رافائل گروسی؛ میانجی ویژه تازه در میانه مذاکرات/ مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چهارشنبه در تهران

اقتصاد۲۴- مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، غروب چهارشنبه وارد تهران خواهد شد. رافائل گروسی در جریان سفر خود به تهران، با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفت‌و‌گو خواهد کرد.

کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزیر امور خارجه با اعلام این خبر اظهار داشت که سفر مذکور، در چارچوب تداوم تعاملات و همکاری‌های دو طرف انجام می‌شود. مدیرکل آژانس آخرین بار آبان ۱۴۰۳ به تهران آمده بود.

موضوع پرونده هسته‌ای ایران و تنش با غرب در طی دو دهه گذشته همواره یک ضلع مهم داشته و آن نیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. در حال حاضر که گفت‌و‌گو‌های ایران، چین، روسیه از یک سو، گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم با ایالات متحده از سویی دیگر و گفت‌و‌گو‌های چندجانبه با تروئیکای اروپایی به علاوه نماینده اتحادیه اروپا جریان دارد، موضوع نقش‌آفرینی آژانس بسیار مهم‌تر از حالت معمول است. چراکه این نهاد بین‌المللی با استفاده از اختیارات خود توانایی کمک به حل مسئله یا مسئله‌سازی برای برنامه هسته‌ای ایران و تسریع فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا جلوگیری از وقوع آن را دارد.

انتقادات به گروسی

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی به ایران می‌آید که طی ماه‌های گذشته، تعامل میان دو طرف اگرچه بحرانی محسوب نمی‌شد، خالی از تنش نیز نبود. رافائل گروسی بابت اظهارات خود درباره برنامه هسته‌ای ایران مورد انتقاد تهران است. تهران اظهارات او را سیاسی می‌داند. گروسی اسفند ۱۴۰۳ در کنفرانس خبری که در ژاپن داشت، اظهاراتی مطرح کرد که با واکنش تند سازمان انرژی اتمی ایران و غریب‌آبادی، معاون وزارت خارجه روبه‌رو شد.

گروسی در آن زمان گفته بود: «ایران اکنون اورانیوم را تا ۶۰ درصد که تقریبا درجه تسلیحاتی است، غنی می‌کند؛ ایران آنگونه که ما مایلیم با آژانس همکاری نمی‌کند، البته بازدید من در ماه نوامبر (آبان) از ایران سازنده بود؛ آژانس آماده است خود را (برای یک توافق) در دسترس قرار دهد و ما برخی آلترناتیو‌های فنی را ارائه می‌کنیم تا احتمال توسعه سلاح هسته‌ای توسط ایران حذف شود و از این موضوع جلوگیری کنیم و ایران نیز باید ثابت کند که به دنبال توسعه سلاح هسته‌ای نیست؛ دولت ایران می‌گوید چنین برنامه‌ای ندارد، البته ما به همه اعتماد داریم ولی باید این را راستی‌آزمایی کنیم.»

بیشتر بخوانید:فیلم/ بقایی: گروسی به تهران می‌آید

سازمان انرژی اتمی کشورمان در واکنش به این اظهارات در بیانیه‌ای نوشت: «در شرایطی که آمریکا و برخی کشور‌های غربی به‌دنبال سوءاستفاده از این سازمان برای فشار‌های غیرعادلانه خود علیه ایران هستند، این اظهارات سیاسی و غیرحرفه‌ای می‌تواند دستاویزی برای مطامع غیر مشروع آنان شود. اظهارات اخیر آقای گروسی در کنفرانس خبری خود در ژاپن یکی از مصادیق رفتار و گفتار غیرحرفه‌ای است.»

غریب‌آبادی نیز در توئیتر خود، ضمن به چالش کشیدن اظهارات گروسی، در بخشی از واکنش خود نوشت: «آقای مدیرکل گله کرده‌اند که ایران آنگونه که آژانس دوست (تمایل) دارد، همکاری نمی‌کند. مگر سطح همکاری‌ها بر مبنای میزان تمایل یا سلیقه آژانس است؟! کشور ما تعهداتی دارد و بر همان اساس، یعنی موافقت‌نامه جامع پادمان نیز همکاری می‌کند و تاکنون (بعد از توقف تعهدات هسته‌ای ایران تحت برجام) نیز نقضی در آن گزارش نشده است. اگر آقای گروسی دوست دارند ایران اقدامات راستی‌آزمایی بیشتری را فراتر از تعهدات خود بپذیرد، باید به طرف‌های دیگر هم بگوید که او «دوست دارد تحریم‌ها را علیه ایران بردارند». آیا او تاکنون جسارتی به خود به خرج داده است که چنین درخواستی از واضعان تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی کند؟!»

سفر ازپیش برنامه‌ریزی شده

با توجه به همزمانی سفر گروسی به ایران و جریان داشتن روند گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم میان دیپلمات‌های ایران و ایالات متحده آمریکا، این سوال پیش آمد که آیا سفر مدیرکل آژانس به تهران با توجه به این تحولات برنامه‌ریزی شده است یا نه.

اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته در جریان نشست خبری هفتگی خود در پاسخ به سوالی در این مورد اظهار داشت: «سفر از قبل برنامه‌ریزی شده بود. شما اگر به تاریخ گفت‌وگوی تلفنی وزیر محترم با ایشان نگاه کنید، خواهید دید که این تعامل با آژانس در چهارچوب تعاملاتی است که ما به صورت مرسوم و معمول با آژانس داریم، ما به عنوان عضو آژانس مطالبات مشخصی داریم که همواره با طرف مقابل مطرح کردیم و نسبت به آن جدیت داریم، بنابراین این سفر از قبل برنامه‌ریزی شده بود.»

اگرچه برنامه‌ریزی سفر مربوط به قبل از مذاکرات ایران و آمریکاست، اما با توجه به تحولات جاری، این مذاکرات نیز احتمالاً در جریان ملاقات‌ها با طرف ایرانی مورد توجه قرار می‌گیرد. چراکه دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا هفته آینده برگزار خواهد شد و جنبه‌های فنی این گفت‌و‌گو‌ها آژانس را نیز درگیر خواهد کرد.

سفر گروسی پس از مذاکرات مسقط، تصادفی نیست

ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر امور خارجه در تحلیل اهمیت سفر گروسی به هم‌میهن گفت: «مدیرکل آژانس نوامبر سال گذشته نیز به ایران آمد و وقتی کشور را ترک کرد، اظهارات خوبی علیه ایران در مصاحبه‌هایش نداشت. از این طرف هم واکنش‌های تندی به اظهارات او نشان دادند. آن زمان فضای دیگری حاکم بود. هنوز ترامپ نیامده بود. همچنان دولت بایدن آمریکا را اداره می‌کرد. این فضا به دلایل مختلف تغییر کرده که مسائل مربوط به تحولات سوریه، لبنان و غزه را نیز باید در این خصوص در نظر بگیریم. در ماه‌هایی که گذشت، وزن ایران مقداری کاهش پیدا کرد. داشته‌های ایران و به قول معروف کارت‌هایی که می‌توان برای مبادله روی میز گذاشت، تغییر کرد. در رفتار سیاسی و مذاکراتی خیلی مهم است که کشور قوی عمل کند و اصطلاحاً وا داده نباشد. حتی اگر ضعیف شده باشد. مثلاً در موضوع قطعنامه ۵۹۸، ما آخر جنگ با مشکلات و کمبود‌هایی مواجه بودیم و کار سختی در پیش داشتیم. اما نسبت به این وضعیت توانستیم کار را خوب پیش ببریم. آقای ولایتی و تیم‌شان با حوصله عمل کردند و در نهایت با تحولاتی که رخ داد – از جمله شکست تهاجم نظامی سازمان رجوی – توازنی به وجود آمد و کار به اتمام رسید. در این فقره هم باید گفت سفر قبلی آقای گروسی موفق نبود. مقابل دوربین، لبخند و چای و قهوه است، اما باید دید در محتوای گفت‌و‌گو‌ها و نتیجه آن چه رخ داده است. بعد از آن سفر بعضی مقامات رسمی، اما غیرمسئول در این حوزه اظهاراتی داشتند که فضا را سنگین‌تر کرد. درست است که آنها مسئولتی ندارند، اما به صحبت‌هایشان استناد می‌شود و به قول معروف در فایل ایران قرار می‌گیرد.»

بیشتر بخوانید:آینده روابط ایران و آژانس و ۳ سناریوی محتمل

او تاکید کرد: «قطعی شدن سفر آقای گروسی بعد از مذاکرات مسقط نمی‌تواند تصادفی باشد. با این که هماهنگی آن مربوط به قبل از اعلام این اخبار است. تائید سفر گروسی به ایران طبیعتاً بر خواسته طرف آمریکایی و چگونگی پاسخ ما استوار است. طبیعتاً گوشه‌ای از آنچه در مذاکرات گذشته برای عموم مردم رونمایی شده است که البته کار درستی است. نمی‌شود صورتجلسه و محتوای مذاکرات را به طور کامل در اختیار رسانه‌ها گذاشت. اما آنچه می‌دانیم این است که آژانس در نتیجه این مذاکرات نقش مهمی ایفا خواهد کرد. بالاخره نظارت بر فعالیت هسته‌ای در حیطه این نهاد بین‌المللی است. نظارت بر غنی‌سازی از لحاظ حجم، درصد و مصرف آن را آژانس انجام می‌دهد. باید ببینیم با چشم‌های روشنی که روی تمام تاسیسات هسته‌ای ما ذره‌بین انداخته‌اند، حاکمیت ایران چه مسائلی را در جریان بده‌بستان‌ها پذیرفته است.»

سفیر پیشین ایران در اتریش، در خصوص موضوع فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نیز گفت: «می‌گویند که آمریکایی‌ها دو ماه به ایران فرصت دادند. اروپایی‌ها نیز در قالب کشور‌های طرف مذاکره هسته‌ای ایران، ۵ یا ۶ ماه فرصت قائل هستند که همان موضوع ضرب‌الاجل پایان برجام است. سفر گروسی هم در همین قالب است. اگر این فرصت دوماهه از سوی ایران مورد توجه قرار گرفته و پذیرفته شده باشد، طبیعتاً آن فرصت ۶ ماهه حل‌شده محسوب می‌شود اگر در این جلسات تفاهماتی انجام شده باشد، اجرا نخواهد شد.»

نتیجه سفر گروسی، بر مذاکرات تاثیر می‌گذارد

عبدالرضا فرجی‌راد، دیپلمات پیشین و استاد ژئوپلیتیک نیز سفر گروسی را مهم ارزیابی کرد و گفت: «این سفر نسبت به سفر‌های پیشین مدیرکل آژانس به ایران از جایگاه خاصی برخوردار است. علت آن نیز مذاکرات ماست. ایران و آمریکا مذاکرات غیرمستقیم را شروع کردند و پیش از این نیز گفت‌و‌گو‌های ما و اروپایی‌ها آغاز شده بود که روند مسقط ممکن است آن را نیز سرعت بدهد. یکی از مسائلی که ترامپ مطرح کرده این است که من فقط نمی‌خواهم ایران سلاح هسته‌ای داشته باشد و بازرسی‌ها گسترده باشد. این کار را چه کسی انجام می‌دهد؟ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی. اگر این سفر برای گروسی دستاوردی داشته باشد یعنی بتواند با طرف ایرانی به توافقی برسد، در درجه اول روند مذاکره با آمریکا و سپس اروپا را تسهیل می‌کند؛ بنابراین باید تلاش کرد که در این سفر به توافقی با آژانس رسید؛ بنابراین سفر گروسی فقط موضوع سفر مدیرکل آژانس به ایران نیست، مسئله توافق با آمریکاست؛ بنابراین مسئولین حتماً نسبت به این مسئله توجه دارند که گزارش این سفر به آژانس و کشور‌های غربی ارائه می‌شود و اگر گزارش‌ها مثبت باشد بخشی از راه را رفته‌ایم.»

سفیر پیشین ایران در نروژ ادامه داد: «بخش دیگری از سفر گروسی مربوط به اسنپ‌بک است. اگر نتایج این سفر و سپس گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا در رم خوب پیش برود، روی اسنپ‌بک نیز تاثیر مثبت می‌گذارد. به شرط اینکه گفت‌و‌گو‌های ما با آمریکایی‌ها، باعث دلخوری طرف اروپایی نشود. بعضی کشور‌های اروپایی عادت به سنگ‌اندازی دارند. مثلاً درحال حاضر فرانسوی‌ها ناراحتی خود را از این مسئله ابراز کرده‌اند. من معتقدم همانطور که روسیه و چین را در جریان می‌گذاریم، باید طرف‌های اروپایی‌ها را مطلع کنیم. اینکه ترامپ بخواهد آنها را دور بزند به خودش مربوط است. ما باید ابتکار عمل خود را داشته باشیم. ما فقط تحریم‌های آمریکا را بالای سر خود نداریم. تحریم‌های سازمان ملل نباید برگردد؛ بنابراین ما باید با اروپایی‌ها هم کار کنیم و نگذاریم احساس کنند که ایران در این موضوع دارد آنها را دور می‌زند. کار کردن ما با آمریکایی‌ها و حل این مشکل، پیشنهاد اروپایی‌ها بود. اینکه مشکلات خود را با آمریکایی‌ها حل کنیم، پیشنهاد اروپایی‌ها هم بود. اینکه مذاکرات هفته آینده در اروپا برگزار می‌شود، اتفاق مثبتی است. به نوعی چراغ‌سبز و پالس مثبتی نه‌چندان بزرگ به طرف اروپایی است.»