آیا ریاض به مذاکره با تهران راضی شده است؟

 

اقتصاد۲۴- قهر میان عربستان و ایران بیش از آنچه که انتظارش می‌رفت؛ طولانی شده. اما حالا در بحبوحه اختلافات تهران و واشنگتن، ریاض بلاخره شروع به فرستادن فرکانس‌هایی واضح برای گفتگو با کشورمان کرده است. هفته گذشته فیصل بن فرحان وزیرخارجه عربستان برای اولین بار در طول سال‌های گذشته، گفت که کشورش از گفتگو با ایران استقبال می‌کند. البته این گام عربستان بدون، چون و چرا هم نماند و فرحان شرط‌هایی را برای گفتگو تعیین کرد که به سرعت از سوی وزیرخارجه ایران پاسخ گرفت.

بعد از آنکه فیصل بن فرحان گفت از گفتگو با ایران استقبال میکند از شروط عربستان برای این مذاکرات سخن گفت. این در حالیست که ایران تمایل خود را به گفتگو با کشور‌های منطقه در جهت صلح و ثبات خاورمیانه مدت هاست نشان داده است. اما تمرکز سعودی‌ها بیش از آنکه بر روی حل مسائل منطقه باشد، بر روی لجبازی با تهران و محدود کردن فعالیت‌های منطقه‌ای کشورمان است. فیصل بن فرحان در مجمع داووس که ظریف غایب بزرگ آن بود، گفت که کشورش از گفتگو با ایران استقبال می‌کند و کشور‌های زیادی پیشنهاد وساطت میان دو کشور داده‌اند و عربستان به همه این‌ها گفته است که از گفتگو با ایران استقبال می‌کند. بن‌فرحان، اما گفت که ریاض به واسطه‌ها اطلاع داده که گفتگو باید زمانی شروع شود که ایران بپذیرد رفتارش را تغییر دهد. محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران، چهارشنبه شب و بعد از حرف‌های وزیرخارجه سعودی، در حالی که در تهران بود در توییتی به زبان عربی نوشت: «ایران همچنان به گفتگو با همسایگان خود علاقه‌مند است. ما آمادگی خود را برای مشارکت در هر اقدام هم‌افزا برای تامین منافع منطقه اعلام می‌کنیم. ما از هر گامی که امید را به مردم منطقه بازگرداند و ثبات و شکوفایی به ارمغان آورد استقبال می‌کنیم.»، اما این تنها توئیت ظریف نبود. او روز جمعه به سخنان مقام سعودی که از ایران خواسته بود رفتار عادی داشته باشد پاسخ داد و در توئیترش نوشت: «کشور‌های عادی کشتارگاه‌هایشان را به جای کنسولگری جا نمی‌زنند. کشور‌های عادی به همسایگانشان حمله نمی‌کنند، باعث ایجاد بحران‌های بشردوستانه نمی‌شوند و از مذاکره سرباز نمی‌زنند. با تمام این اوصاف ما هیچ پیش شرطی برای مذاکره تعیین نمی‌کنیم.»

ایران از پاییز امسال همراه با پیشنهاد گفتگو با کشور‌های همسایه و در راس آن‌ها عربستان، از اعراب منطقه خواسته است که به طرح صلح هرمز بپیوندند و به دنبال صلح در داخل خود منطقه باشند. به نظر می‌رسد که عربستان در خصوص طرح‌های ایران رویکرد دوگانه‌ای دارد. مقامات سعودی از یک سو خط کاخ سفید را در خصوص تهران دنبال می‌کنند و مدعی استفاده ایران از خشونت و دخالت در منطقه هستند و از سوی دیگر به حمایت ترامپ از خودشان امید چندانی ندارند و دیگر فهمیده اند که نمی‌توانند بر روی حمایت مادام العمر عربستان به ازای پول‌هایی که به آن‌ها می‌دهند امیدوار باشند. این رویکرد دوگانه باعث شده تا شایعات گفتگو‌های پنهانی میان دو کشور از ماه‌های قبل بر سر زبان‌ها باشد. اما رویکرد مقامات سعودی که هنوز کورسوی امیدی از سوی غربی‌ها می‌بینند، روند اتفاقات را کند کرده است.

وزیرخارجه عربستان در داووس از واسطه‌های نام برد که به دنبال آشتی دادن عربستان و ایران هستند. در صدر این کشور‌ها در ماه‌های اخیر پاکستان قرار داشته است. عمران خان نخست وزیر پاکستان برخلاف مقامات پیشین این کشور تلاش کرده تا میان رابطه با ریاض و تهران تعادلی ایجاد کند. او در عین حال که روابط خوبی با عربستان دارد، نشست و برخواست‌های زیادی هم با مقامات کشورمان داشته و برای پاکستان نقش آفرینی میان دو قدرت منطقه‌ای می‌تواند یک برد واقعی باشد. از سوی دیگر عمان هم مانند همیشه در پی رفع مشکلات بوده است. رفت و آمد‌های سرپرست وزارت خارجه این کشور به ایران، حالا دیگر به دو هفته یکبار رسیده و ناظران معتقدند که در این رفت و آمد‌ها پیام‌ها و ماجرا‌هایی پیگیری می‌شود. عراق هم به خصوص در سال گذشته میلادی تلاش کرد تا به عنوان واسطه از میزان تنش میان سعودی‌ها و ایران بکاهد. به نظر می‌رسید که مقامات این کشور‌ها ایجاد اشتی بین تهران و ریاض را به سود ثبات و امنیت خود می‌دانستند. اما با وقوع تنش‌ها در خاک عراق، روند واسطه گری سیاستمداران عراقی هم با خلل روبه رو شد. به نظر می‌رسد که در بین این واسطه ها، عربستان و ایران به واسطه گری‌های عمان اعتماد بیشتری دارند.

 

عربستان هم مانند دیگر کشور‌های منطقه نگرانی‌های خود را در خاورمیانه دارد. پیش از این مقامات سعودی تلاش داشتند تا این امنیت را با ثروت کلانی که در دست دارند، از کشور‌های غربی خریداری کنند. اما سیاست‌های ترامپ نشان داد که او حاضر به درگیر شدن با تهران به خاطر سعودی‌ها نیست و تمایل چندانی ندارد که خود را سپر بلای بن سلمان کند. این امر باعث شد تا میان ولیعهد سعودی و کاخ سفید فاصله‌ای قابل تشخیص ایجاد شود. حتی بعد از درگیری ایران و امریکا پس از ترور و شهادت سردار قاسم سلیمانی، سعودی‌ها تلاش کردند تا اظهارنظر سختی علیه ایران بروز ندهند و بر روی اهمیت صلح در خاورمیانه پا فشاری کنند و این نشان داد که در ریاض دیگر رویکرد تندروآنه‌ای که برای هر نوع اقدام علیه ایران، پایکوبی می‌کرد کمرنگ شده است.

از طرف دیگر موضوع یمن برای سعودی‌ها تبدیل به معادله‌ای لاینحل شده است. ان‌ها در باتلاق گیر افتاده اند و برای عبور از آن‌ها نیاز به یک توافق با حوثی‌ها دارند. به اعتقاد کارشناسان برای به نتیجه رسیدن با حوثی ها، ریاض ابتدا باید روابطش را با ایران ترمیم کند و این موضوع راه حل دیگری ندارد به غیر از اینکه در واکنش‌های تندوتیز علیه کشورمان احتیاط بیشتری به خرج داده و به دنبال دریچه‌هایی برای گفتگو و همفکری بگردند. این دریچه‌ها ماه هاست که باز شده و خبر‌های غیررسمی از فعال بودن آن‌ها خبر می‌دهند.

به نظر می‌رسد که عربستان حالا یک دشمن تازه پیدا کرده و می‌خواهد همه انرژی خود را برای مقابله با اردوغان به کار ببرد. اردوغان در یک سال گذشته به توسعه طلبی و جاه طلبی خود افزوده است. سعودی‌ها مواضع خود را به خصوص در افریقا در خطر می‌بینند و نگران این هستند که اردوغان تبدیل به قدرتی غیرقابل چشم پوشی در منطقه شود. عربستان تلاش کرده تا ترکیه و دوستش قطر را متوقف کند. در اخرین واکنش به اقدامات ترکیه، در حالی که بشار اسد و اردوغان بر سر شمال سوریه با یکدیگر در کشمکش هستند، طرف بشار اسد را گرفته و شاهزاده‌های سعودی با مقامات سوری دیدار می‌کنند. به نظر می‌رسد که عربستان در حال تغییر سیاست‌های خود است و منافع خود را به شدت از سوی ترکیه در خطر می‌بیند. برخی کارشناسان رویکرد مثبت سعودی‌ها به گفتگو با ایران را هم در ادامه همین جبهه بندی‌های تازه می‌دانند.

ایران می‌گوید که شرطی برای گفتگو با عربستان ندارد و بدلیل اینکه هر دو کشور در یک منطقه پرتنش حضور دارند، مذاکره و همکاری را ضروری و حتی بدیهی می‌داند. اما به نظر می‌رسد که برای سعودی‌ها دل کندن از آمریکا هنوز دشوار است و اظهارنظر‌های ضدونقیض شاهزاده‌ها و مقامات سعودی علیه ایران را در حالی که وزیرخارجه این کشور چراغ سبز را برای مذاکره نشان داده، باید در ادامه همین امیدواری به کمک ترامپ دانست. در عین حال آنچه واضح است اینکه کشور‌های منطقه کم و بیش به درک مشترکی از این موضوع رسیده اند که امنیتی که از خارج از خاورمیانه تامین شود، به شدت شکننده خواهد بود.