تهران؛ شهری که زیر بار جنگ خم نشد

اقتصاد۲۴- در ساعات نخستین روز سه‌شنبه به وقت تهران، توییتی غیرمنتظره از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، همانند صدایی در دل توفان، خبر از توافقی برای آتش‌بس میان ایران و اسرائیل داد. نبردی که تا پیش از آن، در سکوت و هیاهوی هم‌زمان، وارد دوازدهمین روز شده و مرز‌های سیاست و میدان را به طرزی خطرناک محو کرده بود.

ترامپ که یک روز قبل از اعلام آتش بس حتی از گزینه تلاش برای تغییر نظام در ایران گفته بود و زبان تهدید علیه ایران داشت؛ یکباره آن هم بعد از پاسخ مشروع ایران به حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای خود؛ در توییتی نوشت: «طرفین به توافقی برای آتش‌بس کامل رسیده‌اند». اما نه تل‌آویو آرام بود و نه تهران. این اعلامیه بیش از آنکه نویددهنده صلح باشد، نشانه شکنندگی بی‌سابقه یک وضعیت تنش‌آلود بود که از نگاه بسیاری، در ساعات نخست بیشتر به نمادی برای توقف موقت جنگ می‌مانست تا توافقی راهبردی برای بازسازی اعتماد.

تهران، در آستانه آتش

تهران در شب‌های پیش از آتش‌بس، مانند شب آخر از آسمانِ نورانیِ پدافند تا خیابان‌های زیر آتش‌بار، درگیر آزمونی سهمگین بود. حملات پی‌درپی اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی، صنعتی و شهری، پایتخت ایران را به صحنه‌ای از مقاومت و ایستادگی بدل کرده بود. صدای انفجارها، آژیرها، و همدلی مردمی که داوطلبانه به میدان امداد شتافته بودند، از تهران شهری نمادین ساخت؛ شهری که زیر بار جنگ خم نشد، حتی اگر آسیب دیده باشد.

با شروع تجاوز اسرائیل به خاک وطن که اولین حملات در تهران انجام شد؛ در پاسخ، عملیات «وعده صادق ۳» به اجرا درآمد؛ عملیاتی که پایگاه‌های حساس نظامی در عمق اراضی اشغالی را در تیررس موشک‌های نقطه‌زن ایران قرار داد. برای نخستین‌بار پس از سال‌ها منازعه اسرائیل با کشور‌های منطقه، نه تل‌آویو، بلکه راهبرد‌های سنتی نظامی‌اش بود که زیر سؤال رفت. خاکستر ویرانی بر تل‌آویو و سایر شهرهایش نشست و طعم تلخ بی‌خانمانی را چشید.

دیپلماسی بر خط آتش.

اما درست زمانی که اروپا و کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس با بیم و امید به تحولات نگاه می‌کردند، رایزنی‌های شبانه‌روزی در پشت صحنه در جریان بود. منابع نزدیک به کاخ سفید فاش کردند که دونالد ترامپ طی تماسی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، «با لحنی قاطع و بی‌سابقه» مخالفت خود را با ادامه حملات پس از آتش‌بس اعلام کرده است. اما نتانیاهو در پاسخ تأکید کرده بود که برخی حملات «در واکنش به نقض آتش‌بس از سوی ایران» ادامه خواهد یافت. همین ابهام در گفت‌وگوی دو متحد، خود گواهی است بر شکنندگی آتش‌بسی که روی کاغذ شاید امضایش نقش بسته باشد، اما در میدان، ایران آمادگی دارد پاسخی قاطع به هر زیاده‌خواهی و دست‌درازی به وطن را بدهد.

فردو، نطنز، اصفهان: اهدافی در تاریکی

دراین‌بین، رسیدن به آتش‌بس مسیر سختی را طی کرده؛ زیرا درحالی‌که اسرائیل در شوک حملات ایران مستأصل بود و موشک‌های ایران شب و روز ساکنان سرزمین‌های اشغالی را در پناهگاه‌ها خلاصه کرده بود؛ در ساعات اولیه یکم تیرماه، به دستور مستقیم ترامپ، تأسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز و اصفهان هدف بمباران‌هایی سنگرشکن قرار گرفتند.

بیشتر بخوانید:فیلم/ وقتی خاورمیانه از ایران حمایت کرد

این حملات، بنا بر ادعای منابع اطلاعاتی مستقل، بدون پشتوانه مستند مبنی بر ساخت تسلیحات هسته‌ای از سوی ایران صورت گرفت، حقیقتی که اخلاق سیاست خارجی آمریکا را نیز در داخل این کشور با چالش مواجه کرد. در پاسخ، ایران از خطوط قرمز خود فراتر رفت و در عملیاتی موسوم به «بشارت فتح»، پایگاه العدید آمریکا در قطر را با موشک‌های بالستیک هدف قرار داد. در پی این رخداد، تنها ساعاتی بعد، ترامپ از طریق پلتفرم ایکس، همان توییتر سابق؛ اعلام کرد که طرفین به توافقی برای آتش‌بس کامل رسیده‌اند؛ ادعایی که همان‌قدر که یک خبر مهم بود، نیازمند تفسیر نیز بود.

آتش‌بس یا آتش خاموش؟

آیا این آتش‌بس واقعی است یا صرفا توقفی تاکتیکی در جدالی فرساینده؟ این پرسشی است که هم در تهران و هم در تل‌آویو با احتیاط مطرح می‌شود. آتش‌بس برقرار شده، ایران با حملات موشکی بامداد خود آخرین ضربات را به دشمن صهیونی وارد کرده و قرار بر حفظ آرامش است، اما شواهد حملات محدود اسرائیل به برخی سامانه‌های راداری، آن را بیشتر شبیه آتشی خاموش جلوه می‌دهد تا صلحی پایدار. در لحظاتی از روز سه‌شنبه، صدای انفجار‌هایی در شمال کشور شنیده شد که تا زمان نگارش این گزارش، جزئیات آن منتشر نشده است.

ازاین‌رو در میانه روز سخنگوی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا در بیانیه‌ای تصریح کرد که رژیم صهیونیستی تا پیش از ساعت ۹ صبح، در سه نوبت، برخی مراکز ایرانی را هدف قرار داده و تأکید کرد که ایران آماده پاسخ‌گویی بی‌درنگ به هر نوع تعرض جدید است. با این حال، ترامپ که تصمیم دارد خود را به‌عنوان چهره حامی صلح در این ساعات نشان دهد، بی‌آنکه یادش بیاید ایران را چگونه تهدید می‌کرد و چگونه تمام‌قد در کنار اسرائیل ایستاده بود، یکباره با انتقاد از نقض آتش‌بس از سوی رژیم صهیونیستی در ساعات اولیه در گفت‌وگویی به ابراز ناراحتی از اسرائیل پرداخت و گفت که اسرائیل نباید آتش‌بس را نقض کند. او همچنین در توییتی نوشت «آن بمب‌ها را نیندازید، این نقض جدی آتش‌بس است.

خلبانان خود را همین حالا به خانه برگردانید». در زمان انتشار این توییت؛ گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه اسرائیل به «خلبانانش دستور بمباران تهران را داده است که ترامپ صراحتا با آن مخالفت کرده». ترامپ بعد از ساعتی اعلام کرد «اسرائیل قرار نیست به ایران حمله کند. تمام هواپیما‌ها با دست تکان‌دادن به ایران به سمت خانه بازخواهند گشت. هیچ‌کسی آسیب نخواهد دید، آتش‌بس اکنون در حال اجراشدن است! از توجه شما به این موضوع متشکرم».

این تحرکات ترامپ در حالی رخ می‌دهد که شدیدا در داخل کشور خود هم مورد نقد است و برای نمونه «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه پیشین ایالات متحده، در مقاله‌ای اذعان کرد حمله آمریکا به سه مرکز هسته‌ای ایران اقدامی نادرست و غیرضروری بوده است. در این مقاله که در روزنامه «نیویورک‌تایمز» منتشر شده، بلینکن گفت این حمله نباید انجام می‌شد. او می‌گوید در سال ۲۰۱۵، دولت «باراک اوباما» با همراهی بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه، چین و اتحادیه اروپا به توافقی با تهران تحت عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» یا برجام دست یافت. این توافق، فعالیت‌های تولید مواد شکافت‌پذیر در ایران را که برای ساخت سلاح هسته‌ای ضروری است، تحت کنترل شدید قرار داد و بازرسی‌های سخت‌گیرانه‌ای برای آن تعیین کرد، اما در سال ۲۰۱۸، ترامپ این توافق را پاره کرد و چیزی جایگزین آن نکرد. در پاسخ، ایران غنی‌سازی را افزایش داد و احتمالا زمان دستیابی خود به سلاح هسته‌ای را کاهش داد. به‌عبارت دیگر، ترامپ حالا در حال تلاش برای خاموش‌کردن آتشی است که خود او در آن دمیده است.

بیشتر بخوانید:فیلم/ اولین واکنش ترامپ به حمله جدید اسرائیل بعد از آتش بس

ترامپ با اینکه با پوتین دوستی نزدیک دارد و می‌خواهد در روسیه چهره‌ای محبوب باشد، اما تصمیمش برای حمله به ایران در روسیه هم از او چهره‌ای جنگ‌طلب ساخته تا مدافع صلح؛ برای مثال پس از حمله نظامی آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، رسانه‌های برجسته روسیه با انتقاد از این اقدام، دونالد ترامپ را «رئیس‌جمهور جنگ» خواندند و آن را نشانه‌ای از تغییر بنیادین در سیاست خارجی آمریکا دانستند؛ تغییری که به باور مسکو می‌تواند پیامد‌هایی خطرناک برای ثبات جهانی و منافع منطقه‌ای روسیه داشته باشد. بنا بر گزارش رسانه‌های روسیه، بمب‌افکن‌های آمریکایی طی این عملیات بمب‌های ۳۰ هزار پوندی موسوم به «سنگرشکن» را بر تأسیسات زیرزمینی هسته‌ای ایران فرود آوردند. این حمله پس از چند روز گمانه‌زنی درباره احتمال مجوز ترامپ برای مداخله مستقیم نظامی آمریکا صورت گرفت. تحولات اخیر در چند روزنامه دولتی و مستقل روسی ازجمله «راسیسکایا گازتا»، «کومسومولسکایا گازتا»، «نزاویسیمایا گازتا»، «مسکوفسکی کومسومولتس» و «کامرسانت» بازتاب یافت.

تدبیر و مجاهدت رزمندگان و امامت حکیمانه، نصرت و پیروزی بود

به هر حال در میانه انتشار اخبار آتش‌بس، شورای‌عالی امنیت ملی ایران در پی تحمیل آتش‌بس به اسرائیل پس از شکست‌های آن در میدان با وجود حمایت‌های تمام‌عیار دولت آمریکا، در بیانیه‌ای اعلام کرد: هوشیاری، موقع‌شناسی، مقاومت، همبستگی و یکدلی بی‌نظیر شما مردم، راهبرد اصلی دشمن را در هم شکست و فرصت آن را فراهم ساخت که پایداری رزمندگان اسلام و قدرت خیره‌کننده آنان که طی سال‌ها مجاهدت خلاقانه و نوآورانه و پیگیری مستمر فراهم آمده بود، در طول ۱۲ روز مجاهدت خونین و مدبرانه به کار گرفته شود و هر تجاوزی را به‌موقع و به اندازه پاسخ دهد. در این بیانیه مطرح شد: هدیه الهی در برابر این درک و رفتار عمیق و معنادار ملت، تدبیر و مجاهدت رزمندگان و امامت حکیمانه، نصرت و پیروزی‌ای بود که دشمن را مجبور به پشیمانی و پذیرش شکست و توقف یک‌طرفه تهاجم خود کرد. دبیرخانه شورای امنیت ملی تأکید کرد: بر همین اساس به آگاهی ملت بزرگ و قهرمان ایران اسلامی می‌رساند که نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران بدون کمترین اعتماد به سخنان دشمنان و دست به ماشه، آماده پاسخ قاطع و پشیمان‌کننده به هر عمل تجاوزکارانه دشمن، خواهند بود.

روایت مقاومت، روایت مردم

هرچند در آغاز مسیری جدید هستیم و ایران به‌خوبی در برابر حملاتی که موجودیت کشور و استقلالش را هدف قرار داده، مقاومت کرد و در دفاع دشمن را به زانو درآورد، اما از وجوه کمتر دیده‌شده این روزها، حضور پررنگ مردم در ساعات بحرانی همه شهر‌ها ازجمله تهران است که از ساعات نخست آغاز جنگ بسیار ضربه خورد؛ از پدافند تا پناهگاه، از خیابان‌های مجروح تا ایستگاه‌های مترو؛ تهران فقط مقاومت نکرد، نفس کشید، ایستاد، دست یاری داد. در گزارش‌های میدانی، اشاره شده که حتی رانندگان تاکسی، جوانان داوطلب، و امدادگران زن در حال تخلیه مجروحان از مناطق خطرپذیر بوده‌اند.

این پایداری، صرفا تصویری رسانه‌ای نبود؛ بلکه عمق میدان واقعی و سرمایه‌ای اجتماعی را نشان می‌داد که در شرایط جنگی نیز از هم نپاشید و حتی زیر آتش‌بار سنگین دشمن خبر آتش‌بس را شنید. تهران نمادی از مقاومت و پیروزی همه ایران بود در کنار کرمانشاه، تبریز، اصفهان و.... مقاومت تهران مثال‌زدنی بود و در تاریخ خواهد ماند که ایرانیان چگونه در نبردی که سال‌ها برایش برنامه‌ریزی شده بود و به ادعای واشنگتن‌پست، رسانه آمریکایی: «تصمیم نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی برای حمله به ایران پیش از آغاز هرگونه مذاکره آمریکا با تهران اتخاذ شده بود. طبق این گزارش، نتانیاهو در پاییز گذشته دستور آماده‌سازی عملیات را صادر کرده و تلاش کرده بود ترامپ را نیز با خود همراه سازد»؛ بنابراین باید تاریخ روایت کند شجاعت مردان و زنانی را که در نبردی نابرابر تنها بودند و هم‌پیمانی برای همراهی نداشتند. آنها فقط در ۱۲ روز معادله منطقه را تغییر دادند و قدرت خود را به رخ اسرائیل و حامیان بی‌شمارش کشیدند.