عاقبت تلخ نفت ۲۵ دلاری برای صادرکنندگان

 

اقتصاد۲۴- شیوع ویروس کرونا در سطح جهانی و توقف همکاری های اوپک و غیر اوپک در طرح کاهش تولید نفت، همه چیز را تغییر داد. نفت خام از بشکه ای 63 دلار در ابتدای سال 2020 به محدوده 27 دلار تا جمعه گذشته رسید و اکنون تولیدکنندگان نفت به کسری بودجه ناشی از کاهش قیمت نفت می اندیشند.

 

در میان تولیدکنندگان بزرگ نفت خام، شاید روسیه تنها کشوری باشد که در قیمت های پایین نیز چرخ اقتصادش روان می چرخد. این کشور کسری بودجه نسبتاً کمی را در قیمت های کنونی تجربه می کند. بودجه 2020 روسیه با نفت بشکه ای 42 دلار بسته شده است که پایین ترین رقم در بودجه کشورهای نفتی است. این قیمت تقریباً برابر با نقطه سر به سری نفت یا همان breakeven oil price در آن کشور است. منظور از قیمت سر به سری ، قیمتی است که بودجه آن کشور برای اداره اقتصاد کسری نمی آورد.
روز جمعه و در پایان معاملات هفتگی بازارها، قیمت هر بشکه نفت خام برنت به 26.98 دلار رسید که با در نظر گرفتن این رقم، می توان گفت که اکنون قیمت هر بشکه نفت تنها 15 دلار کمتر از نقطه سر به سری هزینه ها و درآمدهای روسیه است.
البته این سناریو نیز مطرح می شود که روسیه با تکیه بر توان تأمین بودجه اش حاضر به ادامه همکاری با اوپک در طرح کاهش تولید نفت نشده است. به طوری که بعد از شکست مذاکرات اوپک و اوپک پلاس در 5 و 6 مارس 2020، وزیر انرژی این کشور اعلام کرد: «روسیه از ماه آوریل (فروردین-اردیبهشت) به هیچ توافق کاهش تولیدی پایبند نیست وهمه کشورها می توانند آزادانه به تولید و عرضه نفت خام بپردازند.»
با آغاز جنگ قیمتی توسط عربستان در 8 مارس نیز وزارت دارایی روسیه اعلام کرد که «ذخایر رسمی این کشور 560 میلیارد دلار است و این منابع اجازه می دهد روسیه 6 تا 10 سال با قیمت نفت حدود 25 تا 30 دلار در هر بشکه دوام بیاورد.»
در همین حال به گزارش ایرنا، دمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس جمهوری روسیه نیز در روزهای اخیر گفته است: «بودجه روسیه روی ۴۲ دلار برای هر بشکه بسته شده است. البته این بها برای ما ناراحت کننده و نامساعد است اما فضای امن وجود دارد و در صورت نیاز بکار گرفته می شود.»
بخش انرژی 30 درصد ازتولید ناخالص داخلی روسیه و 60 درصد صادرات آن را تشکیل می دهد. روسیه روزانه 11.6 میلیون بشکه نفت صادر می کند و با قیمت های کنونی روزی 150 میلیون دلار ضرر می کند. با این حال به نظر می رسد، کسری بودجه برای روس ها قابل تحمل و جبران است. اما برای تولیدکنندگان عضو اوپک چطور؟

 

عربستان، بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده نفت خام عضو در اوپک، یکی از رویایی ترین بودجه ها را میان تولیدکنندگان نفت خام دارد. بررسی ها نشان می دهد که این کشور بودجه 2020 خود را با نفت خام 80 دلاری متوازن کرده است. قیمت سر به سر نفتی که صندوق بین المللی پول برای کشور برآورد کرده، 83.6 دلار در بشکه است.
اما حدود 2 ماه و 20 روز از سال جاری میلادی می گذرد و بالاترین قیمتی که نفت خام تجربه کرده، 70.25 دلار برای هر بشکه بوده است که البته این رقم هم گذرا و کوتاه مدت بود. در هفته گذشته نفت خام در کانال 24 دلار برای هر بشکه نیز قرار گرفت و ناظران و تحلیلگران می گویند که سقوط قیمت نفت به زیر 20 دلار در بشکه نیز دور از تصور نیست. چراکه از ماه آوریل قرار است نزدیک 4 میلیون بشکه در روز نفت خام بیشتری به بازار وارد شود. سهم عربستان از این افزایش 2 میلیون و 600 هزار بشکه در روز و امارات نیز یک میلیون بشکه در روز عنوان می شود. روسیه نیز می گوید که آمادگی افزاش عرضه تا 300 هزار بشکه در روز را دارد.
در چنین شرایطی آیا حتی رویای نفت 80 دلاری سعودی محقق خواهد شد؟ بعید به نظر می رسد. ادامه این روند، عربستان را با کسری بودجه شدیدی مواجه می کند. قیمت های کنونی نفت خام 53 دلار کمتر از رقمی است که عربستان برای تأمین بودجه 2020 خود در نظر دارد. البته وابستگی عربستان به درآمدهای نفتی باعث کسری بودجه این کشور از سال 2014 تاکنون شده و با افت قیمت ها اکنون شرایط بدتر نیز شده است. با این حال ریاض به دنبال افزایش تولید روزانه نفت از 9.7 میلیون بشکه ماه فوریه به 12 میلیون بشکه در ماه آوریل است که با افزایش حجم عرضه منجر به کاهش بیشتر قیمت ها خواهد شد.
در یک نگاه کلی، برای عربستان سعودی، نفت 50 درصد از تولید ناخالص داخلی و 70 درصد از درآمدهای صادراتی را تأمین می کند. ذخایر عربستان کمتر از 500 میلیارد دلار است و اگر این کشور هزینه هایش را به طور جدی کاهش ندهد، به بحران اقتصادی بر خواهد خورد. ریاض برای پر کردن خزانه در چند سال گذشته به شدت وام گرفته است و انتظار می‌رود در چنین شرایطی، بیش از 60 درصد کسری بودجه عربستان از طریق بدهی و بقیه آن از ذخایر این کشور تأمین شود. ضمن آنکه با قیمت های کنونی نفت، فعلاً پروژه خصوصی سازی آرامکوی عربستان (بزرگترین شرکت نفتی جهان) نیز منتفی است.
رویترز درباره کسری بودجه عربستان می نویسد: «کسری بودجه عربستان سعودی در 2020 احتمالاً تا 16.1 درصد افزایش می یابد، در حالی که قبلاً با نفت بشکه ای 40 دلار 6.4 درصد پیش‌بینی شده بود. اگر قیمت نفت حدود 30 دلار در هر بشکه بماند، این کسری بودجه به 22.1 درصد می‌رسد که حدود 170 میلیارد دلار می‌شود.»

 

عراق، دومین تولیدکننده نفت خام عضو اوپک نیز شرایط مطلوبی ندارد. قیمت های پایین نفت خام در دو هفته اخیر، مشکلات این تولیدکننده را تشدید کرده است. این کشور اکنون حتی در پرداخت حقوق نیز مشکل دارد و از نوامبر 2019 اکثر پرداخت ها را با تاًخیر انجام داده است. کارشناسان پیش بینی می کنند که ادامه این روند بحران های اجتماعی عراق را نیز افزایش خواهد داد.

---

بیشتر بخوانید: هر بشکه نفت خام آمریکا به ۲۰ دلار رسید

---

نکته جالب این است که به خاطر مشکلاتی که در تعیین دولت دارند، هنوز بودجه این کشور تصویب نشده است. به همین خاطر مشخص نیست که عراق برای برابری هزینه ها و درآمدهای دولت خود در سال 2020 به نفت چند دلاری نیاز دارد. اما آخرین رقم پیشنهادی 56 دلار در هر بشکه بوده است. در حالی که صندوق بین المللی پول قیمت سر به سری نفت آن کشور را 60.3 دلار برآورد کرده است.
حتی با احتساب این رقم، عراق در شرایط کنونی 29 دلار در هر بشکه کسری بودجه دارد. بیش از 90 درصد از درآمدهای دولت در این کشور به صادرات نفت متکی است. همین عامل سبب می شود که وزیر نفت عراق به دنبال برگزاری نشست مجدد میان تولیدکنندگان نفت خام باشد و برای مورد اقدام فوری جهت برقراری توازن در بازار تلاش کند.

 

تحریم های امریکا علیه ایران باعث شده که بودجه سال 1399 کشور اتکای کمتری به منابع نفتی داشته باشد. به طوری که سهم درآمدهای نفتی در بودجه 99 حدود 10 درصد و قیمت هر بشکه نفت نیز 50 دلار تعیین شده است. این سناریو زمانی تنظیم شد که ایران نفت خام را بشکه ای 64 دلار صادر می کرد. بر اساس بر آورد صندوق بین المللی پول قیمت سر به سری نفت برای ایران در سال جاری میلادی حدود 194.6 دلار در هر بشکه است. یعنی اگر ایران نفت را با بشکه ای 194.6 دلار بفروشد می تواند اقتصاد کشور را بدون کسری اداره کند.
اکنون نفت در محدوده 27 دلار در بشکه است و با این حساب ایران با کمبود منابع ارزی نسبت به پیش بینی ها مواجه خواهد شد. اما به خاطر تحریم سهم نفت در اقتصاد کشور کم است و به همین نسبت کسری بودجه ایران کمتر از سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس خواهد بود. به بیان دیگر، کشورهایی که بشکه های نفت بیشتری صادر می کنند، از کاهش قیمت ها نیز بیشتر ضربه خواهند خورد.

 

در یک بررسی اجمالی می توان گفت که اعضای اوپک، نفت خام 50 تا 80 دلار در هر بشکه را در بودجه های خود گنجانده اند و صندوق بین المللی پول هم قیمت سر به سری را 50 تا 194 دلار در بشکه برای این کشورها در نظر گرفته است. البته قیمت های کنونی هیچ کدام را محقق نخواهد کرد.
در این باره فریدون برکشلی، رئیس گروه مطالعات انرژی وین به خبرنگار ما می گوید: «اگر توافق کاهش عرضه نفت میان تولیدکنندگان شکل نگیرد یا پرونده شیوع کووید19 در جهان بسته نشود، بودجه های نفتی نیاز به بازنگری خواهند داشت. چراکه بودجه 2020 میلادی قاعدتاً در 2019 نوشته شده و قیمت های امروزی نفت در آنها منعکس نشده است. با ادامه این روند، دولت ها ناچار به تعدیل بودجه خواهند بود.»
شنیده می شود که اکنون کاهش قیمت نفت، تولیدکنندگان نفت خام امریکا را نیز پای میز مذاکره کشانده است. آنها می خواهند بخشی از تولید خود را در همکاری با اوپک وغیر اوپک کم کنند تا بازار در قیمت های بالاتر به تعادل برسد. اگرچه این موضوع خلاف قوانین ضداوپکی امریکاست اما می تواند فصل جدیدی در همکاری های نفتی باشد.
برکشلی می گوید: «الان پرونده نفت روی میز ۳ نفر است؛ پوتین، بن سلمان و ترامپ. یعنی رؤسای جمهور روسیه، عربستان و امریکا. نظم جدیدی باید شکل بگیرد. امریکا باید وارد صحنه شود. روسیه و عربستان مطلقاً تنها در طرح کاهش تولید نخواهند آمد. امریکا وارد بازی نشود، نفت گران قیمت شیل قربانی می شود.»
حال باید منتظر ماند و دید که عربستان، روسیه و امریکا تا چه زمانی در برابر قیمت های پایین نفت مقاومت می کنند. کدام یک، اول پلک می زنند. همچنین باید دید که تا چه زمانی ویروس کرونا کنترل بازارها را در دست خواهد داشت.