تنها ژئوپارک جهانی خاورمیانه در معرض دریافت کارت قرمز قرار گرفته است

مکانی که برای دیدنش لازم نیست خیلی هم دور شویم. فقط کافی است به جنوب کشور خودمان، ایران سفری داشته باشیم و در جزیره‌ای معروف به عجایب هفتگانه خلیج فارس این خاطره زیبا را به ثبت برسانیم.
غار نمکی قشم، اثری که به عنوان طولانی‌ترین غار نمکی دنیا شناخته می‌شود، اثر طبیعی است که با شماره ۱۷۱ ثبت ملی شده و در فهرست وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور به ثبت رسیده است. همچنین در زمره یکی از چندین ژئوسایت‌های ژئوپارک جهانی قشم از سوی سازمان جهانی یونسکو به رسمیت شناخته می‌شود.

گنبد نمکدان در محدوده‌ای به وسعت ۳۰۰ کیلومتر شامل ژئوسایت‌های مختلفی همچون غار نمکدان، تنگه چاهکوه، ساحل کارگر و دره تندیس‌ها دارای قدمتی ۵۰۰ میلیون ساله است که همچنان به حیات و رشد خود ادامه می‌دهد.

حضور مناطق آزاد با هدف توسعه اقتصاد جامعه محلی و کشور و برپایه ظرفیت‌های منطقه‌ای در جزیره قشم موجبات توسعه صنایع مختلفی از جمله نفت، گاز و انرژی، گردشگری و شیلات را فراهم آورده است و براساس فعالیت‌های توسعه ای، برندی به نام ژئوپارک جهانی قشم متولد و آبرویی شد برای کشور در بین جوامع بین المللی.

همین توسعه در جای دیگری مبدل شد به توسعه مشاغل محلی و تبدیل کردن آن به تولید صنعتی مانند پرورش میگو و ماهی درقفس که یکی از افتخارات جزیره قشم در کشور محسوب می‌شود که توانسته ضمن اشتغالزایی برای جامعه محلی، ارزآوری بالایی برای کشور به همراه داشته باشد تا جایی که از سوی سازمان منطقه آزاد قشم زمین‌های زیادی برای توسعه این صنعت شیلاتی به سرمایه گذاران به ویژه جامعه محلی واگذار شد.

با توجه به رشد تکنولوژی و فناوری‌های روز، پرورش میگو به شیوه سنتی با ظهور روش‌های پرورش میگو به شیوه متراکم و فوق متراکم می‌رود که به دست فراموشی سپرده شود و بر همین اساس نیز، سیاست گذاری جدیدی در تدابیر صنایع شیلاتی منطقه آزاد قشم صورت گرفت تا متقاضیان و سرمایه گذران علاقمند به این صنعت را به سمت تولید میگو به شیوه متراکم و فوق متراکم سوق دهد.

موفقیت‌های پی درپی جزیره قشم در تولید نرخ بالای میگو در واحد سطح در استان و کشور و آینده اقتصادی جذاب این صنعت، اما حالا توجه سرمایه گذاران بسیاری را از سراسر کشور به خود جلب کرده تا جایی که زمین‌های جزیره صاحبان زیادی پیدا کرده که حتی از زیرپا گذاشتن قوانین نیز ابایی ندارند.

واگذاری یک هزار و ۳۰۰ هکتار از زمین‌های منطقه آزاد و ویژه اقتصادی قشم که در محدود اثر طبیعی و ملی، ژئوسایت‌های به ثبت رسیده در یونسکو و محل زندگی مردم جامعه محلی هستند با کاربری پرورش میگو به شیوه سنتی توسط جهاد کشاورزی و امور اراضی استان هرمزگان، تیری است که سه نشان جزیره (صنعت گردشگری، صنعت شیلات و جامعه محلی) را در خطر قرار داده است.

این واگذری‌ها همچنین تیری بر پیکر وجه ملی و بین المللی ایران در بین جوامع جهانی است که ترجمه‌ای غلط از فرهنگ ما در قبال احترام به محیط زیست، زمین و تاریخ برای جهانیان خواهد بود.

 

علیرضا امری کاظمی، مدیر ژئوپارک جهانی قشم و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم بر تخلف صورت گرفته در واگذاری زمین‌های پرورش میگو در مجاورت ژئوسایت نمکدان تاکید کرد.

وی از واگذاری یک هزار و ۳۰۰ هکتار از اراضی جزیره قشم توسط جهاد کشاورزی و امور اراضی استان هرمزگان خبر داد و گفت: بخشی از این زمین‌ها در محدود حریم اثر طبیعی ملی گنبد نمکدان واقع شده که طبق قانون مجازات اسلامی، دخل و تصرف در حریم محسوب شده و براساس دستورالعمل و ضوابط حاکم بر این حریم، مشمول پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.

امری کاظمی با اشاره به خبر منتشر شده توسط روابط عمومی شیلات استان هرمزگان ادامه داد: وقتی اثری در آثار ملی و طبیعی به ثبت می‌رسد، در وحله نخست توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری کشور به تمامی ادارات مرتبط ابلاغ شده و در سایت مربوطه اطلاع رسانی می‌شود.

وی اضافه کرد: اگر اداره کل میراث فرهنگی استان هرمزگان با واگذاری این اراضی موافقت نموده، اقدامی کاملا بر خلاف قانون انجام داد و از قانون حاکم بر آثار ثبتی کشور تخطی کرده است.

مدیر ژئوپارک جهانی قشم ادامه داد: در این خبر اعلام شده که فاصله این مزارع واگذار شده تا غار نمکدان حدود ۶ کیلومتر است، ولی درواقع این زمین‌ها تا مرز گنبد نمکی تنها ۳۰۰ متر فاصله دارند.

وی از آسیب وارده به منظره و چشم انداز این مزرعه پرورش میگو در صورت احداث خبر داد و تاکید کرد: این زمین‌ها علاوه بر تخریب سازند زمین شناسی این ژئوسایت و وارد کردن آسیب جدی به ساختار گنبد نمکی، به دلیل واقع شدن در حریم حفاظتی، رای منفی یونسکو را برای ژئوپارک جهانی قشم به همراه خواهد داشت.

امری کاظمی در توضیح بیشتر عنوان کرد: طبق دستورالعمل یونسکو، سه حریم برای ژئوسایت‌ها شناخته می‌شود که شامل حریم اصلی، حریم حفاظتی و حریم توسعه است و قرارگیری این زمین‌های واگذار شده در حریم حفاظتی، با دستورالعمل‌های یونسکو در تناقض بوده و تمام تلاش‌های ما را برای تمدید کارت سبز این پارک، از بین خواهد برد.

این مقام مسوول ادامه داد: طولانی‌ترین غار نمکی جهان، اثری منحصر بفرد و زنده است که با احداث مزرعه پرورش میگو دچار تخریب شده و با نفوذ و رسوخ آب حوضچه‌های پرورشی به لایه‌های نمکی و معدنی، ساختار طبیعی و زیست محیطی آن نابود شده، زمین‌های اطراف آن را به شوره زار تبدیل خواهد کرد.

 

علیرضا امری کاظمی که به صورت هم زمان مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم را نیز برعهده دارد با اشاره به مکاتبات دو مدیریت مرتبط با حیطه فعالیتی اش در این حوزه گفت: مدیریت ژئوپارک جهانی قشم و مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم بعد از اطلاع از این واگذاری ها، چندین مکاتبه با مدیریت حقوقی انجام داده تا از فعالیت‌های عمرانی در این زمین‌ها جلوگیری شود.

به گفته وی، نخستین نامه در تاریخ ۲۷ شهریور ماه امسال و آخرین نامه در تاریخ ۳۰ دی ماه امسال ارسال شده که با پیگیری‌های مدیریت حقوقی سازمان منطقه آزاد قشم، اخطاریه‌هایی به سرمایه‌گذاران مبنی بر جلوگیری از عملیات عمرانی ابلاغ شود.

امری کاظمی از به نتیجه نرسیدن این درخواست‌ها خبر داد و گفت: ما از مقام قضایی درخواست اخذ دستور و توقف فوری کار در زمین‌های مذکور را داشتیم که متاسفانه فقط دستور بررسی صادر شده است.
وی توضیح داد: در نخستین مرحله از ابلاغ حکم، با وجود دستور دادستان مبنی بر توقف کار و صورتجلسه تنظیمی از سوی پاسگاه مرزی دریایی روستای کانی، متاسفانه شاهد تسریع عملیات عمرانی در این زمین‌ها بودیم.

مدیر ژئوپارک جهانی قشم اضافه کرد: ادامه مکاتبات ما با مدیریت حقوقی سازمان و دادستانی، منجر به ابلاغ حکم دادستان مبنی بر لزوم نشانه‌گذاری محدود شد که متاسفانه این حکم در متوقف کردن فعالیت‌های عمرانی تاثیری نداشت.

وی بر ابلاغ حکم توقف فوری فعالیت در این زمین‌ها تاکید کرد و گفت: گذشت هر ساعت و هر روز از فعالیت‌های عمرانی در این مجموعه، باعث تخریب غیر قابل بازگشت و غیرقابل جبران در این ژئوسایت منحصربفرد خواهد شد.

مدیر ژئوپارک جهانی قشم به تفاهم نامه منعقد شده از سوی سازمان منطقه آزاد و ویژه اقتصادی قشم با استانداری هرمزگان اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه تفویض اختیار‌های صورت گرفته از سوی وزارت‌های مختلفی همچون میراث فرهنگی، محیط زیست و ... و تفاهم نامه یاد شده، تمامی استعلام‌ها برای واگذری زمین، باید از سازمان منطقه آزاد قشم به عنوان متولی امر در جزیره صورت گیرد.
وی عنوان کرد: در مورد واگذاری یک هزار و ۳۰۰ هکتار زمین، هیچگونه استعلامی از سازمان منطقه آزاد و ویژه اقتصادی قشم انجام نشده و این واگذاری‌ها بدون هماهنگی از سوی جهاد کشاورزی استان صورت گرفته است.

امری کاظمی با اشاره به شعار سال و فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص رونق تولید و توسعه اقتصاد کشور گفت: توسعه اقتصاد کشور با توسعه اقتصاد جامعه محلی همراه است و زمانی تحقق خواهد یافت که پایدار باشد.

به گفته مدیر ژئوپارک جهانی قشم، واگذاری بخشی از زمین‌ها در محدوده ژئوسایت مذکور و همچنین زمین‌های اطراف روستا‌های دَرَکو و کانی، با شور کردن آب‌های سطحی و سد و بند‌های اطراف این روستاها، باعث از از بین بردن اراضی زارعی و باغی شده، همچنین با آلودگی‌های ناشی از بوی تعفن و پساب پرورش میگو به شیوه سنتی، موجبات مهاجرت ساکنان این دو روستا به ویژه روستای کانی را فراهم خواهد کرد.

به زیرکشت بردن یک هزار و ۳۰۰ هکتار زمین برای توسعه تنها یک صنعت در جزیره، عملی غیرمنطقی به نظر می‌رسد در حالی که تکنولوژی و فناوری‌های روز برای استفاده و کمک به ما در حال توسعه است.
وقتی فناوری پرورش میگو به شیوه متراکم و اخیرا به شیوه فوق متراکم در وسعتی محدود در دسترس است، به زیر کشت بردن یک هزار و ۳۰۰ هکتار زمین در جزیره‌ای که دچار کمبود زمین‌های قابل استفاده است، سوال برانگیز می‌نماید.

آذر ماه سال گذشته بود که سازمان منطقه آزاد قشم در تفاهم نامه‌ای که با استان منعقد کرد، خواستار تشکیل کمیسیونی مشترک برای واگذاری زمین ها، جانمایی سند‌های رفسنجان و انتقال زمین‌های دولتی به نام این سازمان شد.

این تفاهم نامه با هدف تثبیت اعمال نظر و متولی بودن سازمان منطقه آزاد و ویژه اقتصادی قشم در امر واگذاری زمین‌ها از سوی استان منعقد شد.

احمد دیرستانی، مدیر املاک و مستغلات سازمان منطقه آزاد قشم با اشاره به تاریخ تاسیس این منطقه آزاد اظهار کرد: منطقه آزاد قشم در سال ۱۳۷۰ به ثبت رسید و پنج سال بعد، منطقه ویژه و اقتصادی قشم نیز به ثبت رسید.

وی ادامه داد: از زمان آغاز به کار اداره منابع طبیعی در جزیره قشم تا تاریخ انعقاد این تفاهم نامه در تاریخ ۱۴ آذر ۹۷، ۴۰۰ هکتار زمین از اراضی جزیره قشم توسط استان به سرمایه گذاران مختلف واگذار شده بود.
دیرستانی هدف از انعقاد تفاهم نامه سازمان منطقه آزاد و ویژه اقتصادی قشم با استان را تشکیل کمیسیون مشترکی برای این واگذاری‌ها بیان کرد و گفت: طبق این تفاهم نامه، واگذاری‌های صورت گرفته باید با تایید و مشورت سازمان منطقه آزاد قشم صورت بگیرد.

مدیر املاک و مستغلات سازمان منطقه آزاد قشم ادامه داد: این درحالی است که بعد از انعقاد اتفاهم نامه مذکور، شاهد واگذاری بیش از یک هزار و ۲۰۰ هکتار زمین در جزیره، از سوی جهاد کشاورزی استان هرمزگان به سرمایه گذاران بدون هیچ گونه هماهنگی و مشورت با سازمان منطقه آزاد قشم بوده ایم.
وی برلزوم اعمال نظر کارشناسی سازمان منطقه آزاد قشم برای واگذاری زمین‌ها براساس طرح جامع جزیره تاکید کرد و بیان داشت: سازمان به عنوان نهاد متولی و با داشتن کارشناسان ماهر در حوزه‌های مختلف، سیاست‌های توسعه‌ای خود را منطبق با طرح جامع برنامه ریزی کرده که اعمال نظر‌های بدون هماهنگی استان منجر به خروج این منطقه از مسیر توسعه‌ای خود خواهد شد.

صنعت پرورش میگو به عنوان یک فرصت شغلی زودبازده و سودآور می‌تواند در کنار سایر اقلام صادراتی با نفوذ به بازار‌های جهانی، در عبور از اقتصاد نفتی به کشور کمک کند. در سال‌های اخیر قشم به عنوان یک منطقه پیش‎رو در حوزه فعالیت‌های شیلاتی بین سرمایه‌گذاران شناخته شده و متقاضیان زیادی آماده ورود به عرصه تولیدات صادرات محور در این منطقه هستند.

استفاده از روش‌های به روز و علمی، جزیره قشم را به یکی از قطب‌های پیشرو در حوزه خدمات صیادی و چرخه شیلات کشور بدل کرده است. کاهش زمان تولید، افزایش بهره وری تولید، افزایش دوره‌های پرورشی و بهینه‌سازی ضریب تبدیل محصول برای ورود به بازار جهانی از مهم‌ترین مزیت‌های پرورش میگو به شیوه متراکم در جزیره قشم است.

بررسی فنی طرح‌های سرمایه گذاری در حوزه شیلات و پرورش میگو در کنار حفظ مسائل محیط زیستی و رعایت حریم‌های قانونی سایت‌های گردشگری ژئوپارک جهانی قشم مهمترین شاخص‌های اعطای مجوز فعالیت در این حوزه هاست. با این همه، طی سال‌های گذشته واگذاری صد‌ها هکتار زمین جهت احداث مزارع پرورش میگو از سوی مسئولان استان و بدون اخذ مجوز از سازمان منطقه آزاد قشم مشکل ساز شده است.
به گونه‌ای که تنها ژئوپارک جهانی خاورمیانه را در خطر دریافت کارت قرمز از سوی یونسکو قرار داده است.
مدیر شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم با اشاره به محدودیت‌های موجود در جزیره گفت: در حالی که در قشم با محدودیت زمین مواجه هستیم واگذاری صد‌ها هکتار زمین برای پرورش میگو به شیوه سنتی از طرف استان منطقی نیست.

حامد عبدالهی با بیان این مطلب، گفت: سرمایه گذار پروژه پرورش میگو در حریم ژئوسایت غار نمکدان قشم هیچ یک از مجوز‌ها و استعلام‌های مورد نیاز این صنعت را از این واحد دریافت نکرده است.

وی ادامه داد: متقاضیان سرمایه گذاری و راه اندازی مزرعه پرورش میگو در قشم ابتدا باید درخواست خود را به مدیریت شیلات و کشاورزی این سازمان ارائه کنند تا مراحل بررسی آن انجام شود.

مدیر شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم اضافه کرد: بررسی طرح فنی، توانمندی مالی و موقعیت زمین درخواستی از سوی سرمایه گذار، تنها بخشی از استعلام‌ها و بررسی‌های درخواست سرمایه گذاری در حوزه شیلات و پرورش میگو در منطقه آزاد قشم می‌باشد.

وی خاطرنشان کرد: در صورت مثبت بودن موارد اشاره شده، استعلام‌های مربوط به حریم‌های ژئوپارک جهانی قشم، گردشگری و محیط زیست جزیره در کمیسیون ماده ۵ و با تصویب این کمیسیون، فرآیند جانمایی و تخصیص زمین اجرایی می‌شود.

به گفته عبدالهی؛ در مورد مزرعه پرورش میگو واقع شده در حریم ژئوسایت غار نمکدان، متاسفانه هیچ کدام از این مراحل از طریق مدیریت‌های مختلف سازمان منطقه آزاد قشم طی نشده و هیچ استعلامی از مدیریت شیلات و کشاورزی این سازمان اخذ نگردیده است.

وی درباره تاثیر منفی سرمایه گذاری‌های بدون مطالعه، تصریح کرد: ژئوپارک جهانی قشم یک سرمایه ملی برای تمام کشور و نسل‌های آینده است و ما نباید به صرف انجام سرمایه گذاری و اشتغالزایی، بدون انجام مطالعات کافی آینده این سرمایه ملی را فدا کنیم.

مدیر شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم ادامه داد: در واگذاری‌های صورت گرفته در محدوده غار نمکدان هیچ مطالعه کارشناسی درباره طرح فنی، توانمندی مالی و حتی موارد مربوط به محیط زیست و ژئوپارک جهانی قشم برای راه اندازی این مزرعه پرورش میگو از سوی این سازمان صورت نگرفته است.
عبدالهی افزود: پرورش میگو در نقاط مختلف کشور به شیوه سنتی انجام می‌شود، اما در جزیره قشم با توجه به محدودیت موجود در زمین، اولویت با طرح‌های پرورش میگو به شیوه متراکم و فوق متراکم است.
وی تصریح کرد: واگذاری صد‌ها هکتار زمین در جزیره قشم از سوی استان آن هم در محدوده حریم سایت‌های ژئوپارک جهانی قشم برای پرورش میگو به شیوه سنتی نشانه عدم توجه یا نبود استعلام‌های کافی برای راه اندازی این پروژه است.

مدیر شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم یادآور شد: براساس سیاست گذاری صورت گرفته و طبق طرح جامع، واگذاری زمین برای پرورش میگو به شیوه سنتی تا اندازه زیادی متوقف شده و واگذاری مساحت زیادی زمین برای این موضوع از سوی استان منطقی نیست.

به گفته عبدالهی؛ هم اینک در قشم، دانش فنی روز دنیا و ورود فناوری‌های جدید برای پرورش میگو به شیوه متراکم و فوق متراکم در دستور کار قرار دارد.

وی ادامه داد: در اطراف جنگل‌های حرا نیز زمین‌های مساعدی برای پرورش میگو هست، اما مدیریت شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم، هیچ گاه بهترین و پرسودترین طرح‌های پرورش میگو در آن منطقه را به واسطه وجود ذخایر محیط زیستی و گردشگری ارزشمند به تصویب نرسانده است.
مدیر شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم با بیان اینکه حفظ ژئوپارک جهانی قشم یک وظیفه ملی است، یادآور شد: تمام نهاد‌ها و سازمان‌ها موظف به حفظ این ثروت ملی هستند و حتی واگذاری‌های صورت گرفته طبق تفاهم نامه از سوی استان هم باید با هماهنگی و کسب نتیجه مثبت استعلام از سوی سازمان صورت می‌گرفت که درباره زمین پرورش میگو موجود در حریم غار نمکدان این اتفاق نیفتاده است.
عبدالهی ادامه داد: براساس طرح جامع پیش بینی شده در سازمان، تمامی محدوده‌های مربوط به ژئوپارک جهانی قشم، محیط زیست، گردشگری و حتی نفت و انرژی مشخص شده و، اما این پروژه خاص این حریم‌ها را رعایت نکرده است.

وی در پایان با تاکید بر اینکه برای احداث مزرعه پرورش میگو در حریم ژئوسایت غار نمکدان هیچ استعلامی از مدیریت شیلات و کشاورزی سازمان منطقه آزاد قشم گرفته نشده، خاطرنشان کرد: واگذاری صد‌ها هکتار زمین از سوی استان بدون هماهنگی با سازمان منطقه آزاد قشم برای پرورش میگو به شیوه سنتی دیگر در برنامه‌های سازمان منطقه آزاد جایگاهی ندارد.

ژئوپارک جهانی قشم واقع در جزیره قشم، نخستین ژئوپارک خاورمیانه است که در سال ۱۳۸۵ به عضویت شبکه جهانی ژئوپارک‌های تحت حمایت یونسکو درآمد و به دلیل ناتوانی مدیران وقت سازمان منطقه آزاد قشم در انجام معیار‌های ثبت جهانی ژئوپارک ها، در دی ماه ۱۳۹۱ با دریافت کارت قرمز از فهرست یونسکو خارج شد، از اواخر اسفند ماه سال ۱۳۹۳ و با ورود حمیدرضا مومنی مدیرعامل وقت سازمان منطقه آزاد قشم و تاکید و پیگیری سازمان منطقه آزاد قشم و همراهی شبانه‌روزی جامعه محلی، کارشناسان و مدیران، ژئوپارک جهانی قشم باردیگر توانست کارت سبز یونسکو را دریافت کنند و سرانجام ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ در دویست و یکمین نشست ژئوپارک‌های یونسکو که در فرانسه برگزار شد ژئوپارک جهانی قشم کارت سبز گرفت و بار دیگر جهانی شد.