زلزله مالی پس از حمله اسرائیل به ایران و چشم‌انداز آینده بازارها/ واژگونی منحنی بازدهی: فانوس قرمز رکود جهانی!

اقتصاد۲۴- نهال فرخی - اقدام نظامی متجاوزانه اسرائیل علیه ایران، همچون شوکی الکتریکی بر پیکره بی‌ثبات بازار‌های جهانی وارد آمد و در چشم برهم زدنی، معادلات مالی را به‌کلی دگرگون ساخت. این یورشِ فعلا یک‌جانبه، که با هدف قرار دادن نقاطی در تهران و چند شهر دیگر ایران همراه بود، نه‌تنها مرز‌های امنیتی منطقه را درنوردید، بلکه سیلابی از هراس را در شریان‌های سرمایه‌گذاری جهان جاری ساخت. سرمایه‌گذاران، غافلگیر از این جهش ناگهانی در تنش‌های ژئوپلیتیکی، با واکنشی غریزی به سوی پناهگاه‌های امن سنتی گریختند و صحنه‌ای از آشوب را در دارایی‌های پرریسک رقم زدند.

این بحران در شرایطی رخ داد که اقتصاد جهانی پیشاپیش زیر بار سنگین تنش‌های تجاری و سیاست‌های پرمخاطره اقتصادی قدرت‌های بزرگ، به ویژه ایالات متحده، ناله می‌کرد و تاب‌آوری آن به شدت کاهش یافته بود. 

بازار نفت و جرقه‌ای بر بشکه باروت

این رویداد، بحران امنیتی عمیقی را بر منطقه تحمیل کرد که تبعات مالی آن مرز‌ها را درنوردید و تحلیلگرانی، چون چانو چانانا از ساکسو بانک را بر آن داشت تا هشدار دهند این شوک، بر بازار‌های از پیش آسیب‌دیده جهانی وارد شده است.

پرسش بنیادین، همان‌گونه که کریس سیکلونا از دایوا کپیتال مطرح کرد، میزان گسترش و عمق این بحران و توانایی آن برای تشدید اثرات زنجیره‌ای بر اقتصاد جهانی بود. بازار نفت نخستین و آشکارترین قربانی این تنش بود.

بیشتر بخوانید: فشار از بیرون، مذاکره از درون؛ قطعنامه شورای حکام ابزار امتیازگیری آمریکا در گفت‌و‌گو با ایران/ بازگشت تهران به نقطه نفس‌گیر

قیمت نفت برنت در واکنشی انفجاری و لحظه‌ای تا ۱۴ درصد جهش کرد و به آستانه ۷۹ دلار در هر بشکه رسید. اگرچه این افزایش حاد پس از مدتی تعدیل شد، اما رشد پایدار بیش از ۵ درصدی آن در پایان روز جمعه ثبت شد که بزرگ‌ترین جهش روزانه از سال ۲۰۲۲ به شمار می‌آید. هم‌زمان، نفت خام آمریکا (WTI) نیز بیش از ۵ دلار صعود کرد و به ۷۳.۱۴ دلار رسید. این جهش سرسام‌آور، بازتاب مستقیم ترس بازار از اختلال احتمالی در جریان نفت خاورمیانه، شاهرگ انرژی جهان، بود.

پناهگاه امن طلا شعله‌ور شد

طلای زرد، پناهگاه دیرینه سرمایه در بحران‌ها، رکورد‌های تازه‌ای را نشانه گرفت و به سطح حیرت‌آور ۳۴۱۶ دلار در هر اونس صعود کرد، گویی سرمایه‌گذاران با شتابی دیوانه‌وار در پی پناهگاهی مطمئن برای حفظ ارزش دارایی خود بودند. این صعود طلا، نشانه‌ای آشکار از فرار سرمایه از دارایی‌های پرنوسان بود.

بورس‌های جهانی: سقوطی هماهنگ

در مقابل، بازار‌های سهام جهانی شاهد سقوطی فراگیر بودند. بورس‌های آمریکا با افت شاخص‌هایی بیش از ۱.۵ درصد مواجه شدند. اروپا نیز به دنبال این واقعه، افت حدود یک درصدی را تجربه کرد و بورس‌های عمده آسیا از جمله ژاپن، کره‌جنوبی و هنگ‌کنگ هم‌راستا با دیگران، کاهشی فراتر از یک درصد را ثبت کردند. این ریزش گسترده، بیانگر خروج سریع سرمایه‌ها از بازار‌های پرریسک سهام و انتقال آن به سمت دارایی‌های امن‌تر بود.

اوراق قرضه: فرار به سمت امنیت

بازار اوراق قرضه نیز این روند را تأیید کرد؛ تقاضا برای اوراق امن دولتی افزایش یافت و موجب کاهش بازدهی‌ها شد. بازده اوراق قرضه ۱۰ ساله خزانه‌داری آمریکا به ۴.۳۱ درصد، پایین‌ترین سطح در یک ماه اخیر، سقوط کرد. اوراق قرضه آلمان نیز تا ۲.۴۲ درصد افت کردند. این حرکت در بازار بدهی، نشانه روشنی از افزایش تقاضا برای پناهگاه‌های امن و پیش‌بینی رشد اقتصادی کندتر یا حتی رکودی در سایه تنش‌هاست.

بازار ارز: دلار، سلطان بحران

بازار ارز‌های بین‌المللی نیز تحت تأثیر این موج قرار گرفت. دلار آمریکا، به‌عنوان یک دارایی امن سنتی در آشوب‌های جهانی، با ۰.۶ درصد رشد به ۹۸.۲۷ واحد رسید و بخشی از کاهش حدوداً یک درصدی هفته‌ گذشته خود را جبران کرد. فرانک سوئیس و ین ژاپن، دو پناهگاه ارزی شناخته‌شده دیگر، نیز در اوج تنش‌ها افزایش یافتند، اگرچه در ساعات بعدی بخشی از این رشد را از دست دادند. در مقابل، یورو و پوند استرلینگ پس از رشد‌های اخیر، با اندکی عقب‌نشینی مواجه شدند.

بیشتر بخوانید: فرماندهان ارشد نظامی که در حمله اسرائیل به شهادت رسیدند چه کسانی بودند؟/ ۲۳ خرداد؛ نقطه عطفی در دکترین امنیتی ایران

این تحرکات در بازار فارکس، بازتابی از تغییر ترجیحات سرمایه‌گذاران به سمت ارز‌های دارای پشتوانه‌ سیاسی و اقتصادی باثبات‌تر در دوره‌های پرتلاطم است. تحلیل‌هایی مانند هشدار مت سیمپسون از سیتی‌ایندکس مبنی بر نگرانی عمیق سرمایه‌گذاران از احتمال گسترش به یک جنگ تمام‌عیار در خاورمیانه، بر این نوسانات ارزی دامن زد. 

پیش‌بینی: گرداب نااطمینانی یا آرامش موقت؟

چشم‌انداز آتی بازار‌های جهانی به‌شدت به تحولات سیاسی و نظامی آتی در خاورمیانه گره خورده است. در سناریوی بدبینانه، در صورت تشدید درگیری‌ها و گسترش دامنه‌ جنگ به کشور‌های دیگر منطقه یا اختلال جدی در تدارکات انرژی، شاهد اوج‌گیری بیشتر قیمت نفت (فراتر از سطوح کنونی) و طلا خواهیم بود.

این افزایش قیمت انرژی، تورم جهانی را که هنوز کاملاً مهار نشده، مجدداً شعله‌ور ساخته و می‌تواند برنامه‌های بانک‌های مرکزی بزرگ برای کاهش نرخ بهره را به تعویق بیندازد یا حتی معکوس کند. بورس‌های جهانی تحت فشار مضاعف ناشی از هزینه‌های بالاتر انرژی، نرخ بهره بالاتر برای مدت طولانی‌تر و کاهش رشد سودآوری شرکت‌ها، به ریزش خود ادامه خواهند داد و نوسانات در کوتاه‌مدت در سطوح بالا باقی خواهد ماند. فرار سرمایه به سمت دلار، فرانک سوئیس، ین و اوراق قرضه دولتی امن تشدید خواهد شد.

بیشتر بخوانید: سناریوهای حمله ایران به اسرائیل کدامند؟/ آینده منطقه و نظم بین‌المللی در هاله‌ای از ابهام

در سناریوی خوش‌بینانه‌تر، اگر تنش‌ها به سرعت مهار شود و به یک درگیری گسترده و طولانی مدت نیانجامد، ممکن است شاهد تعدیل تدریجی قیمت‌ها باشیم. قیمت نفت و طلا بخشی از رشد حاد اولیه را اصلاح خواهند کرد، اگرچه احتمالاً در سطوحی بالاتر از پیش از حمله تثبیت شوند. بازار‌های سهام ممکن است با کاهش نااطمینانی، بخشی از ضرر‌های اولیه را بازیابند، به‌ویژه در بخش‌هایی که کمتر مستقیماً تحت تأثیر انرژی یا تنش ژئوپلیتیک قرار دارند. با این حال، اثر روانی این حمله و آسیب‌پذیری منطقه پایدار خواهد ماند و حساسیت بازار به هر خبر جدید از خاورمیانه را به‌شدت افزایش داده است.

به‌طور کلی، حتی در صورت فروکش کردن فوری آتش، ریسک ژئوپلیتیک به‌عنوان عاملی کلیدی و بی‌ثبات‌کننده در معادلات بازار‌های جهانی باقی خواهد ماند و سایه سنگین عدم اطمینان، تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران اقتصادی را برای ماه‌های آینده تحت تأثیر قرار خواهد داد. هشدار تحلیلگران مبنی بر بالا ماندن سطح نوسانات و افزایش نااطمینانی اقتصادی در کوتاه‌مدت، فارغ از مسیر آتی تحولات، امری گریزناپذیر به نظر می‌رسد.