قدرت سلبریتی‌ها در ایران امروز؛ از علی دایی تا خادم، چه کسانی هنوز می‌توانند افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهند؟

اقتصاد۲۴- در سال‌های اخیر، جایگاه سلبریتی‌ها در جامعه و واکنش مردم نسبت به رفتار‌ها و مواضع آنها بیش از پیش مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفته است. با گسترش شبکه‌های اجتماعی و دسترسی روزافزون به اخبار و اطلاعات، هر حرکت، تصمیم یا اظهار نظر افراد مشهور به سرعت در فضای عمومی منتشر می‌شود و واکنش‌های متنوعی را برمی‌انگیزد.

گاهی این واکنش‌ها به شکل انتقاد شدید، نقد‌های اخلاقی و حتی جریان‌های منفی در شبکه‌های اجتماعی ظاهر می‌شوند، تا جایی که برخی آن را به عنوان «حمله به سلبریتی‌ها» یا «بولینگ» تعبیر می‌کنند. این موضوع باعث شده بحث‌های زیادی پیرامون دلایل و ماهیت این واکنش‌ها شکل بگیرد: آیا جامعه امروز نسبت به سلبریتی‌ها حساس‌تر و سخت‌گیرتر شده است؟ آیا معروف بودن افراد کافی است تا واکنش‌های منفی برانگیزد یا رفتار، مواضع و هماهنگی آنها با ارزش‌های اجتماعی تعیین‌کننده است؟

برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، ما با دکتر گیتی خزاعی، جامعه‌شناس و پژوهشگر، گفت‌و‌گو کردیم. در این مصاحبه، ایشان با تحلیل‌های جامعه‌شناسانه و نگاه عمیق خود، به ریشه‌ها و دلایل واکنش جامعه نسبت به سلبریتی‌ها پرداخت و تفاوت میان واکنش به فرد و واکنش به مواضع او را توضیح داد. در این گفت‌و‌گو او درباره مرجعیت سلبریتی‌ها، شکاف میان رفتار آنها و انتظارات عمومی و تغییرات جایگاه آنها در جامعه امروز صحبت کرد.

در ادامه این مطلب، شما می‌توانید مصاحبه با دکتر گیتی خزاعی را مطالعه کنید.

دکتر گیتی خزاعی در پاسخ به این سوال که اخیراً در جامعه ما حمله به سلبریتی‌ها شدت بیشتری پیدا کرده است و چه بر اساس فعالیت‌های حرفه‌ای‌شان و چه تصمیم‌های شخصی، واکنش‌های منفی و جریان منفی نسبت به آنها مشاهده می‌شود، گفت: «منظور شما احتمالا بولی کردن مجازی است. اما من واقعاً چنین چیزی را نمی‌بینم. آنچه ممکن است توجه شما را جلب کرده باشد، واکنش‌هایی است که در موارد خاص نسبت به رفتار و موضع‌گیری‌های سلبریتی‌ها نشان داده می‌شود. اگر رفتار و موضع‌گیری آنها با جریان عمومی جامعه و مواضعی که جامعه می‌پسندد هماهنگ نباشد، مردم واکنش نشان می‌دهند و مخالت خودشان را با واکنش‌های مجازی نشان می‌دهند.»

او در ادامه توضیح داد: «این موضوع بستگی دارد به اینکه سلبریتی‌ها چه مواضعی نسبت به مسائل اجتماعی دارند و این که آیا مواضع سلبریتی‌ها با مواضع مورد تأیید جامعه هم‌خوان هست یا نه. در واقع، این برخورد‌ها به خود سلبریتی مربوط نمی‌شود، بلکه واکنشی است نسبت به رفتار و مواضع آنها در خصوص مسائل عمومی جامعه.»

واکنش مردم به مواضع، نه خود سلبریتی‌ها

خزاعی افزود: «در حقیقت، آنچه مشاهده می‌شود، واکنش به موضع‌گیری‌های آنهاست و نه خود سلبریتی‌ها؛ حتی در سال‌های اخیر، شخصیت‌های سیاسی نیز با همین وضعیت مواجه شده‌اند. جامعه نسبت به مواضع آنها تند و صریح برخورد می‌کند، نظر خود را به صراحت بیان می‌کند و فرد را مجبور به عقب‌نشینی می‌کند. به طور کلی، قدرتی که جامعه در فضای عمومی دارد، باعث می‌شود که آنها مواضع خود را با نظر جامعه هماهنگ کنند و مجبور باشند یا سکوت کنند یا اگر مواضع آنها در سطح عمومی با مواضع کلی جامعه متفاوت باشد، موضع‌گیری علنی خود را تغییر دهند.»

گیتی خزاعی در پاسخ به این سوال که چرا زمانی سلبریتی‌ها می‌توانستند جریان‌سازی کنند و مردم حتی در امور سیاسی و دیدگاه‌های انتخاباتی با آنها همراه می‌شدند، اما امروز این اتفاق کمتر دیده می‌شود، گفت: «موضوع اصلی این است که اگر مواضع سلبریتی با خواسته‌های عمومی جامعه هماهنگ باشد، او همچنان مرجعیت خود را دارد. اکنون جامعه ابتدا به دنبال شناسایی کسانی است که با خواسته‌های عمومی هماهنگ هستند. اگر این هماهنگی وجود داشته باشد، مرجعیت سلبریتی همچنان حفظ می‌شود.»

جامعه هرگز از سلبریتی‌ها کورکورانه پیروی نکرده است

او در ادامه توضیح داد: «در گذشته هم جامعه به شکل کورکورانه از مواضع سلبریتی‌ها دفاع نمی‌کرد؛ بلکه مواضع آنها با خواسته عمومی همخوان بود و مردم با آن هماهنگ بودند. اما اکنون یک دوگانگی بین مواضع برخی سلبریتی‌ها درباره امور عمومی حساس و خواسته‌های جامعه به وجود آمده است که باعث ایجاد شکاف شده است. این شکاف باعث می‌شود کسانی که مواضع‌شان با خواسته‌های عمومی فاصله دارد، نتوانند همان جایگاه و مرجعیت سابق را حفظ کنند.»

دکتر خزاعی با اشاره به مثال‌های ورزشی گفت: «برای نمونه، برخی ورزشکاران با مواضعی که اتخاذ می‌کنند، خود را وارد فضا‌هایی می‌کنند که فاصله آنها را از مواضع عمومی جامعه نشان می‌دهد. حتی کسانی که پیش‌تر با جامعه هماهنگ بودند، ممکن است تحت تأثیر این شکاف قرار گیرند. با این حال، نمونه‌هایی مانند علی دایی که خط مشخصی را دنبال کرده، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. همچنین افرادی مانند خادم نیز توانسته‌اند نقش مرجعیت خود را حفظ کنند، چون مواضع آنها با خواسته‌های عمومی جامعه هماهنگ است.»

او افزود: «همان‌طور که می‌بینید، واکنش مردم بیشتر به دلیل فاصله بین مواضع برخی سلبریتی‌ها با خواسته‌های عمومی است. در گذشته این شکاف وجود نداشت؛ مردم و سلبریتی‌ها خواسته‌های یکسانی داشتند. امروز، اما جامعه نمی‌تواند با سلبریتی‌ای که مواضعش با خواسته‌های عمومی متفاوت است هماهنگ باشد یا به او رجوع کند. نکته مهم این است که هیچ‌گاه در جامعه ما مردم به شکل کورکورانه از سلبریتی‌ها پیروی نکرده‌اند؛ آنچه امروز مشاهده می‌شود، ناشی از شکاف بین خواسته مردم و مواضع برخی سلبریتی‌هاست. این موضوع باعث شده مرجعیت برخی از آنها کاهش یابد، در حالی که کسانی که هماهنگی خود را حفظ کرده‌اند همچنان جایگاه خود را دارند.»

بیشتر بخوانید:علی دایی و همسرش در دل کویر شهداد + عکس

او در ادامه توضیح داد: «در گذشته هم جامعه به شکل کورکورانه از مواضع سلبریتی‌ها دفاع نمی‌کرد؛ بلکه مواضع آنها با خواسته عمومی همخوان بود و مردم با آن هماهنگ بودند. اما اکنون یک دوگانگی بین مواضع برخی سلبریتی‌ها درباره امور عمومی حساس و خواسته‌های جامعه به وجود آمده است که باعث ایجاد شکاف شده است. این شکاف باعث می‌شود کسانی که مواضع‌شان با خواسته‌های عمومی فاصله دارد، نتوانند همان جایگاه مرجعیت سابق را حفظ کنند.»

دکتر خزاعی با اشاره به مثال‌های ورزشی گفت: «برای نمونه، برخی ورزشکاران با مواضعی که اتخاذ می‌کنند، خود را وارد فضا‌هایی می‌کنند که فاصله آنها را از مرجعیت سابق نشان می‌دهد. حتی کسانی که پیش‌تر با جامعه هماهنگ بودند، ممکن است تحت تأثیر این شکاف قرار گیرند. با این حال، نمونه‌هایی مانند علی دایی که خط مشخصی را دنبال کرده، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. همچنین افرادی مانند خادم نیز توانسته‌اند خواسته‌های عمومی جامعه را با مواضع خود هماهنگ کنند.»

او افزود: «همان‌طور که می‌بینید، واکنش مردم بیشتر به دلیل فاصله بین مواضع برخی سلبریتی‌ها با خواسته‌های عمومی است. در گذشته این شکاف وجود نداشت؛ مردم و سلبریتی‌ها خواسته‌های یکسانی داشتند. امروز، اما جامعه نمی‌تواند با سلبریتی‌ای که مواضعش با خواسته‌های عمومی متفاوت است هماهنگ باشد یا به او رجوع کند. نکته مهم این است که هیچ‌گاه در جامعه ما مردم به شکل کورکورانه از سلبریتی‌ها پیروی نکرده‌اند؛ آنچه امروز مشاهده می‌شود، ناشی از شکاف بین خواسته مردم و مواضع برخی سلبریتی‌هاست. این موضوع باعث شده مرجعیت برخی از آنها کاهش یابد، در حالی که کسانی که هماهنگی خود را حفظ کرده‌اند همچنان جایگاه خود را دارند.»

موضع‌گیری.‌های سیاسی باعث از دست رفتن جایگاه سلبریتی‌ها؟

گیتی خزاعی در پاسخ به این سوال که آیا استفاده از سلبریتی‌ها در برخی رویکرد‌های سیاسی باعث ایجاد بدبینی در مردم شده است، گفت: «نه، مسئله اصلی این است که موضوع اولیه‌ای که درباره آن صحبت کردیم در نظر نمی‌گیریم. نظام اجتماعی همواره می‌داند چه می‌خواهد و دارای یک نقشه و معیار‌های مشخص است. هر کس که فاصله بیشتری از این معیار‌ها داشته باشد، کمتر پذیرفته می‌شود و هر کس که به آن معیار‌ها نزدیک‌تر باشد، پذیرفته می‌شود، چه فرد شناخته‌شده باشد و چه فرد گمنام. سلبریتی‌ها نیز بر اساس اینکه چقدر رفتار و مواضعشان با این معیار‌ها همخوانی دارد، مورد پذیرش جامعه قرار می‌گیرند.»

او در ادامه توضیح داد: «وقتی مواضع سیاسی یک سلبریتی مطرح می‌شود، جامعه ابتدا می‌سنجد که این موضع تا چه حد با معیار‌های اجتماعی همخوانی دارد. اگر فاصله زیاد باشد، واکنش منفی نشان داده می‌شود و جایگاه سلبریتی بودن فرد کاهش پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، مردم بیشتر به موضع‌گیری‌ها و همخوانی آنها با معیار‌های خود واکنش نشان می‌دهند، نه صرفاً به خود فرد. واکنش‌ها شامل نقد، مخالفت یا حتی توهین است، همان‌طور که در گذشته نیز در مواقعی که ناهماهنگی بین سلبریتی‌ها و جامعه ایجاد می‌شد، رخ می‌داد.»