آمار تکان‌دهنده زاد و ولد در ایران

اقتصاد۲۴- ۸۰ سال دیگر جمعیت‌مان نصف می‌شود. وزیر کشور مدتی پیش هشدار داد اگر روند کنونی کاهش جمعیت ادامه داشته باشد، تا سال ۱۴۸۰ جمعیت کشور نصف می‌شود، یعنی زیر ۵۰ میلیون نفر. زنگ خطر کاهش رشد جمعیت در کشور مدت‌هاست که به صدا درآمده. سال ۱۳۹۵ روند کاهش تولد در کشور آغاز شد. در سال ۱۳۹۵، یک میلیون و ۵۷۲ هزار و ۹۳۳ نفر در ایران متولد شدند، درحالی‌که در سال ۱۳۹۴ تعداد ولادت‌ها در کشور براساس آمار سازمان ثبت احوال ایران، یک میلیون و ۵۷۰ هزار و ۹۶ مورد بود. هرچند که نرخ رشد جمعیت در کشور فقط متأثر از نرخ تولد نیست و می‌تواند ناشی از مرگ‌ومیر و مهاجرت هم باشد، اما به‌نظر می‌رسد تمایل به فرزندآوری در ایران به یک روند کاهشی تبدیل شده است. در این گزارش اعداد و ارقام کلیدی درباره جمعیت در ایران و جهان را مرور کردیم. در روز‌های آینده قرار است ابعاد دیگری از کاهش جمعیت و دلایل آن را بررسی کنیم.

کاهش جمعیت، هشدار تازه مسئولان به ایرانی‌هاست. ماهی نیست که خبری درباره این موضوع در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها منتشر نشود. آخرین هشدار را وزیر کشور به ایرانی‌ها داد. «اسکندر مؤمنی»، اواخر اردیبهشت تأکید کرد: «کشور در سال ۱۴۸۰ به نصف جمعیت فعلی می‌رسد.» این کاهش جمعیت از نگاه او با ایجاد مشکل در هویت تمدنی و تاریخی ایرانی برابری می‌کند. پیش از او، «مرضیه وحید دستجردی»، دبیر ستاد ملی جمعیت، اعلام کرد کشور با شتاب چشمگیری در مسیر پیری و کاهش جمعیت حرکت می‌کند. او گفت نرخ رشد جمعیت در کشور ۰.۶ درصد است. حرف‌های دستجردی به زبان ساده یعنی جمعیت کشور ایران هر سال کمتر از یک‌درصد افزایش پیدا می‌کند. با اینکه نرخ رشد جمعیت در یک منطقه فقط به میزان تولد‌های خام وابسته نیست و عواملی دیگری مانند مرگ و مهاجرت هم می‌توانند در روند‌های جمعیتی مؤثر باشند، اما براساس فرمولی که متخصصان آمار برای یافتن روند رشد جمعیت محاسبه می‌کنند، ولادت تأثیر زیادی دارد. بررسی‌های «پیام ما» از آمار‌های سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ جمعیت کاهش پیدا کرده و روند کاهش جمعیت به‌نوعی از همان سال آغاز شده است. در سال ۱۳۹۴ بیش از یک میلیون و ۵۷۰ هزار نفر متولد شده بودند، درحالی‌که در سال ۹۵ میزان تولد‌ها حدود یک میلیون و ۵۲۷ هزار نفر ثبت شده است. اما تعداد تولد‌ها در سال‌های اخیر کمتر از این هم شده، پارسال سازمان ثبت احوال عدد ۹۴۹ هزار و ۹۲۸ نفر را به‌عنوان عدد تولد‌های تازه ثبت کرده است.

در بازه زمانی ۹۴-۹۵ بررسی‌ها از ولادت‌ها در استان‌های مختلف کشور هم به رشدی منفی می‌رسد. فقط دو استان هرمزگان و بوشهر هستند که از مقایسه تعداد ولادت در آنها به عددی مثبت می‌رسیم و استان قزوین هم از دیگر استان‌ها منفی‌تر است. این عدد البته می‌تواند متأثر از عوامل دیگر باشد. «شهلا کاظمی‌پور»، جمعیت‌شناس، در گفت‌و‌گو با «پیام ما» تأکید دارد یکی از این عوامل جمعیت استان‌هاست و طبیعتاً استان‌هایی که جمعیت کمتری داشته باشند، ولادت هم در آنها کمتر شده است. او معتقد است روند توسعه‌یافتگی در کشور‌ها در میزان زادوولد مؤثر است: «معمولاً استان‌های توسعه‌یافته‌تر باروری کمتری دارند، مانند گیلان، مازندران، مرکزی، تهران، سمنان، اما در استان‌های محروم مانند سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان باروری بیشتر است. هرجا توسعه‌یافته‌تر است، باروری کمتر است. موضوع به سواد افراد هم مرتبط است.»

مرگ از زندگی جلو زد

عدد‌های سازمان ثبت‌احوال امسال یک رکورد تازه داشتند. بررسی‎های «پیام ما» نشان می‌دهد امسال میزان مرگ در استان گیلان از تعداد تولد‌ها جلو زده است. در این استان تعداد تولد‌ها حدود ۱۷ هزار نفر ثبت شده، درحالی‌که میزان مرگ‌ومیر ۱۹ هزار نفر است. این اتفاق تبعاتی هم برای نظام سلامت دارد.

بیشتر بخوانید:ایران در آستانه بحران فراگیر سالخوردگی

امسال میزان مرگ در استان گیلان از تعداد تولد‌ها جلو زده است. در این استان تعداد تولد‌ها حدود ۱۷ هزار نفر ثبت شده، درحالی‌که میزان مرگ‌ومیر ۱۹ هزار نفر است. این اتفاق تبعاتی هم برای نظام سلامت دارد

چندی پیش «محمدتقی آشوبی»، رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی استان گیلان، در نشستی اعلام کرد گیلان سالمندترین استان کشور است. آن‌طورکه تسنیم نوشته، او اعلام کرد: «امید به زندگی در گیلان، ۷۸ سال است و سالمندترین استان کشور هستیم، در مجموع عمر مفید و زندگی سالم و افزایش امید به زندگی مسئله بدی نیست، بلکه خوشایند است؛ اما باید به‌همان میزان شاهد افزایش آمار تولد باشیم. در سال ۱۴۰۳ با کاهش ۷.۳ درصدی کاهش جمعیت در گیلان نسبت به سال ۱۴۰۲ مواجه بوده‌ایم و همین مسئله هم چالش‌های جدی برای نظام بهداشت و درمان استان ایجاد کرده است.»

آمار‌های جهانی

بررسی‌های «پیام ما» از داده‌های جهانی نشان می‌دهد اکنون نرخ رشد جمعیت در کشور سودان جنوبی حدود ۴.۵۶ درصد است. رده دوم و سوم کشور‌هایی با نرخ رشد جمعیت بالا متعلق به نیجریه و آنگولا است؛ با نرخ رشدی بالای سه درصد. این عدد‌ها می‌توانند چند معنا داشته باشند، جمعیت جوان، افزایش امید به زندگی و به‌قول کاظمی‌پور، توسعه‌نیافتگی: «این کشور‌ها توسعه‌نیافته هستند، هرچه کشور‌ها توسعه‌نیافته‌تر باشند، میزان باروری بیشتر است. دقیقاً الگویی مشابه استان‌ها در ایران دارند.»

آیا جنگ می‌تواند در نرخ باروری مؤثر باشد؟ کاظمی‌پور می‌گوید فقر و بی‌سوادی می‌تواند در نرخ باروری مؤثر باشد، اما آنچه بیشترین تأثیر را دارد، شاخص توسعه‌نیافتگی است

او در پاسخ به این پرسش که در کشور سودان جنوبی شاهد جنگ‌های داخلی نیز بودیم و آیا جنگ می‌تواند در نرخ باروری مؤثر باشد یا نه؟ می‌گوید: «فقر و بی‌سوادی می‌تواند در نرخ باروری مؤثر باشد، اما آنچه بیشتر مؤثر است، شاخص توسعه‌نیافتگی است.» این توضیحات یعنی در آینده نزدیک احتمالاً توسعه‌یافته‌ترین مناطق، دارای کمترین رشد جمعیت باشند.