دنیای پس از برجام چگونه خواهد بود؟

اقتصاد۲۴- حمید روشنایی در اعتماد نوشت: وقتی در بیست و سوم تیرماه ۱۳۹۴ (۱۴ جولای ۲۰۱۵) نمایندگان ۶ قدرت جهانی (امریکا، روسیه، فرانسه، انگلیس، چین و آلمان به همراه رییس سیاست خارجی اروپا) و ایران توافق برجام را امضا نمودند، هرگز تصور نمی‌کردند که پس از ۱۰ سال فقط یک بند ضمیمه آن را اجرا کنند و آن «اسنپ بک» باشد.

در آن زمان، توقع بسیاری از آن توافق می‌رفت. در ایران همه منتظر بودند تا برجام به آنها آرامش، توسعه، گفت‌و‌گو و روابط خارجی گسترده با همه کشور‌ها بدهد. در آن سوی میز نیز، مذاکره‌کنندگان خود را فاتح یک قرارداد جمعی می‌دیدند که توانسته بودند خطر اتمی شدن یک کشور سرکش را برطرف نمایند. باراک اوباما بلافاصله پس از اعلام توافق در وین، در نطقی تلویزیونی نتایج را ستود.

او گفت: «امروز با مذاکره منطقی و قدرتمندانه جلوی گسترش سلاح هسته‌ای را در خاورمیانه گرفتیم. این توافق تمام راه‌های رسیدن احتمالی ایران به سلاح اتمی را بسته است.» او باز هم تأکید کرد که «بدون این توافق خاورمیانه با خطر یک جنگ جدید رو‌به‌رو می‌شد».

سال‌ها طول کشید که همه به نقطه ناامیدی برسند و چکانده شدن مکانیسم ماشه، تیر خلاصی به همه آرزو‌ها بود. اما بعد از برجام چه خواهد شد؟ آیا جهان بر همان محور خواهد بود؟

مطمئنا مهم‌ترین پیامد این داستان، مربوط به ایران است. کشوری که بیش از ۴۰ سال انواع تحریم‌ها را تجربه کرده، جنگ ۸ساله و ۱۲ روزه را در یک دوره ۵۰ ساله، مشاهده نموده، با مشکلات عدیده‌ای همچون کم آبی، آلودگی هوا، تورم، بیکاری و… دست و پنجه نرم کرده و اقتصاد لرزانش منتظر شروع اسنپ‌بک است. در همین چند روزه شاهد بوده‌ایم که قیمت ارز به نوسان افتاده و بازار بورس باز هم قرمز شده است. اما مساله اصلی ما این است که آیا باید با امریکا مذاکره بشود یا خیر؟ اروپا حق استفاده از مکانیسم ماشه را دارد یا خیر؟ آژانس اتمی در حال جاسوسی علیه ما هست یا خیر؟

از سوی دیگر، در غرب نیز خبری نیست. زیرا آنها نیز می‌دانند از بین رفتن برجام یعنی بی‌اعتبار شدن مدت‌ها مذاکره و چانه زدن برای یک قرارداد بین‌المللی، بی‌اعتماد شدن قول و قرار‌ها و تعهد‌های قدرت‌هایی که هژمونی نظم جهانی را به عهده دارند و اکنون می‌دانند که دیگر نمی‌توان به توافقات دوجانبه و چندجانبه که امضای بزرگان جهان را دارد، دل خوش کرد و هر زمان ممکن است با خروج یک قدرت از آن، بی‌اعتبار گردد.

بیشتر بخوانید:عکس/ برجام نمرده است، به قتل رسید!

یادی کنیم از سخن سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در زمان امضای قرار داد برجام که بیان داشته بود: باراک اوباما در سال ۲۰۰۹ گفته بود که اگر برنامه هسته‌ای ایران با موفقیت حل و فصل شود، برنامه استقرار سپر موشکی در اروپا لغو خواهد شد و افزود که «ما این موضوع را به همکاران امریکایی خود یادآور شدیم.» اکنون روسیه در جنگ با اوکراین و اروپا به سر می‌برد! یعنی برجام قرار بود جلوی این جنگ را هم بگیرد؟!

امروز تا پایان برجام چند روزی بیشتر نمانده است. خوب است به جهان پیرامونمان نگاهی بکنیم. امریکا در یک جنگ تجاری با جهان، خود را تنهاتر از همیشه کرده است. واشنگتن در روبه‌روی پکن قرار گرفته و دو غول اقتصادی در حال زورآزمایی هستند. اروپایی‌ها به‌شدت درگیر جنگ اوکراین و تجاوز هر روزه روسیه به آسمان کشور‌های عضو اتحادیه اروپا و ناتو می‌باشند و ترس از خرس روسی بر آنها مستولی شده است.

خاورمیانه با حملات بی‌وقفه اسراییل به سایر کشورها، ناامن و آشوب‌زده است. غزه همچون داغی ننگین و سوزان بر پیشانی منطقه و جهان، اشک انسان‌های آزاده را جاری کرده و قتل عام انسان‌های بی‌گناه جاری است و… در این شرایط برجام می‌توانست یک پیام زیبا باشد برای آنکه بیایید گرد میز مذاکره بنشینیم و مشکلات را با گفت‌و‌گو حل کنیم.

برجام فقط موضوع انرژی هسته‌ای یا امنیت ایران نبود بلکه راهکاری برای حل مشکلات گره خورده جهان بود. تجربه برجام به عنوان «مدل مذاکره» احتمالا در تاریخ باقی می‌ماند، اما تکرارش دشوار است، چون اعتماد جهانیان آسیب جدی دیده است. از نگاه آینده‌پژوهی، دنیا پس از برجام بیشتر به سمت چندقطبی شدن، معامله‌های موردی و کوتاه‌مدت و اتحاد‌های موقت و احتمالا ناپایدار حرکت می‌کند تا توافقات بزرگ و پایدار.