کرونا، کاسبی کودکان کار را هم تحت تاثیر قرار داد/ رفتار غالب اجتماعی بر پایه مراودات کمتر با آنها است

در روزگاری که همه می‌داند برای کرونا نگرفتن باید خانه ماند و از محیط امنش خارج نشد، شرایط کودکان کار و خیابان بغرنج‌تر از هر زمان دیگری است؛ از یکسو احتیاج به نان شب آن‌ها را از هر جایی که باشند بیرون می‌کشد و از سوی دیگر اگر خانه نمانند ممکن است گرفتار برنامه ضربتی شوند که این روز‌ها از سوی دولت برای کنترل شیوع کرونا اجرا می‌شود.

اقتصاد۲۴- مادامی که به صورت رسمی جزئیاتی از قربانیان کرونا منتشر نشده باشد، نمی‌توان گفت که از جمعیت بیش از هزار نفری فوت شدگان چه تعداد کودک بوده اند و سهم احتمالی خانواده‌های کودکان کار و خیابان چقدر است؟ اما مشخص است که فعلا برای این بخش از جامعه داس مرگ بُرَندِه‌تر از هر زمانی دیگری است و اگر هم مرگ و ناخوشی اتفاق نیفتد ممکن است برای این کودکان در مواجهه با متولیان نظم اجتماعی گرفتاری‌هایی ایجاد شود.

به صورت مشخص حالا یکی از اقدامات پیشگیرانه برنامه‌های متولیان جامعه برای کنترل دامنه شیوع ویروس کرونا به تسویه اماکن عمومی از کودکان کار و خیابان مربوط می‌شود؛ این روز‌ها در زیر سایه وحشت کرونا ساماندهی و مبارزه با کار کودکان انگار رمقی تازه گرفته است؛ قرار است در فاز نخست این کودکان جمع آوری و در فاز دوم غربالگری شوند؛ تصمیم بر این است تا غیر ایرانی‌ها برای ردمرز اعزام شوند و ایرانی‌ها نیز تا عادی شدن شرایط دور از خانواده در قرنطینه باقی بمانند.

بیشتر بخوانید: جمع‌آوری کودکان کار از خیابان‌ها شدنی است؟

درخواست جمعی از وزیر کشور

اتخاذ چنین برنامه ای، اما شماری از کنشگران اجتماعی را به واکنش واداشته است؛ دستکم تاکنون ۷۰۰ نفر با انتشار بیانیه‌ای مشترک از وزیر کشور خواسته اند تا اجرای چنین طرحی را متوقف کند: "شیوع بیماری کرونا در کشور، بر نگرانی عمومی از وضعیت زندگی کودکان کار افزوده است. بسیاری از پژوهشگران و فعالان مدنی همواره در سال‌های اخیر از دولت و نهاد‌های عمومی خواسته‌اند نسبت به بهبود شرایط زندگی این گروه در معرض خطر، اهتمام بیشتری داشته باشد. متاسفانه با وجود حساسیت و پیگیری فعالان مدنی، استفاده از ابزار‌های قهری در قالب طرح‌های موسوم به «جمع‌آوری» یا «ساماندهی» به عنوان تنها واکنش رسمی تکرار شده است؛ طرح‌هایی که هدف اصلی آن رویت‌ناپذیر کردن کودکان در وضعیت ناگوار این کودکان در سطح شهر است و رنج کودکانی را که پنهان از دید عموم به کار گرفته شده و یا گروه‌هایی مانند کودکان زباله‌گرد را که در سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کنند، نادیده می‌گیرد. در واقع هدف این طرح‌ها مبارزه با کودکان کار است و نه کار کودک.
اکنون و در بحبوحه اپیدمی کرونا، دولت یک‌بار دیگر درصدد تکرار این اقدام ضدکودک و شکست‌خورده به بهانه پیشگیری از شیوع بیماری است. این طرح به دستگیری و اسکان اجباری کودکان منجر خواهد شد و کودکان افغانستانی را در معرض خطر اخراج از کشور قرار می‌دهد. در چنین شرایطی باید هشدار داد که رد مرز کودکان مغایر با اصول و روح حاکم بر کنوانسیون حقوق کودکان، کنوانسیون ژنو و پروتکل الحاقی آن، تعهدات بین‌المللی در مورد پناهجویان و عرف و رویه‌های بین‌المللی درخصوص کودکان پناهجو است. درخواست ما از شما و دیگر مسئولان دولتی این است که به‌جای اقدامات قهری و دستگیری کودکان به بهانه جلوگیری از شیوع بیماری، منافع عالیه کودکان را فارغ از تابعیت در اولویت قرار دهید و ترتیبی اتخاذ کنید تا از زیرساخت موجود دولتی و عمومی برای دریافت داوطلبانه خدمات پزشکی، بهداشتی و اسکان با کمک نهاد‌های مدنی متناسب با شرایط کودکان استفاده شود. بدیهی است هر اقدامی باید با رعایت مصالح و توجه به اصول کنوانسیون حقوق کودک انجام شود و طراحی آن با مشارکت و تایید نهاد‌های مدنی مستقل و اجرای آن با نظارت مستمر ایشان باشد و آنچه «شرایط اضطراری» خوانده می‌شود نباید دستمایه اجرای بی‌دردسر طرح‌های شکست‌خورده دستگیری و استرداد کودکان قرار گیرد. "

بیشتر بخوانید: کودکان کار، خشونت‌های جنسی و غیرجنسی را گزارش نمی‌دهند

توقف ناپذیر بودن کار کودکان واقعیت تلخی است که این روز‌ها مسئولان دولتی به وجودش اذعان دارند؛ حبیب‌الله مسعودی فرید» معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این خصوص به ایلنا گفته است: کرونا شاید در کودکان عوارضی شدیدی ایجاد نکند، اما تعدادی از این کودکان در کنار خانواده هایشان زندگی می‌کنند و همین مسئله نگران کننده است؛ توزیع بسته‌های بهداشتی و آموزش این کودکان و خانوادهایشان یکی از همکاری‌های مشترک سازمان بهزیستی با تشکل‌های مردم نهاد در روز‌های گذشته بوده است؛ این همکاری از طریق اورژانس اجتماعی، شهرداری و خیرین در سراسر کشور جریان دارد.

تغییر الگوی رفتار مردم با کودکان کار

فرشته فرهمند حبیبی از اعضای انجمن حمایت از کودکان کار در این باره به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: وضعیت این کودکان از هر زمان دیگری بدتر است؛ فشار‌های اقتصادی چند ماه گذشته بیش از همیشه خانواده‌های آسیب پذیر را به درآمد کودکان محتاج کرده است؛ بیشتر این کودکان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که والدین از داشتن یک فرصت شغلی معمولی محرومند و پولی که این کودکان با زحمت زیاد به دست می‌آورند معمولا از درآمد‌های حداقی هم کمتر است.

وی ادامه می‌دهد: در این شرایط هنوز خبری از ابتلای کودکان کار به کرونا شنیده نشده و امیدواریم که هرگز چنین اتفاقی نیفتد؛ آمار مبتلایان و قربانیان همانی است که به صورت رسمی در حال به روز شدن است. جزئیات این آمار تفکیک شده نیست و نمی‌توان گفت که کدام گروه اجتماعی بیشتر یا کمتر قربانی داده اند.

فرهمند درباره اقدامات تشکل متبوعش در مواجهه با کرونا می‌گوید: فعالیت‌های انجمن حمایت از کودکان کار چیزی فراتر از همکاری با شهرداری و دولت برای توزیع بسته‌های بهداشتی و ارائه خدمات آموزشی نیست؛ البته با توجه به شرایط کنونی از بابت تشدید مشکل تغذیه این کودکان نگرانی‌های جدی داریم و می‌دانیم که در این اوضاع و احوال مشکلات اقتصادی خانواده‌های آن‌ها جدی‌تر است.

این فعال حقوق کودک درباره برنامه جمع آوری و ساماندهی کودکان کار ادامه داد: موضع ما توقف چنین طرحی است؛ نباید کودکان کار را برای قرنطینه کردن و یا رد مرز کردن، جمع آوری کرد؛ این مطلبی است که با آن مخالفت خواهیم کرد.

وی در ارزیابی عمومی خود از تغییرات رفتاری که مردم در برخورد با کودکان کار دارند، می‌گوید: حالا همه مسائل تحت تاثیر ترس از کرونا قرار دارد؛ بسته به موقعیت برخی مردم مهربانتر شده و بیشتر مراعات می‌کنند، اما رفتار غالب اجتماعی این روز‌ها بر پایه مراودات کمتر است و همین باعث شده تا عده قابل توجهی از معدود مردم باقیمانده در خیابان از رو در رو شدن با این کودکان پرهیز کنند. البته برخی هم تحت تاثیر این ترس برخورد‌های سردتری پیدا کرده اند، اما هرچه که هست این کودکان و خانوادهایشان از قبل قربانی وضعیت اقتصادی بودند و حالا بیشتر تحت فشار هستند؛ غائله کرونا بالاخره تمام خواهد شد و فقط امیدواریم که این اتفاق با کمترین تلفات اجتماعی به خصوص برای بخش‌های آسیب پذیر‌تر باشد.

در ایران قوانین و مقررات خیلی سال است که در مورد کار کودک صراحت دارند. کار کردن برای کمتر از ۱۵ ساله‌ها قدغن است و آن‌ها که هنوز ۱۸ ساله نشده‌اند می‌توانند به صورت مشروط کار‌های معینی را انجام دهند؛ با این همه مدتهاست که کودکان کار یکی از بازیگران اصلی اقتصاد غیر رسمی ایران محسوب می‌شوند؛ در هیچ جایی نمی‌توان آمار رسمی، دقیق و تفکیک شده‌ای از آن‌ها یافت و تا به امروز هیچ برنامه‌ای نتوانسته است تا از فعالیت اقتصادی آن‌ها جلوگیری کند.

دست فروشی در کنار خیابان و واگن‌های مترو، تمیز کردن شیشه خودرو‌های مانده در پشت چراغ قرمز، دود کردن اسپند برای در امان ماندن از گزند چشم زخم، گل فروشی و کبریت فروشی، زباله گردی و جمع آوری پسماند عمده تصاویر کلیشه‌ای است که سالهاست در ذهن همه ما از کارکودکان حک شده است در سوی مقابل، اما تصویری قرار دارد که در ذهن کمتر کسی نقش بسته شده است؛ و معلوم نیست بحران کرونا برای این بازیگران در سایه نگه داشته شده اقتصاد ایران چه هزینه‌های دیگری خواهد تراشید؟