گفت که این مذاکرات «در سطح بسیار بالا» بوده و گفت: «ما روز شنبه ملاقاتی بسیار بزرگ و به طور مستقیم با آنها خواهیم داشت. بعضی‌ها می‌گویند که مذاکرات از طریق واسطه و با شراکت کشور‌های دیگر خواهد بود. خیر، ما با آنها مستقیما در تماس هستیم. شاید بتوانیم به توافق برسیم که برای ایران توافق خیلی خوبی خواهد بود، ولی فعلا قرار است روز شنبه در سطحی بسیار بالا با آنها ملاقات کنیم و ببینیم چه پیش می‌آید.» 

رئیس‌جمهوری آمریکا افزود: «اگر مذاکرات با جمهوری اسلامی ایران موفقیت‌آمیز نباشد، فکر می‌کنم ایران در خطر بزرگی خواهد بود. خطر بسیار زیاد. چون آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند. فرمول پیچیده‌ای نیست، ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد. به همین سادگی. الان کشور‌هایی هستند که قدرت هسته‌ای شدند که نباید می‌شدند و شاید بتوانیم با آنها هم بعدا مذاکره کنیم، اما ایران نمی‌تواند سلاح هسته‌ای داشته باشد و اگر این مذاکرات موفقیت‌آمیز نباشد، به نظرم روز بدی برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.»

تایید و تکذیب‌های عجیب و غریب

این سخنان در شرایطی بیان شد که پیش‌تر اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه گفته بود که پیشنهاد تهران به واشنگتن برای آغاز مذاکرات غیر مستقیم «بی‌پاسخ» مانده است. 
بقایی گفته بود: «هیچ پاسخی از سوی آمریکا در خصوص مذاکرات غیرمستقیم دریافت نکردەایم.» او افزوده بود که که عمان از نامزد‌های اولیه برای میزبانی هر دور احتمالی جدید مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن است.

البته در همین بین وال‌استریت ژورنال به نقل از یک مقام ارشد اروپایی گزارش داد که اتحادیه اروپا می‌داند که گفت‌و‌گو‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در آخر هفته جاری برگزار می‌شود. به گزارش این نشریه آمریکایی، مقامات اسرائیلی نیز انتظار آغاز گفت‌و‌گو‌ها را داشتند.
در نهایت، اما این سید عباس عراقچی بود که خبر قطعی و نهایی را داد و گفت مذاکرات از روز شنبه و در مسقط آغار خواهد شد.

سلاح هسته‌ای روی میز مذاکره

اما در این بین و در شرایط حساسی که تیم ایرانی باید با قدرت روز شنبه در برابر آمریکایی‌ها حاضر شود، چندصدایی غریبی بار دیگر درباره برنامه هسته‌ای ایران که اصلی‌ترین محل اختلاف میان ایران و غرب است نیز شنیده می‌شود.
رئیس پیشین مجلس و البته مشاور رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به ناگاه شامگاه دوشنبه ۱۱ فروردین ماه و در یک گفتگوی خبری با صداوسیما خبر داد که ایران در صورت هدف قرار گرفتن، به سمت تولید بمب اتم خواهد رفت. 

به گزارش اقتصاد ۲۴، این سخنان در شرایطی توسط علی لاریجانی به عنوان کهنه سیاست‌مدار مطرح شد که دستگاه وزارت خارجه تاکنون تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را همواره تکذیب کرده است؛ گرچه در ماه‌های گذشته شماری از مقام‌های ایران از احتمال تغییر این رویکرد سخن گفته‌اند. وی با بیان این که «کار نظامی با ایران بدون تبعات نیست»، خطاب به مقام‌های آمریکا گفت: «اگر یک وقت رفتید به سمت بمباران توسط خودتان یا اسرائیل، ایران را مجبور می‌کنید که طور دیگری تصمیم بگیرد.» او در ادامه نیز افزود در صورتی که آمریکا یا اسرائیل به بهانه هسته‌ای ایران را بمباران کنند، «مردم فشار می‌آورند» و ساخت بمب اتمی «توجیه ثانویه پیدا می‌کند.»

رئیس پیشین مجلس همچنین در ادامه این گفت‌و‌گو تصریح کرد که برای درک بهتر و راه حل احتمالی میان تهران و واشنگتن «مذاکرات غیرمستقیم» می‌تواند ثمربخش باشد.

اما این تنها اظهارات در این باره نبود و به فاصله چند روز بعد از سخنان علی لاریجانی این بار محمدقسیم عثمانی، نماینده بوکان در مجلس، با اشاره به حساس و سرنوشت‌ساز بودن سال پیش رو بر ساخت سلاح هسته‌ای تاکید کرد و گفت: «پرهیز از درگیری نظامی شرط عقل و منطق است، اما زیاده‌خواهی استکبار جهانی به گونه‌ای است که راهی جز این مسیر را باقی نمی‌گذارد، مگر اینکه ابزار مقابله با زورگویی و زیاده‌خواهی آنان را در دست داشته باشیم و تنها راه حرکت سریع و بی‌وقفه به سمت ساخت سلاح هسته‌ای به‌عنوان ابزاری بازدارنده است. دانش هسته‌ای با این همه هزینه‌ای که برای کشور داشته است، باید به کمک بیاید. دانش هسته‌ای باید ما را به شرایطی برابر برای مذاکره برساند.»

واکنش‌های موافق و مخالف به علی لاریجانی

در این بین، اما به گزارش اقتصاد ۲۴، عراقچی با پستی بسیار طولانی در شبکه اجتماعی ایکس به اظهارات مطرح شده واکنش نشان داد. در بخشی از این متن طولانی آمده بود که «رئیس جمهور ایالات متحده شاید علاقه‌ای به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نداشته باشد. اما آن توافق متضمن یک تعهد کلیدی از سوی ایران است که همچنان پابرجاست و حتی ایالات متحده - که خارج از توافق است - از آن منتفع شده: ایران بار دیگر تاکید می‌کند که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال جست‌و‌جو، تولید و یا به دست آوردن سلاح هسته‌ای نخواهد بود.».

اما این همه ماجرا نبود و در ادامه احمد نادری، نماینده تهران و عضو هیأت رئیسه مجلس نیز از جمله اهالی سیاست بود که به این اظهارات واکنش نشان داد. او در حساب توئیتر خود نوشت: «مشاهده رفتار و گفتار ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری با کره شمالی نشان می‌دهد که داشتن بمب اتم برای کره امنیت آورده است. مدت‌هاست که بسیاری از نخبگان و دلسوزان کشور و انقلاب آزمایش و اعلام بمب [اتمی]را درخواست دارند. اگر ما هم مسلح به ‎بمب اتمی بودیم، ترامپ جرات تهدید به بمباران نمی‌کرد.» مثال زدن کره شمالی از سوی این سیاستمدار اصولگرا جالب توجه بود.

در این بین وحید یامین‌پور، مجری و فعال رسانه‌ای اصولگرا، اما از موضع لاریجانی تمجید کرد و نوشت: «بسیاری از شخصیت‌های سیاسی در صورت طرح امکان حرکت جمهوری اسلامی به سمت سلاح اتمی به جنگ‌طلبی یا بلوف متهم می‌شدند. طرح این مساله از زبان دکتر ‎لاریجانی انتخابی درست و از جانب ایشان یک فداکاری به‌موقع بود.»

حشمت الله فلاحت پیشه، نماینده پیشین مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی نیز سخنان لاریجانی را با پرسشی متقابل به چالش کشید که: «این که ابتدا آنها به ما حمله کنند و بعد ما بمب اتمی بسازیم، یعنی عملا این سلاح جایگاهی در راهبرد دفاعی ما ندارد و هیچ گونه بازدارندگی برای ما نداشته است.»

ایران با کدام موضع پای میز مذاکره می‌نشیند؟

این مدل سخنان، اما شاید این پرسش را مطرح کند که در یکی از حساس‌ترین برهه‌ها که طرف‌های ایرانی باید یک دست و هم صدا پشت میز مذاکره بنشینند درباره موضوع مورد مناقشه دو کشور چرا این همه اظهارات متناقض مطرح می‌شود؟

هر چند که شاید در نهایت باید رسمی‌ترین پاسخ به فرضیه ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران را توضیحات اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه دانست که در پاسخ به این پرسش که «با توجه به اظهارات مشاور رهبر انقلاب که گفته بود اگر آمریکا و اسرائیل ایران را بمباران کنند، جمهوری اسلامی به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای خواهد رفت، آیا دکترین هسته‌ای ایران با هرگونه از تعدی از سوی دشمن تغییر خواهد کرد یا نه؟» گفت: «موضع ایران در رابطه با بحث هسته‌ای کاملاً شفاف و روشن هست بار‌ها از همین سخن گاه اعلام شده است. وزیر امور خارجه در آخرین توئیتی که منتشر کردند صراحتاً بیان کردند که ایران هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال تسلیحات هسته‌ای نیست و این موضوع بخشی از راهبرد و اعتقاد ما و بر اساس فتوای مقام معظم رهبری است و بنابراین در این مورد فکر نمی‌کنم تردیدی وجود داشته باشد یا ایجاد شده باشد».

بیشتر بخوانید: آیا می‌توان به نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا امیدوار بود؟/ استراتژی ترامپ در قبال تهران؛ چند هویج و یک چماق بزرگ؟

اما از یاد نبریم در شرایطی که حد تقابل تا لبه تیز درگیری نظامی نیز پیش رفته نمی‌توان با چندصدایی به سراغ میز مذاکره رفت. چنان چه باید توجه داشت که سخنان لاریجانی مبتنی بر این گزاره بود که اگر این اشتباه از سوی آمریکا یا اسرائیل صورت بگیرد، ایران در نهایت مجبور به ساخت سلاح خواهد شد و منتقدان نیز می‌گویند که ساخت بمب اتم پس از حمله آمریکا اصولاً به چه درد ایران می‌خورد.

لاریجانی هم چنین می‌گوید که مردم برای ساخت سلاح فشار می‌آورند و این گزاره بحث جداگانه‌ای در فضای سیاسی به وجود آورد. چنان چه کاربران شناخته‌شده و عادی در فضای مجازی به این موضوع می‌پردازند که آیا واقعاً ساخت سلاح هسته‌ای یک مطالبه مردمی است یا خیر و شاخص‌ترین واکنش مربوط به جواد امام، سخنگوی جبهه اصلاحات بود.

او در حساب ایکس خود یک نظرسنجی انجام داد و ۱۹۵۲ نفر در این نظرسنجی شرکت کردند که ۲۹ درصد آنان موافق و ۷۱ درصد مخالف ساخت سلاح هسته‌ای بودند. او این پست را با عنوان نظرسنجی هسته‌ای در واکنش به اظهارات احمد نادری، عضو هیأت رئیسه مجلس منتشر کرد.

در واقع دوگانه موجود فعلا اینگونه است که در جمع‌بندی اظهارنظر‌های موافقان ساخت سلاح هسته‌ای از سوی ایران آن‌ها معتقدند در اختیار داشتن این تسلیحات عامل بازدارنده در مقابل تهدید‌های خارجی است و در مقابل، مخالفان بر این باورند که داشتن سلاح هسته‌ای امنیت‌آفرین نیست و اصل ماجرا به انسجام ملی و کنار هم قرار داشتن بخش‌های مختلف جامعه برمی‌گردد. موضوع مهم دیگر نیز وجود چندصدایی بسیار جدی در میان مقامات ایران است، چندصدایی و حتی تناقض‌گویی که می‌تواند تیم مذاکره‌کننده ایران را در زمان گفت‌و‌گو‌ها در موضع دست پایین قرار دهد و این مساله‌ای است که اکنون بیش از همیشه باید مسئولان دیپلماسی کشور به آن توجه نشان دهند.

ترامپ و دوگانگی در مواجهه با ایران

البته فقط گویا طرف ایرانی نیست که اکنون در یک دوگانه است و گویا طرف مقابل نیز درگیر دو گانه شده است. به گزارش اقتصاد ۲۴، دونالد ترامپ، همزمان با طرح مساله مذاکره از گزینه‌ای سخن گفت که می‌تواند کل خاورمیانه را وارد مرحله‌ای جدید از بحران کند. 
او در گفت‌وگویی با شبکه «ان‌بی‌سی» صریحاً هشدار داد: «اگر توافقی حاصل نشود، بمباران در کار خواهد بود.» 
این اظهارات، تازه‌ترین نشانه از راهبرد دوگانه‌ای است که ترامپ در قبال ایران دنبال می‌کند؛ راهبردی که در آن، تهدید آشکار به جنگ، هم‌زمان با چراغ سبز برای مذاکره پیش می‌رود.

کما اینکه در داخل کاخ سفید، این سیاست دوگانه شکاف‌هایی عمیق پدید آورده است. منابع آگاه می‌گویند تیم امنیت ملی ترامپ بر سر نحوه مواجهه با ایران به اختلاف نظر رسیده‌اند.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه دولت ترامپ، اخیراً صراحتاً اعلام کرد که رئیس‌جمهور نه‌تنها آماده اقدام نظامی در صورت رد شروطش از سوی تهران است، بلکه حتی ممکن است پا را فراتر گذاشته و اساس نظام را هدف بگیرد.

بیشتر بخوانید: مذاکره مستقیم و غیرمستقیم ایران و آمریکا و گزینه‌های پیش رو/ چرا توافق با تهران از هیچ جهت شبیه توافق لیبی نیست؟

در چنین شرایطی که لفاظی‌های تهدیدآمیز میان واشنگتن و تهران به اوج خود رسیده و زمزمه‌های برخورد نظامی در رسانه‌ها طنین‌انداز شده، جامعه اطلاعاتی ایالات متحده روایت متفاوتی از واقعیت میدانی ارائه می‌دهد؛ روایتی که با مواضع جنگ‌طلبانه کاخ سفید فاصله‌ای چشمگیر دارد. «تولسی گبرد»، مدیر اطلاعات ملی آمریکا، در شهادت اخیر خود در برابر کمیته اطلاعات سنای ایالات متحده تأکید کرد که بر پایه ارزیابی‌های جامع نهاد‌های اطلاعاتی، ایران هنوز تصمیمی برای ساخت سلاح هسته‌ای اتخاذ نکرده است. به گفته او، برنامه تسلیحاتی‌ای که در سال ۲۰۰۳ متوقف شده بود، همچنان در همان وضعیت باقی مانده و هیچ نشانه‌ای از احیای آن در دست نیست.

باید توجه داشت که این سخنان در حالی مطرح می‌شود که در ایران تندرو‌ها تلاش دارند ایران را به سمت و سوی ساخت و یا شاید ادعای ساخت سلاح هسته‌ای سوق بدهند در حالی که بنا به آن چه در سنا مطرح شده ایران در پی این مدل سلاح نیست.

سایه تهدید، بدون شعله جنگ؟

اگرچه حضور نظامی ایالات متحده در منطقه به‌طور چشمگیری تقویت شده، از اعزام ناو‌های هواپیمابر و استقرار بمب‌افکن‌های بی-۲ گرفته تا ایجاد آرایش پدافندی گسترده، اما شواهد موجود حاکی از آن است که یک حمله قریب‌الوقوع به ایران فعلاً در دستور کار نیست. 

به باور بسیاری از تحلیل‌گران، این تحرکات بیشتر بخشی از سناریوی «فشار از بالا، مذاکره از پایین» است؛ الگویی که دونالد ترامپ در دیگر پرونده‌های سیاست خارجی خود از جمله کره شمالی از آن بهره گرفته است.
اکنون نیز به‌نظر می‌رسد او با تکرار همین فرمول در قبال ایران، در پی تحمیل یک توافق سریع و پردستاورد است؛ توافقی که بتواند آن را به‌عنوان پیروزی سیاست خارجی خود معرفی کند.

البته که به گزارش اقتصاد ۲۴، در حالی‌که لفاظی‌های نظامی میان واشنگتن و تهران شدت گرفته، بسیاری از تحلیل‌گران نظامی هشدار می‌دهند که گزینه حمله به ایران، نه تنها ساده نیست، بلکه می‌تواند به بحرانی تمام‌عیار بدل شود؛ به‌ویژه اگر هدف، فلج‌سازی توان هسته‌ای و زیرساخت‌های نظامی ایران باشد.

با توجه به تناقضات موجود درونی در هر دو طرف این گفت‌و‌گو‌ها حال به نظر می‌رسد اکنون مذاکرات در تله‌های مداوم دوگانه گرفتار است؛ از مساله مذاکره مستقیم و غیرمستقیم تا تغییر دکترین هسته‌ای ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای؛ و البته دوگانه برخورد نظامی یا دادن فرصت به مذاکرات در واشنگتن را باید از جمله دو راهی‌هایی دانست که به نظر می‌رسد طرفین در تله‌های مکرر آن گرفتار هستند؛ دوگانه‌هایی که هر قدر بیشتر شود، امکان دستیابی به یک روند آرام برای نشستن پشت میز گفت‌و‌گو را برای طرفین سخت‌تر خواهند کرد.