چرا با ریزش قیمت دلار، نرخ کالا‌ها کاهش پیدا نمی‌کند؟/ بازار باور ندارد که پایین آمدن نرخ ارز تداوم می‌یابد

اقتصاد۲۴- از زمانی که مذاکرات ایران و آمریکا به جریان افتاد، علاوه بر بازار طلا و سکه، قیمت دلار در ایران نیز سیر نزولی داشت. گرچه زمانی که قیمت دلار لحظه‌ای افزایش پیدا می‌کرد، قیمت برخی از کالا‌ها هم به همان سرعت گران می‌شد، اما اکنون که قیمت دلار بیش از ۲۰ هزار تومان ریزش داشته، خبری از کاهش قیمت‌ها نیست.

جدا از اینکه یک علت آن به عدم ثبات نرخ دلار و مبهم بودن نتیجه مذاکرات بازمی‌گردد، اما دلیل دیگر آن را شاید بتوان در عبارتی که مسعود پزشکیان روز ۲۱ فرودین ماه بیان کرد، مرتبط دانست. پزشکیان در بخشی از صحبت‌هایی که در نشست با مدیران و تلاشگران مردمی در استان البرز داشت با بیان اینکه هر کس ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی دریافت می‌کند رانت می‌گیرد، گفت: نباید منابع ملی را در اختیار کسانی قرار داد که صرفاً از ساختار معیوب اقتصادی سوءاستفاده می‌کنند. واردکنندگان گرچه با ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی کالا‌های خود را وارد می‌کنند، اما در نهایت معیار قیمت گذاری همان دلار بازار آزاد است. حال که بازار آزاد در مسیر ریزشی قرار دارد، نه تنها کالا‌هایی که ارز توافقی می‌گیرند، قیمتشان کاهش نداشته بلکه آنهایی هم که با ارز بازار آزاد وارد شده‌اند، هیچ واکنشی نسبت به کاهش نرخ ارز نداشته‌اند.

کامران ندری، اقتصاددان در پاسخ به اینکه چرا هیچ کدام از کالا‌هایی که با ارز توافقی یا آزاد وارد شده‌اند، کاهش قیمت نداشته‌اند؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «این امر بستگی به سیاست بانک مرکزی دارد. بانک مرکزی هنوز به این جمع‌بندی نرسیده است که باید نرخ ارز را پایین بیاورد. شاید در شرایط فعلی بانک مرکزی منتظر این است که نرخ ارز در بازار آزاد به اندازه‌ای کاهش پیدا کند که فاصله میان نرخ دلار بازار توافقی و آزاد از بین برود؛ بنابراین درست است که نرخ ارز در بازار آزاد پایین آمده ولی کالا‌ها با همان نرخ بازار توافقی دارد وارد می‌شود. اینکه قیمت‌گذاری‌ها در اقتصاد ما بر اساس نرخ بازار آزاد انجام می‌شود، حرف درستی است، اما بدین معنا نیست که اگر قیمت دلار بازار آزاد کاهش پیدا کرد، قیمت‌گذاری‌ها به همان میزان اصلاح شود.»

وی ضمن تاکید بر اینکه قیمت‌ها معمولا به سمت پایین چسبندگی دارند غیر از قیمت ارز یا سایر دارایی‌های مالی، افزود: «بنابراین نرخ ارز سریع پایین می‌آید، اما اثرش را بلافاصله در قیمت کالا‌ها نشان نمی‌دهد. ممکن است در بلندمدت قیمت بخشی از کالا‌های وارداتی، آن هم درصورتی که نرخ ارز تجاری کاهش پیدا کند، تا حدودی که بعید است چشمگیر هم باشد، کاهش پیدا کند.»

این استاد دانشگاه با اشاره به اثر تورمی کاهش قیمت دلار، بیان کرد: «آنچه مسلم است این است که اگر روند کاهش نرخ ارز ادامه پیدا کند ما انتظار داریم تورم کم شود ولی انتظار تورم منفی و اینکه بطور متوسط هزینه‌های زندگی کاهش پیدا کند نیز باتوجه به ساختار سیاسی و انحصاری که طی یکی دو دهه در اقتصاد ما بوجود آمده است، بعید به نظر می‌رسد. نهایت اثرش این است که نرخ تورم مثبت است، اما ۴۰ درصد نیست و کاهشی می‌شود. در مجموع اگر کاهش نرخ ارز تداوم داشته باشد ممکن است نرخ تورم به مقدار قابل توجهی پایین بیاید.»

ندری در پاسخ به این پرسش که چرا با افزایش قیمت دلار به سرعت بر قیمت کالا‌ها افزوده می‌شود ولی کاهش آن اثر لحظه‌ای بر قیمت کالا‌ها ندارد؟ گفت: «درست است، اما الان نمی‌توانند به قیمت‌ها اضافه کنند. یعنی نرخ کالا کاهش پیدا نمی‌کند، اما اگر وضعیت کاهش دلار تداوم داشته باشد، بدان شکل نمی‌توانند قیمت‌ها را افزایش دهند. به بیانی دیگر نرخ تورم کاهش پیدا می‌کند ولی خیلی بعید است که منفی شود. درواقع اینکه تصور کنید که متوسط هزینه‌های زندگیتان هم کاهش پیدا می‌کند، در ساختار فعلی اقتصاد ما احتمالش کم است که با نرخ تورم منفی مواجه شویم.»

وی همچنین درباره نقش سیاست‌های بانک مرکزی در کاهش قیمت دلار، عنوان کرد: «قیمت اقلام باز هم افزایش پیدا می‌کند ولی سرعت افزایش آن ممکن است کمتر شود که آن هم بستگی دارد که کاهش نرخ ارز چه قدر پایدار باشد، چگونه استمرار پیدا کند و سیاست‌های بانک مرکزی در آینده چه خواهد بود. متاسفانه ما هیچ چشم‌اندازی از سوی بانک مرکزی و سیاست‌گذاران اقتصادی دریافت نمی‌کنیم. بانک مرکزی هیچ چشم‌اندازی درباره اینکه آینده بازار ارز چه خواهد بود و بعد از توافق چه خواهد شد، ارائه نمی‌کند. اقتصاد ما همچنان گرفتار نااطمینانی گسترده است؛ بدین معنا که فعالان اقتصادی هم نمی‌دانند قرار است چه اتفاقی بیافتد؟ نرخ ارز تا کجا ریزش دارد؟ بانک مرکزی چه زمانی جلویش را می‌گیرد؟ اصلا توافق می‌شود یا خیر؟ اینها همه سوالاتی است که در ذهن فعالین اقتصادی است. شما خودتان را جای آنها بگذارید، در این شرایط شما ریسک نمی‌کنید که قیمت کالاهایتان را به طرز قابل ملاحظه‌ای پایین بیاورید. حتی شاید لازم باشد برای پوشش نااطمینانی‌هایی که وجود دارد، قیمت کالا‌ها را یک مقدار افزایش دهند.»

بیشتر بخوانید: تهران در کمین تضمین/ در محاصره دلار و بی‌اعتمادی؛ آیا این‌بار مذاکرات به نتیجه می‌رسد؟

این اقتصاددان ادامه داد: «متاسفانه، چون سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی در کشور ما چندان مشخص نیست و نتیجه مذاکرات هم درست است که گمانه‌زنی‌هایی می‌شود ولی بازهم نامشخص است و هر لحظه ممکن است روند معکوس شود و وضعیت بازگردد به شرایطی که ماه قبل داشتیم، هنوز خیلی زود است که شاهد تاثیر این کاهش مقطعی نرخ ارز بر قیمت اقلام و کالا‌ها باشیم.»

ندری در واکنش به اینکه برخی از کارشناسان مطرح می‌کنند که اقتصاد ایران خود را با دلار ۱۰۰ هزار تومانی تطبیق کرده و به همین دلیل قیمت‌ها کاهش پیدا نمی‌کند، گفت: «بازار اطمینان ندارد که کاهش قیمت دلار تداوم دارد یا خیر وگرنه اینطور نیست که اقتصاد خود را با دلار ۱۰۰ هزار تومان تطبیق داده باشد. فعلا بازار باور ندارد که این کاهش نرخ ارز تداوم پیدا می‌کند و از این رو در شرایط نااطمینانی کسی به قیمت‌ها دست نمی‌زند. بانک مرکزی و حاکمیت حتی هیچ چشم‌اندازی نسبت به آینده ارائه نکرده است. در شرایط نااطمینانی کسی به قیمت‌ها دست نمی‌زند، چون نمی‌داند که ریزش نرخ ارز ادامه پیدا می‌کند یا خیر. اگر نرخ ارز به طور مثال به کمتر از ۵۰ هزار تومان کاهش پیدا می‌کند و تثبیت می‌شود، و همچنین بانک مرکزی هم اعلام کند که به فرض تا پایان سال این نرخ را می‌توانم نگه دارم و چنین اطمینانی برای فعالان اقتصادی بوجود بیاید، قیمت کالایشان را تعدیل می‌کنند.»

این استاد دانشگاه ضمن تاکید بر اینکه نرخ تورم قطعا تحت تاثیر قرار خواهد گرفت، افزود: «درست است که نرخ ارز پایین آمده ولی هیچ کس به تداوم آن اطمینان ندارد. حتی اگر مذاکرات هم به نتیجه برسد تا زمینه برای کاهش قابل ملاحظه نرخ ارز فراهم می‌شود، مردم نسبت به سیاست‌های اقتصادی دولت نامطمئن هستند. معلوم نیست دولت چه می‌خواهد بکند و هیچ گفت و گویی میان مسئولان اقتصادی با مردم درباره آینده اقتصاد شکل نگرفته است. شرایط آینده نامشخص است و وقتی شما اطمینانی نسبت به آینده ندارید، در رفتار‌های شما هم نمود پیدا می‌کند. اکنون زود است که انتظار داشته باشیم فعالان اقتصادی ثبات مسیر کاهنده نرخ ارز را باور کنند. فعالین اقتصادی این را قبول ندارند و این کاهش را شاید کوتاه‌مدت و مقطعی ارزیابی کنند و در ذهنشان این باشد که قیمت دلار دوباره روی ۱۰۰ هزار تومان می‌رود. به همین دلیل فعلا دست نگه داشته‌اند.»