تابستانی که گذشت و رکوردزنی روزهای سوزان در کلانشهرها

اقتصاد۲۴- تابستان گذشته بار دیگر نشان داد گرمایش جهانی دیگر مفهومی انتزاعی یا پیش‌بینی آینده نیست، بلکه واقعیتی است که در زندگی روزمره میلیون‌ها نفر جریان دارد. براساس تحلیلی تازه از مؤسسه بین‌المللی محیط‌زیست و توسعه (IIED)، کلانشهر‌های جهان نسبت به دهه ۱۹۹۰ اکنون سالانه ۲۵ درصد روز‌های بسیار گرم‌تر را تجربه می‌کنند؛ افزایشی که نه‌تنها آسایش شهری را بر هم زده، بلکه جان شهروندان بسیاری را نیز به خطر انداخته است.

این ارزیابی که داده‌های ۴۳ کلانشهر پرجمعیت جهان را بررسی کرده، نشان می‌دهد تعداد روز‌هایی که دما بالای ۳۵ درجه سانتی‌گراد رفته، از میانگین یک‌هزار و ۶۲ روز در دوره ۱۹۹۴-۲۰۰۳ به یک‌هزار و ۳۳۵ روز در بازه ۲۰۱۵-۲۰۲۴ رسیده است. به‌عبارت دیگر، در تابستان گذشته جهان حدود ۲۵۰ روز گرم‌تر از روز‌های سه‌دهه پیش را ثبت کرده است. آمار‌ها به‌روشنی از شدت گرفتن بحران اقلیمی حکایت دارند. در رم و پکن شمار روز‌های بالای ۳۵ درجه دو برابر شده و در مانیل این رقم سه برابر است. 

مادرید اکنون به‌طور متوسط ۴۷ روز در سال دمای بالای ۳۵ درجه را ثبت می‌کند؛ رقمی که در دهه ۹۰ میلادی ۲۵ روز بود. حتی لندن که به اقلیم خنکش معروف است، دو برابر شدن روز‌های بالای ۳۰ درجه را تجربه کرده است. این الگوی جهانی پیامد‌های اجتماعی و بهداشتی سنگینی دارد. پژوهشگران تأکید می‌کنند گرمایش ناشی از سوخت‌های فسیلی نه‌تنها احتمال وقوع موج‌های گرما را بیشتر می‌کند، بلکه شدت آنها را نیز بالا می‌برد. همین روند طی سه‌دهه گذشته به مرگ زودرس میلیون‌ها نفر منجر شده، به‌ویژه سالمندان و فقیرترین اقشار شهری که کمترین توانایی سازگاری با گرما را دارند.

هشدار پژوهشگران

«آنا والنیکی»، پژوهشگر مؤسسه IIED، در گفت‌وگویی هشدار داد: «دمای جهانی سریع‌تر از آنچه دولت‌ها انتظار داشتند، بالا می‌رود؛ اما واکنش‌ها بسیار کندتر است. اگر شهر‌ها خود را تطبیق ندهند، میلیون‌ها نفر در جزیره‌های گرمایی شهری با شرایطی خطرناک روبه‌رو می‌شوند.»

او افزود یک‌سوم جمعیت شهری جهان در سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند و همین امر، به‌ویژه در جنوب جهانی، شدت آسیب‌ها را دوچندان می‌کند. در تابستان گذشته، تنها در اروپا بیش از ۱۶ هزار و ۵۰۰ مرگ مرتبط با گرما بین ماه‌های ژوئن و اوت ثبت شد. ژاپن در ژوئیه بالاترین دمای تاریخ خود، ۴۱.۲ درجه سانتی‌گراد، را تجربه کرد و بیش از ۱۰ هزار نفر به‌دلیل گرمازدگی روانه بیمارستان شدند. بغداد نیز اکنون به‌طور میانگین ۳۳ روز بیشتر از دهه ۱۹۹۰ گرمای بالای ۳۵ درجه را تجربه می‌کند. در کنار آن، تهران، دهلی و سئول از جمله شهر‌هایی هستند که بیشترین افزایش روز‌های بسیار گرم را داشته‌اند.

تازیانه اقلیمی و چالش‌های تازه

افزون بر گرما، بسیاری از کلانشهر‌ها با پدیده‌ای موسوم به «تازیانه اقلیمی» روبه‌رو هستند: تغییرات ناگهانی و شدید بین خشکسالی و بارش‌های سیل‌آسا. چنین تغییراتی که در شهرهایی، چون شانگهای و دالاس ثبت شده، نه‌تنها زیرساخت‌های شهری را تحت فشار می‌گذارد، بلکه امنیت غذایی و اقتصادی ساکنان را نیز تهدید می‌کند. در آمریکای لاتین نیز نشانه‌های مشابه دیده می‌شود.

بیشتر بخوانید:کاهش دما در راه پایتخت

برازیلیا، پایتخت برزیل و میزبان اجلاس اقلیمی سازمان ملل (COP۳۰)، در فاصله ۱۹۹۴-۲۰۰۳ تنها سه روز بالای ۳۵ درجه را ثبت کرده بود، اما این رقم در سال‌های اخیر به ۴۰ روز رسیده است. پرتوریا در آفریقای جنوبی، کشوری که اکنون ریاست گروه ۲۰ را برعهده دارد، نیز از سه روز به ۱۱ روز افزایش یافته است.

اقدام‌های جهانی و نقد‌ها

در واکنش به این شرایط، مرکز جهانی سازگاری (GCA) کارزار «گرما در جریان است» را آغاز کرده است؛ برنامه‌ای برای گسترش مراکز خنک‌کننده، ایجاد سایه‌بان‌های عمومی، تدوین برنامه‌های کاری متناسب با شرایط جوی و راه‌اندازی سامانه‌های هشدار سریع. «ماکی سال»، رئیس این مرکز و رئیس‌جمهور پیشین سنگال، گفت: «گرمای شدید خطری دوردست نیست، همین حالا در اینجاست و مردم، اقتصاد و آینده ما را تهدید می‌کند».

بااین‌حال، بسیاری از دولت‌ها همچنان متهم به بی‌عملی هستند. در بریتانیا، مشاوران رسمی دولت در آوریل گذشته برنامه‌های این کشور برای حفاظت از مردم در برابر گرما را «ناکافی، پراکنده و ناهماهنگ» توصیف کردند. والنیکی نیز یادآور شد: «این مشکلی نیست که بتوانیم صرفاً با کولر از آن عبور کنیم. شهر‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری فوری در بهبود عایق و تهویه ساختمان‌ها، تدوین برنامه‌های گرما و ایجاد سایه‌بان‌های گسترده‌تر هستند».

چشم‌انداز آینده

همه اینها درحالی‌است که انتشار گاز‌های گلخانه‌ای همچنان رو به افزایش است. طبق توافق پاریس باید تا سال ۲۰۳۰ دست‌کم ۴۵ درصد کاهش یابد تا امکان مهار گرمایش جهانی زیر ۱.۵ درجه سانتی‌گراد فراهم شود، اما داده‌های تابستان گذشته نشان دادند این هدف دورتر از همیشه به‌نظر می‌رسد. به پایان رسیدن تابستان فرصتی برای مرور واقعیت‌های سخت تغییراقلیم است. اما پرسش اصلی همچنان پابرجاست: آیا دولت‌ها و شهر‌ها تا تابستان بعدی می‌توانند اقداماتی ملموس و هماهنگ برای کاهش اثرات گرما و محافظت از مردم انجام دهند، یا جهان باید خود را برای فصلی حتی داغ‌تر و مرگبارتر آماده کند؟