ایران و تروئیکای اروپایی روی مرز باریک ماشه/ فرصت اروپا برای بازگشت به زمین بازی مذاکرات تهران و واشنگتن

اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر - مذاکرات هسته‌ای ایران و ایالات متحده اکنون دیگر به مرحله‌ای حساس رسیده و با چهار دور گفت‌وگوی غیرمستقیم در مسقط و رم، طرفین مدعی هستند که پیشرفت‌های قابل‌توجه‌ای داشته و، اما حالا به نظر می‌رسد به جز طرف آمریکایی، اروپایی‌ها نیز قصد ورود به میدان مذاکرات را دارند.

چنان چه رویترز در هفته اخیر و به نقل از دو منبع دیپلماتیک اروپایی و یک منبع دیپلماتیک ایرانی، خبر داده که دیپلمات‌های ارشد ایرانی و تروئیکای اروپایی در روز جمعه ۱۶ مه برابر با ۲۶ اردیبهشت، در استانبول ترکیه دیدار و بر سر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران گفت‌و‌گو خواهند کرد.

این موضوع را عراقچی نیز تلویحا تایید کرده و با اشاره به مساله ادامه مذاکرات ایران و آمریکا، خبر داده که «منتظر اعلام زمان و مکان دور بعدی مذاکرات از سوی مقامات عمان هستیم و رویکرد ما پیگیری مذاکره است. روز جمعه نیز در استانبول با طرف‌های اروپایی دیدار خواهیم کرد.»

البته جالب‌تر این است که بدانیم گویا ترکیه این روز‌ها به چهارراه مهمی در روابط بین الملل و دیپلماسی تبدیل شده و روز پنجشنبه نیز گویا قرار است پوتین و زلنسکی در این کشور با هم ملاقات کنند؛ روسای جمهور دو کشوری که اکنون دیگر سه سال است در جنگ مستقیم و کلاسیک با هم هستند.
جالب‌تر این که ترامپ نیز روز سه شنبه خبر داد که مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا، قرار است این هفته به منظور گفت‌و‌گو درباره جنگ اوکراین به ترکیه سفر کند.

در واقع ترکیه این پایان هفته تقریبا مهم‌ترین چهارراه دیپلماسی در جهان است و از ولادیمیر پوتین تا وزیر خارجه آمریکا و نمایندگان سه کشور اروپایی و دیپلمات‌های ایرانی تا زلنسکی، همگی راهی این کشور خواهند بود.

دیدار حساس ایران در آستانه دور پنجم مذاکرات با آمریکایی ها

اما به مساله مذاکرات نمایندگان ایران و تروئیکای اروپایی که بازگردیم باید به این نیز اشاره کرد که گفت‌و‌گو‌ها میان دیپلمات‌های جمهوری اسلامی ایران و تروئیکای اروپایی یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا ابتدا قرار بود در ۲ مه و یک روز پیش از دور چهارم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا برگزار شود، اما پس از تعویق ناگهانی گفت‌و‌گو‌های تهران و واشنگتن، مذاکرات با اروپایی‌ها نیز به تعویق افتاد. 

چنان چه به گزارش اقتصاد ۲۴ و به نقل از رویترز، اما یکی از دلایل گفت‌و‌گو میان ایران و تروئیکای اروپایی این بود که فرانسه، آلمان و بریتانیا در ابتدا نگران بودند که چنین مذاکراتی شاید منجر به ایجاد مسیری جدید و در نتیجه به حاشیه راندن مذاکرات تهران و واشنگتن شود. 
در نهایت، اما طرف‌های اروپایی بر حفظ گفت‌و‌گو با تهران و تاکید مجدد بر دیدگاهشان نسبت به چارچوب توافق هسته‌ای احتمالی را به نفع خود دانستند و تصمیم به برگزاری مذاکرات گرفتند.

آیا اروپایی‌ها منفعل شده‌اند؟

در همین حال، اما به گزارش اقتصاد ۲۴، عباس عراقچی، وزیر خارجه طی روز‌های اخیر و در یادداشتی که روز شنبه در مجله فرانسوی «لوپوئن» منتشر شد، تروئیکای اروپایی را به «انفعال» در قبال مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا متهم کرده و تهدید کرده بود که استفاده از سازوکار «ماشه» در برجام و بازگرداندن تحریم‌ها نه تنها به نقش‌آفرینی اروپا در توافق هسته‌ای با تهران پایان می‌دهد، بلکه منجر به تشدید تنش‌های بی‌بازگشت خواهد شد. 

وزیر امور خارجه ایران هم چنین در بخشی از یادداشت خود نوشت که «چنین راهبرد تقابلی ممکن است به بحران جهانی در زمینه اشاعه تسلیحات هسته‌ای منجر شود که در درجه اول گریبان‌گیر خود اروپایی‌ها خواهد بود.»

بیشتر بخوانید: سفر ترامپ و معادلات ایران/ تأثیر حضور رئیس‌جمهور آمریکا در منطقه بر موضوعات مرتبط با تهران

البته این یادداشت در شرایطی منتشر می‌شد که وزرای خارجه و رهبران فرانسه، آلمان و بریتانیا در چند هفته اخیر بار‌ها پیشرفت برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را تهدید جدی برای قلمروی سرزمینشان دانسته و تهدید کرده‌اند که سازوکار ماشه را به کار برند.

از سوی دیگر، اما همین کشور‌های اروپایی از آغاز مذاکرات ایران و آمریکا و پیشرفت آن نیز استقبال می‌کردند. چنان چه حتی ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه روز ۱۴ آوریل و پس از برگزاری نخستین دور مذاکرات ایران و آمریکا ضمن استقبال از این مذاکرات گفته بود: «آمریکا آخر هفته گذشته گفت‌و‌گو‌هایی را با ایران آغاز کرده است و ما از این رویکرد بسیار استقبال می‌کنیم، اما با دوستان و شرکای بریتانیایی و آلمانی خود مراقب خواهیم بود که مذاکرات احتمالی کاملا منطبق با منافع امنیتی ما در قبال برنامه هسته‌ای ایران باشد؛ برنامه‌ای که برای خاک فرانسه و اروپا یک تهدید جدی به شمار می‌رود.»

ریشه‌های بحرانی شدن رابطه ایران و آمریکا

به گزارش اقتصاد ۲۴، به نظر می‌رسد که روابط تروئیکای اروپایی با جمهوری اسلامی ایران در یک سال گذشته در روند تیرگی قرار گرفت و سه قدرت اروپایی در این مدت با بهانه‌هایی همچون حمایت تهران از روسیه در جنگ اوکراین، برنامه موشکی و شایعات بازداشت شهروندان اروپایی در ایران، تحریم‌های جدیدی را علیه تهران وضع کرده‌اند. 
این در حالی است که تهران نیز در مقابل همواره گفته که کشور‌های اروپایی به خروج آمریکا از برجام واکنش مناسب نشان ندادند و مزایای اقتصادی وعده داده شده در چارچوب برجام هرگز تحقق نیافته است.

چنان چه سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران نیز در یادداشت خود در «لوپوئن» اتفاقا به همین موارد همچون خروج آمریکا از برجام و بی تفاوتی اروپایی‌ها اشاره می‌کند و در ادامه نیز با توجه به لغو قرارداد‌های شرکت‌های اروپایی با نهاد‌های اقتصادی ایرانی پس از خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران، می‌نویسد که اروپا باید در قبال خروج آمریکا از برجام قاطعیت نشان می‌داد، اما تروئیکای اروپایی در آن زمان واکنش درخور نشان نداد. او می‌نویسد: «مزایای اقتصادی وعده‌ داده‌ شده در چارچوب برجام هرگز تحقق نیافت و شرکت‌های اروپایی ترجیح دادند به جای رعایت تعهدات دولت‌هایشان به تحریم‌های آمریکا پایبند بمانند.»

بیشتر بخوانید: مشارکت هسته‌ای یا برچیدن غنی‌سازی؛ آیا پیشنهاد تهران مذاکرات را از بن‌بست خارج می‌کند؟

اکنون نیز به نظر می‌رسد که هر چند کشور‌های اتحادیه اروپا لزوما در مذاکرات کنونی واشنگتن و تهران حضور و شرکت ندارند، اما تلاش می‌کنند که به طور مداوم با اشتباده از ابزار سازوکار «ماشه» در هماهنگی نزدیک با واشنگتن در این مذاکرات عمل کنند.
چنان چه به گزارش اقتصاد ۲۴ و به نقل از رویترز نیز برخی دیپلمات‌ها معتقد هستند که تروئیکای اروپایی درصورت عدم دستیابی به توافق با جمهوری اسلامی ایران تا ماه اوت، احتمالا با فعال کردن سازوکار «ماشه» تحریم‌ها را باز می‌گردانند.

این نیز در شرایطی رخ می‌دهد که تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که با امضای برجام در سال ۲۰۱۵ برداشته شدند، شامل تحریم‌های تسلیحاتی، هسته‌ای و موشکی، افراد و نهاد‌ها و مالی و بانکی است. کشور‌های عضو برجام در صورت نقض توافق از سوی ایران می‌توانند با فعال کردن مکانیسم «ماشه» بدون نیاز به رای‌گیری مجدد این تحریم‌ها را بازگردانند.
در مقابل، اما تهران قدرت‌های اروپایی را به سوءاستفاده از این سازوکار به عنوان ابزار فشار دیپلماتیک متهم می‌کند.

مذاکره با اروپایی‌ها و بسته پیشنهادی تازه ایران برای آمریکایی‌ها

در این بین، اما دور تازه گفت‌و‌گو در استانبول ترکیه و با اروپایی‌ها در شرایطی رخ می‌دهد که ایرانی‌ها شاید بعد از مدت‌ها ابتکار عمل را در گفت و پو با واشنگتن به دست گرفته و پیشنهادی مشخص را مطرح کرده‌اند.

چنان چه در حاشیه دور چهارم گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، پایتخت عمان، خبری غیررسمی، اما جنجالی منتشر شد که حکایت از پیشنهاد تشکیل کنسرسیومی منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران با مشارکت ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سهمی نمادین برای آمریکا داشت.

خبری که هر چند هیچ کدام از طرفین هنوز درباره قطعیت یا عدم قطعیت آن حرفی نزده‌اند، اما به نظر می‌رسد که می‌تواند مسیری تازه در مذاکرات هسته‌ای ایران و شاید همراهی آمریکا و کشور‌های منطقه باز کند و در چنین شرایطی شاید حالا نوبت به اروپایی‌ها برسد که از آن انفعال مورد نظر وزیر خارجه ایران خارج شده و برای یک بار به طور جدی وارد گود میدانی شوند که با خروج آمریکا از آن همه چیز را رها کرده بودند و بعد از دیدار روز جمعه امکان این که درباره بسته پیشنهادی ایران فعال‌تر عمل کنند، برایشان ممکن باشد.