مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها؛ بازار‌های ایران در وضعیت فوق‌حساس/ فنر دلار هر لحظه ممکن است رها شود

اقتصاد۲۴- روز شنبه ۲۹ شهریور ۱۴۰۴، بازار‌های مالی ایران در حالی آغاز به کار کردند که فضای عمومی اقتصاد کشور تحت تأثیر بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و فعال شدن مکانیسم ماشه، دچار التهاب و بی‌ثباتی شده بود. این تحولات سیاسی، که با واکنش‌های گسترده داخلی و خارجی همراه بوده‌اند، بار روانی سنگینی بر بازار‌های ارز، طلا، سکه و بورس وارد کرده و رفتار معامله‌گران را به‌طور محسوسی تغییر داده‌اند.

فعال سازی مکانیسم ماشه، به‌عنوان یکی از ابزار‌های فشار سیاسی در چارچوب توافق‌های بین‌المللی، با هدف بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه علیه ایران از ۵ مهر ماه آغاز می‌شود. این اقدام نه‌تنها پیامد‌های حقوقی و دیپلماتیک دارد، بلکه به‌طور مستقیم بر انتظارات فعالان اقتصادی، سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان تأثیر گذاشته است. در چنین شرایطی، بازار ارز نخستین جایی است که واکنش نشان می‌دهد؛ چرا که نرخ ارز، به‌عنوان شاخصی از ریسک‌های سیاسی و اقتصادی، به سرعت تحت تأثیر اخبار و انتظارات قرار می‌گیرد.

در معاملات نخستین روز هفته، دلار از مرز روانی ۱۰۰ هزار تومان عبور کرد و در کانال جدید ۱۰۲ هزار تومان تثبیت شد. این جهش، نه‌تنها ناشی از افزایش تقاضای سفته‌بازانه و کاهش عرضه ارز از سوی بانک مرکزی بود، بلکه تحت تأثیر مستقیم نگرانی‌ها از محدودیت‌های تجاری، کاهش درآمد‌های ارزی و افت صادرات نفتی است.

بازار طلا و سکه نیز به‌عنوان بازار‌های موازی و پناهگاه‌های سنتی سرمایه در دوره‌های نااطمینانی، واکنش مشابهی نشان دادند. قیمت سکه امامی، به‌عنوان شاخص اصلی بازار سکه، با رشد قابل‌توجه ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تومانی در قله ۹۹ میلیون تومان قرار گرفت و سکه‌های سبک‌تر مانند نیم‌سکه و ربع‌سکه نیز با نوسانات شدید مواجه شدند. در بازار طلا، هر گرم طلای ۱۸ عیار و هر مثقال طلا با رشد هفتگی مثبت بسته شدند. قیمت طلا بیش از نیم میلیون تومان رشد کرد و طلای ۱۸ عیار به قله ۹.۳ میلیونی رسید.

بیشتر بخوانید: سود اقتصادی کاسبان ماشه حداقل ۵۰ میلیارد دلار + عکس

در این میان، بازار بورس تهران نیز از فضای سیاسی و ارزی بی‌نصیب نماند. شاخص کل بورس بیش از ۵۰ هزار واحد ریخت و حدود ۱.۲ همت پول حقیقی از بازار خارج شد.

در مجموع، بازار‌های مالی ایران در روز شنبه ۲۹ شهریور ۱۴۰۴، در وضعیت شکننده‌ای قرار داشتند. فعال شدن مکانیسم ماشه، به‌عنوان یک محرک سیاسی و اقتصادی، فضای انتظاری بازار را تغییر داده و رفتار معامله‌گران را به سمت احتیاط، محافظه‌کاری و واکنش‌های هیجانی سوق داده است.

فنر دلار هر لحظه ممکن است رها شود

حسین محمودی اصل، کارشناس مسائل اقتصادی درباره اثر فعال شدن مکانیسم ماشه بر قیمت دلار، به اقتصاد ۲۴ گفت: «قیمت دلار نسبت به سه سال گذشته حدودا دو برابر شده در حالی که تورم عمومی ما در این مدت بیش از ۱۲۰ درصد افزایش داشته است؛ بنابراین دلار کمتر از تورم رشد کرده است، اما ما تلاش می‌کنیم قیمت دلار را حفظ تا تورم را کنترل کنیم. وقتی این اتفاق می‌افتد، قیمت کالا‌های دیگر کنترل نمی‌شود، وقتی ۸ و نیم میلیارد دلار طلا وارد کشور می‌کنید دیگر پولی برای مواد اولیه و تجهیزات تولید ندارید. از سوی دیگر بحث‌های مربوط به خشکسالی که بخش عمده‌اش مربوط به نظام مدیریتی می‌شود، همه روی تولید و قیمت کالا اثر می‌گذارد. کالا‌های ما در طول ۳ سال گذشته تا ۷۰۰ درصد رشد داشته‌اند، اما قیمت دلار حدود ۱۰۰ درصد رشد کرده است؛ بنابراین فنر دلار هم هر لحظه ممکن است رها شود و با کاهش صادرات و کمبود ارز، چالش‌های ما بیشتر خواهد شد.»

وی ضمن تاکید بر اینکه قیمت دلار پس از اجرای مکانیسم ماشه رشد خواهد کرد و سناریو‌های اتاق بازرگانی معقولانه و محتمل است، افزود: «عدد‌های بسیار بالاتری از دلار را احتمالا تجربه می‌کنیم و مکانیسم ماشه را فعال شده باید بدانیم. ما دهه‌هاست داریم مدیریت روانی انجام می‌دهیم که موفق هم نبوده‌ایم. باید واقع بین بود و براساس واقعیت مدل طراحی و از ظرفیت افراد توانمند استفاده کرد، اما این خنثی کردن آثار روانی را فقط خود مسئولین باور می‌کنند نه مردم. متاسفانه مسئولی هم که این آثار روانی را باور کرده، اقدام خاصی برای آن انجام نمی‌دهد.»

این کارشناس مسائل اقتصادی درباره اثر بازگشت تحریم‌ها بر روند صادرات نیز بیان کرد: «نظام مدیریتی ما طبق معمول جزیره‌ای عمل کرده و بانک مرکزی فقط بر حفظ تورم توجه دارد. براین اساس با افزودن بر نرخ بهره با حاشیه سود ۱۲ درصدی تولید، اقتصاد کشور را فلج کرده است. این امر باعث شده است شرکت‌های ما ناتوان شوند و متاسفانه هم در بحث تولید برای مصرف داخلی و هم در بحث صادرات، در عرضه کالا‌ها دچار مشکل شده‌ایم. همچنین انگیزه‌ای برای صادرات وجود ندارد و متاسفانه با ارز چند نرخی فقط رانت توزیع کردیم و به اسم مردم و معیشت مردم، رانت خواران روز به روز گنده‌تر شدند، اما فشار بر مردم وارد شده است. در این بین کاهش قدرت خرید مردم باعث شده کالا‌های قاچاق که ۲۵ میلیارد دلار است، فروش چندانی نداشته باشند و از این رو ریالی نقد نشده است. برای قاچاق باید ریال خود را به دلار تبدیل کنند که این به دلیل کاهش قدرت خرید یک وقفه ایجاد کرده است.»

محمودی اصل ادامه داد: «از سوی دیگر آمار‌ها نشان می‌دهد که با کاهش صادرات مواجه هستیم و برای خنثی کردن تحریم باید ارز داشته باشیم. مسئله دیگر این است که بانک مرکزی به جای مدیریت تقاضا، به مدیریت عرضه پرداخته است. سال گذشته در یک اتفاق عجیب و غیرکارشناسی ۸ و نیم میلیارد دلار طلا وارد کشور شده است. با نگاه ساده‌انگارانه شاید بگوییم طلا پشتوانه پول ملی شده و قیمتش هم بالا رفته است، اما اگر افزایش ۲۰ درصدی قیمت جهانی طلا را داشته‌ایم در مقابل قیمت دارو‌های سرطانی، مواد اولیه تولید و مواردی از این قبیل، به شدت افزایش پیدا کرده است. با اینکه ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی دریافت می‌کنند، باید با افزایش نرخ عوامل تولید، مرغ ۶۰ هزار تومانی به دست مردم برسد، اما رانت‌خواران حکم‌فرمانی می‌کنند. همه اینها باعث شده است هر تصمیمی که در حوزه تثبیت در کشور گرفته می‌شود، به دلیل ضعف مدیریت، ضریب می‌خورد؛ بنابراین باید واقع بین بود؛ به جز جو روانی صادرات ما هم محدود خواهد شد.»

مکانیسم ماشه فعال می‌شود و سفر پزشکیان به نیویورک هم اثری نخواهد گذاشت

وی ضمن تاکید بر اینکه نباید به چین و روسیه امیدوار باشیم چراکه آنها منافع خود را در نظر دارند، گفت: «الان قطعنامه‌ای اجرا خواهد شد که چین و روسیه یا وتو نکردند یا مثبت و ممتنع رای دادند. از ابتدا هم تصمیم بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه بوده و رفتن رییس جمهور به نیویورک هم اثری نخواهد گذاشت، چراکه تصمیم‌گیری آنها آنی و خلق‌الساعه نیست که در یک هفته آن را تغییر بدهند؛ بنابراین تصمیمات در حوزه سیاسی گرفته شده و مکانیسم ماشه حتما فعال می‌شود. ما به دلیل ناکارآمدی نظام مدیریتی، نتوانستیم فشار تحریم‌ها را به حداقل برسانیم. بانک مرکزی دارد بابک می‌سازد و سیستم حکمرانی ما هم به بابک‌ها پاداش می‌دهد. وقتی نفهمیدیم یک نفر کارآفرین است یا ... و چگونه این ثروت را به دست آورده است نشان از این دارد که ما تخصص رانت‌آفرینی داریم و انگیزه‌ای برای مبارزه با فساد دیده نمی‌شود.»

این تحلیلگر مسائل اقتصادی درباره اثر فعال شدن مکانیسم ماشه بر بازار سهام، عنوان کرد: «مکانیسم ماشه از جذابیت بازار می‌کاهد، اما به دلیل افزایش قیمت دلار، درآمد شرکت‌ها می‌تواند بالاتر رود که بر رشد قیمت‌ها اثر می‌گذارد البته با این شرط که وضعیت جنگی وجود نداشته باشد.»

محمودی اصل در ادامه مطرح کرد: تصمیم‌گیران و سازمان بورس بسیار ضعیف عمل کرده‌اند که این یکی از عوامل اثرگذار است. شوکی که قبل از جنگ به بورس وارد شد، به دلیل تصمیم خلق‌الساعه‌ای بود که ضریب اعتباری صندوق‌های اهرمی را از ۷۰ به ۳۵ درصد رساندند. از این رو بازار دچار بی اعتمادی شد و تبعاتش هنوز ادامه دارد. با این حال اگر فضای جنگ کنترل شود، شرکت‌های ما ارزش‌مند هستند و حتی ارزش ذاتی بالاتری دارند. بورس هرچه رشد کرده بود، پس داد. وعده داده بودند ۴۰۰ میلیارد دلاری شود، اما الان ۸۵ میلیارد دلاری است. طبیعی است ما هر وقت برای یک سازمان و نهاد از افراد خارج از آن سازمان استفاده کریم، آسیب دیدیم. در کل شرکت‌ها ارزشمند هستند و اگر از شرایط جنگی گذر کنیم و تعهداتی مبنی بر عدم شروع جنگ یا ایجاد توافقات را داشته باشیم می‌توانیم شاهد جهش در بازار سرمایه باشیم.