اقتصاد۲۴- به جز شرکتهای مختلف، دولت بازیگر اصلی این روزهای بورس است. دولت هدف از عرضههای خود را تعمیق بازار و کوچکسازی دولت عنوان میکند و کارشناسان معتقدند دولت در روزهای کسری درآمدی، بازار سرمایه را به عنوان میدان پوشش کسری بودجه خود انتخاب کرده است. این را البته خود وزیر اقتصاد هم تأیید کرده و با بیان اینکه آزادسازی سهام صندوقهای ETF برای مردم از دو ماه بعد آغاز خواهد شد، اعلام کرده «محل خرج این درآمد در بودجه تعیین خواهد شد». بعد از اعلام خبر آزادسازی سهام عدالت، دیروز نوبت به آغاز پذیرهنویسی سهام صندوق سرمایهگذاری واسطهگری مالی (ETF) رسید و واگذاری سهام بانکها و شرکتهای دولتی از طریق این صندوق شروع به کار کرد. در اولین مرحله از این واگذاری، بالغ بر ۲۳ هزار میلیارد تومان از باقیمانده سهام دولت از طریق فروش واحدهای سرمایهگذاری صندوق واسطهگری مالی یکم با اعمال ۲۰ درصد تخفیف انجام میشود و میزان سهامی که به هر فرد تعلق میگیرد، به میزان مشارکت آنان در این فراخوان بستگی خواهد داشت.
این در حالی است که دولت براساس بند «الف» تبصره «۲» قانون بودجه سال ۱۳۹۹ مجوز واگذاری به میزان ششهزارو ۷۰۰ میلیارد تومان دارد و اکنون تقریبا بیش سه برابر سقف مجاز قرار است این واگذاری انجام شود. با عرضه اموال و داراییهای عمومی بورس حالوهوای بیسابقهای پیدا کرده است، از طرفی بورس فقط از ابتدای فروردین امسال بیش از ۶۰۵ هزار نفر تازهوارد داشته و از طرفی بهطور میانگین شاخص بورس رشد چهار تا پنج درصدی روزانه را تجربه کرده است. در روزهایی که اقتصاد ایران شدیدا درگیر رکود تورمی است، چشمانداز این جهش بینظیر بورس خیلیها را نگران کرده است. بازار بورس تا چه زمانی صعودی است؟ جهش عمیق و شدید بورس آیا دنبالهدار خواهد بود؟ آیا باید منتظر ریزش ناگهانی این بازار بعد از گذشت چند ماه باشیم؟
دعوت پیامکی از مردم برای ورود به بورس
حرکت قطار توسعه بازار سرمایه از سال گذشته آغاز شد و دامنه آن به سال جاری هم رسید. به طوری که شاخص کل بورس که معاملات سال گذشته بورس را از ارتفاع ۱۷۸هزارو ۶۵۹ واحد آغاز کرد، با ۳۳۴هزارو ۲۴۱ واحد رشد، معادل ۱۸۷ درصد افزایش را به ثبت رساند. همچنین شاخص کل که معاملات امسال بورس را از ۶۴۵هزارو ۷۶۳ واحد آغاز کرد، در ۲۰ روز معاملاتی فروردین با ۲۲۹هزارو ۲۲ واحد رشد، معادل ۴۴.۶۵ درصد افزایش را به ثبت رساند و به ۷۴۱هزارو ۹۲۳ واحد رسید. البته روند صعودی شاخص ادامه دارد و در آخرین روز معاملاتی (دیروز، یکشنبه) بازار کار خود را در حالی به پایان برد که شاخص کل در آستانه ورود به ۹۶۰ هزار واحد قرار گرفت. اما رشد بیوقفه بازار سرمایه در یک روی سکه قرار دارد و روی دیگر این سکه افزایش قابل توجه متقاضیان ورود به این بازار است. به طوری که در این حوزه هم مانند صعود شاخص، شاهد اتفاقات تاریخی بودیم.
به طوری که تعداد ثبتنامکنندگان در فروردین در سامانه سجام ۱۸ برابر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافت. در ۲۵ روز نخست امسال ۶۵۱هزارو ۹۵۹ نفر در سامانه سجام ثبتنام کردند تا تعداد کل ثبتنامکنندگان در این سامانه از مرز چهارمیلیونو ۳۰۰ هزار نفر عبور کند. حالا هم که دولت برگ دیگری برای تشویق به ورود مردم به بورس جلوی چشمها گذاشته است. دیروز احتمالا یک پیام مخابراتی دریافت کردید یا احتمالا در این روزها دریافت خواهید کرد. در این پیام دولت به شما (یعنی همگی مردم) میگوید از ۱۴ اردیبهشت میتوانید با ۲۰ درصد تخفیف سهام صندوق دولت (ETF) را بدون نیاز به کد بورسی و فقط با کد ملی از طریق یک اپلیکیشن خریداری کنید. این همان شرکتها و بانکهای دولت است که قرار است سهام آن به مردم واگذار شود، اما البته مدیریت و مالکیت آن همچنان در دست دولت است. اما چه چشماندازی میتوان برای سرمایه این تازهواردها متصور بود؟
پرویز بابایی، تحلیلگر بازار سرمایه در گفتگو با «شرق» در توضیح کارکرد ورود صندوقهای دولت به بازار بورس و «هر ایرانی یک سهامدار» میگوید: چندین دهه از خصوصیسازی اقتصاد ایران میگذرد و چالشهای بسیار زیادی هم به دنبال داشت. مهمترین بحرانهایی که برای شکست خصوصیسازی در ایران مطرح میشد، قیمتگذاریهای ارزان و نااهلیت خریداران بود. حالا دولت با تغییر روش واگذاری از مزایده و مناقصه به واگذاری در بورس روش دیگری را در پیش گرفته است. خصوصیسازی از طریق بورس طبق آنچه امروز شاهد آن هستیم، بهظاهر بین عموم مردم واگذاری انجام میشود، اما عملا سهامداران قرار نیست مالکیت یا مدیریت شرکتها و بانکهای دولتی را برعهده بگیرند، یعنی همچنان انتصابات و تصدیگری شرکتها در دست دولت خواهد بود.
خصوصیسازی به شیوه حفظ مالکیت دولتی
معاونت پژوهشهای اقتصادی مرکز پژوهشهای مجلس نیز پیشتر به این موضوع که این کارشناس بازار سرمایه به ما میگوید، اشاره کرده بود. این نهاد تحقیقاتی معتقد است این اقدام دولت برای واگذاری شرکتهای استراتژیک از طریق صندوقها به نظر میرسد برای درآمدزایی از ناحیه واگذاری مالکیت بنگاهها و تأمین سریع کسری بودجه و در عین حال حفظ مدیریت دولت بر این شرکتها تا پایان دوره برنامه ششم توسعه دنبال میشود. استفاده از سازوکار صندوقهای سرمایهگذاری، اگرچه مسئله کوتاهمدت دولت را به نحو سادهای حل میکند، اما مسئلهای بزرگ برای کشور در آینده ایجاد خواهد کرد.
اثر درآمدی واگذاری بر اثر شفافیت میچربد
پرویز بابایی همچنین معتقد است؛ تب داغ روند صعودی بورس بین چهار تا شش ماه آینده فروکش خواهد کرد و گرچه در ظاهر بهنظر میرسد این روزها بورس سودهای چشمگیر ایجاد میکند، اما در واقع این تضعیف قدرت پول ملی بسیار بیشتر از قبل (از زمان جهش نرخ ارز در دو سال اخیر) خواهد بود. او توضیح میدهد: این واقعیت مهم را باید در نظر بگیریم که امسال تقریبا سال آخر دولت حاضر است و از همین منظر خیلی حساسیت و نگرانی درباره استیضاح یا فشارهای اینچنینی وجود ندارد. با وجود تحریمها و ضربه سنگین اقتصادی کرونا دولت گزینههای قبلی برای کسب درآمد را از دست داده و درواقع الان مهم امکان بقا و سرپاماندن است.
گرانی بنزین قرار بود منجر به صادرات بخشی از بنزین و درآمد از این محل باشد، این هم ممکن نشد. دولت تقریبا حدود ۱۶ هزار میلیارد تومان دارایی خود را در صندوق جمعآوری کرده و داراییهای این صندوق را به بورس آورده و واگذار میکند. مدیریت و مالکیت صندوق همچنان در دست دولت است. این شیوه واگذاری اثر شفافیت ندارد، اما اثر درآمدی دارد. مدیریت منتقل نمیشود، اما میتواند درآمد خوبی را برای پرداخت هزینههای جاری بودجه به دست بیاورد. نفع کوچکی هم برای مردم در روزهای رکود کسبوکار دارد. اما این سود نیست، داراییهای مردم عملا دارد بیارزش میشود.
در واقع یک راه میانبر و ضربهگیر بودجهای و درآمدی است. بابایی اضافه کرد: شرکتها با چند روش بالارفتن قیمت سهام خود را توجیه میکنند؛ اولا اینکه دلار از ۱۳ هزار تومان به ۱۶ هزار تومان رسیده است و بنابراین ارزش دلاری داراییها را بالاتر جا میزنند حالا هرچند در واقعیت با توجه به پول ملی حتی ارزش آن ضعیفتر هم شده است. فروش ملک و املاک به یکدیگر و تجدید ارزیابی داراییها هم جزء همین روشهای شرکتهاست. بانکها هم داراییهای خود را به قیمت ۹ هزارو ۵۰۰ تومان به ازای هر دلار شناسایی کردهاند و مابهالتفاوت این نرخ با نرخ نیمایی که ۱۴ هزارو ۵۰۰ تومان و با نرخ آزاد که ۱۶ هزار تومان است، خودش سودسازی میکند. این همان روش تسعیر نرخ ارز است که بانکها با این روش ارزش داراییهای خود در بورس را بیشتر از آنچه هست، نشان میدهند.
فروکشکردن فوران تا ۴ ماه دیگر
بابایی، اما چشمانداز بازار بورس را مثبت ارزیابی نمیکند. او چند عامل را برای ریزش بورس پیشبینی میکند. یکی آغاز به کار مجلس جدید است که با دولت از لحاظ سیاسی زاویه دارد. ممکن است نمایندگان دولت بعدی رویکرد متفاوتی به سیاست مالی دولت داشته باشند و ممکن است جلوی روند فعلی بورس را بگیرند. نمایندگان فعلی بههرحال آخر دوره فعالیتشان است و به هر دلیلی دست دولت را برای اجرای سیاستهایش باز گذاشتهاند، اما مجلس بعدی هم تازه شروع به فعالیت کرده و تازهنفس است و هم از لحاظ اقتصادی و سیاسی زاویههایی با دولت دارد، احتمالا مداخله بیشتری در این حوزه انجام خواهد داد. بابایی درباره عوامل بعدی توضیح میدهد: تیرماه آخرین مهلت اظهارنامههای سال ۹۸ و سود و زیان شرکتهاست.
اگر با پیشبینی سودهای عجیب و غریب تا الان سودسازی میکردند، بعد از گزارشهای تیرماه بخشی از این عملکرد مالی مشخص خواهد شد. در مجمعها تقسیم سود شرکتها مشخص میشود. اکنون نرخ سود تقسیمی اصلا هماهنگ با سود سهام عرضهشده نیست. بنابراین در تیرماه اینها مشخص میشود. قطعا رشد فورانی بورس در تابستان ایست خواهد داشت. مگر اینکه دولت حدود صد تا شرکت آماده کند که در تابستان هم عرضه اولیه داشته باشد. این هم به نظر نمیرسد ممکن باشد. تا چهار ماه دیگر تمامی این گردوخاکها و عرضههای اولیه آرام میشود و احتمالا بورس در سیر نزولیقرار میگیرد.
ادامه کرونا، تحریمهای نفتی، قیمت جهانی نفت و قیمت دلار مواردی است که آینده بورس در گرو سرنوشت آنهاست. با تغییر هرکدام از آنها به سمت بدترشدن یا بهترشدن، بورس هم میتواند یا به ثبات نسبی برسد یا ریزشی بیسابقه همچون جهش بیسابقهاش در ابتدای امسال را در نیمه همان سال تجربه کند. اما آنچه کارشناسان در آن با هم اتفاق نظر دارند، این است که روند شعلهوری و فراوانی بورس نمیتواند بیش از چهار ماه دیگر دوام داشته باشد.
منبع: روزنامه شرق