کار از راه دور (دورکاری) آینده کار است؟

اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: در دهه گذشته، مفهوم دورکاری به‌تدریج جای خود را در واژگان حرفه‌ای و سازمانی باز کرد، اما شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ این روند را شتابی بی‌سابقه بخشید. ناگهان میلیون‌ها کارمند، فریلنسر و حتی مدیران رده‌بالا خود را پشت لپ‌تاپ در خانه‌هایشان دیدند؛ جلسه‌ها و گفت‌و‌گو‌های اداری به ویدیوکنفرانس تبدیل شد و نرم‌افزار‌هایی مانند Zoom و Slack، جای صندلی‌های دور میز کنفرانس را گرفتند. در پی این تجربه اجباری جهانی، حالا بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی این پرسش را مطرح می‌کنند: آیا دورکاری صرفاً یک راهکار اضطراری بود، یا باید آن را آینده دنیای کار دانست؟

یکی از پایه‌های اساسی دورکاری، دسترسی به ابزار‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات است. اینترنت پرسرعت، ابزار‌های اشتراک‌گذاری فایل، نرم‌افزار‌های مدیریت پروژه و پلتفرم‌های ارتباطی همه نقشی کلیدی در تحقق دورکاری دارند. خوشبختانه، طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی در این حوزه‌ها صورت گرفته است. ظهور فضای ابری (cloud computing)، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، و حتی ابزار‌های امنیت سایبری باعث شده تا کارفرمایان و کارمندان بتوانند با اطمینان بیشتری در خانه یا هر نقطه‌ای بیرون از دفتر به فعالیت ادامه دهند.

بیشتر بخوانید: تاثیر رسانه ها بر دیدگاه های اقتصادی مردم چیست؟

در واقع، بدون وجود این فناوری‌ها، صحبت از دورکاری در سطح وسیع غیرممکن بود. حالا نه تنها ارسال فایل و گزارش، بلکه حتی همکاری تیمی، تعامل زنده، و پیگیری وظایف نیز از راه دور به سادگی قابل انجام است. همین مسئله یکی از دلایل اصلی حمایت شرکت‌های فناوری بزرگ از ادامه‌دار بودن دورکاری است.

تغییر نگرش سازمان‌ها نسبت به بهره‌وری

تا چند سال پیش، بسیاری از مدیران و سازمان‌ها بر این باور بودند که بهره‌وری فقط در محل کار و با نظارت مستقیم امکان‌پذیر است. اما تجربه دوران همه‌گیری کرونا نشان داد که در بسیاری از مشاغل، افراد می‌توانند در خانه با همان سطح از بهره‌وری یا حتی بیشتر کار کنند.

تحقیقات مختلفی نیز این مسئله را تأیید کرده‌اند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط دانشگاه استنفورد انجام شد، نشان داد کارمندان دورکار ۱۳٪ بازدهی بیشتری نسبت به همتایان حضوری خود دارند. علاوه بر آن، نرخ غیبت در میان آنها کاهش یافت و رضایت شغلی‌شان افزایش پیدا کرد.

البته این موضوع برای همه افراد یا همه مشاغل صدق نمی‌کند، اما در بسیاری از حوزه‌ها مانند برنامه‌نویسی، طراحی گرافیک، تولید محتوا، تحلیل داده، بازاریابی دیجیتال و حتی پشتیبانی مشتری، دورکاری کاملاً امکان‌پذیر و کارآمد است.

مزایای دورکاری برای کارکنان

برای بسیاری از کارمندان، دورکاری به معنای رهایی از ترافیک‌های روزمره، صرفه‌جویی در زمان رفت‌وآمد، افزایش انعطاف‌پذیری در تنظیم برنامه روزانه، و حتی کاهش هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل و خوراک است. علاوه بر این، برخی از افراد می‌گویند در محیط خانه آرامش بیشتری دارند و تمرکز بیشتری را تجربه می‌کنند.

همچنین دورکاری می‌تواند برای والدین، افراد دارای معلولیت، یا ساکنان مناطق دور از مراکز شهری یک فرصت ارزشمند برای ورود یا باقی ماندن در بازار کار باشد. این دسترسی برابرتر به فرصت‌های شغلی، یکی از اثرات اجتماعی مثبت دورکاری محسوب می‌شود.

منافع دورکاری برای کارفرمایان

دورکاری تنها به نفع کارکنان نیست. شرکت‌ها نیز از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند. کاهش هزینه‌های جاری دفتر، کاهش نیاز به فضای فیزیکی، افزایش رضایت و وفاداری کارمندان، و امکان جذب نیروی متخصص از سراسر کشور یا حتی جهان از جمله مزایایی است که کارفرمایان تجربه می‌کنند.

برای شرکت‌های استارتاپی یا شرکت‌هایی که بودجه محدودی دارند، دورکاری می‌تواند یک راهکار مقرون‌به‌صرفه برای رشد و توسعه باشد. آنها دیگر نیازی به اجاره فضای گران ندارند و می‌توانند منابع خود را به جای پرداخت اجاره، صرف تحقیق، توسعه یا بازاریابی کنند.

چالش‌ها و محدودیت‌های دورکاری

با وجود تمام مزایا، دورکاری با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، مرز نداشتن میان کار و زندگی شخصی است. بسیاری از افراد به دلیل نبود جدایی فیزیکی بین محیط کار و خانه، دچار فرسودگی شغلی می‌شوند یا با استرس مداوم روبه‌رو هستند.

از سوی دیگر، ارتباطات انسانی در محیط کار – از گپ‌های کوتاه تا جلسات حضوری – نقش مهمی در افزایش روحیه و خلاقیت دارند که ممکن است در محیط مجازی کمرنگ شوند.

همچنین در برخی حوزه‌ها مانند صنایع تولیدی، خدمات حضوری، مشاغل مراقبتی و آموزشی، دورکاری به‌سادگی امکان‌پذیر نیست یا با کیفیت پایین‌تری اجرا می‌شود. بنابراین، دورکاری نمی‌تواند به‌صورت کامل جایگزین تمام شیوه‌های کاری شود.

تغییرات ساختاری در مدل‌های استخدام

با گسترش دورکاری، ساختار سنتی استخدام نیز در حال تغییر است. حالا بسیاری از شرکت‌ها به جای استخدام تمام‌وقت، ترجیح می‌دهند پروژه‌ها را به صورت برون‌سپاری به فریلنسر‌ها یا تیم‌های دورکار بسپارند. این تغییرات باعث شکل‌گیری اقتصاد گیگی (gig economy) شده است؛ جایی که افراد در قالب قرارداد‌های کوتاه‌مدت یا پروژه‌ای فعالیت می‌کنند.

این مدل برای بسیاری از متخصصان به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند برنامه‌نویسی، ترجمه، طراحی، تحلیل داده و مشاوره جذاب است، چون آزادی بیشتری دارند، می‌توانند مشتریان مختلفی داشته باشند و درآمد خود را افزایش دهند. با این حال، نبود امنیت شغلی و بیمه، از نگرانی‌های اصلی این نوع کار است.

تأثیر دورکاری بر ساختار شهری و محیط زیست

دورکاری نه تنها سبک زندگی افراد را تغییر داده، بلکه بر ساختار شهری، حمل‌ونقل و محیط زیست نیز اثر گذاشته است. کاهش تردد‌های روزانه به معنای کاهش ترافیک، کاهش مصرف سوخت و در نتیجه، کاهش آلودگی هواست. این روند می‌تواند در درازمدت به بهبود کیفیت زندگی در شهر‌های بزرگ و حتی توسعه متوازن مناطق روستایی و کم‌جمعیت کمک کند.

همچنین برخی خانواده‌ها به‌دلیل امکان دورکاری، تصمیم گرفته‌اند از شهر‌های شلوغ به مناطق کم‌هزینه‌تر نقل مکان کنند. این تغییر الگو‌های سکونت، بر بازار مسکن، آموزش و خدمات شهری نیز اثر گذاشته است و ممکن است روند شهرنشینی را در بسیاری از نقاط دنیا دگرگون کند.