مردم منتظر گرانی دلار بودند

اقتصاد۲۴ - دو‌سال پیش، دلال‌هایی که از ترس دستگیرشدن توسط مأموران پلیس، در کوچه پس‌کوچه‌های خیابان فردوسی تهران پنهان شده بودند، پیش‌بینی می‌کردند که قیمت دلار در بیشترین رقم به ١٠‌هزار تومان برسد. آن‌ها این عدد را با تردید به زبان می‌آوردند و حتی بین‌شان بحث هم اتفاق می‌افتاد، چون آن‌موقع (اردیبهشت ٩٧) قیمت دلار حدود ٦‌هزار تومان بود و دولت هم بر حضور همه‌جانبه در بازار برای کنترل نرخ ارز تأکید داشت. حالا، اما در آستانه تابستان ٩٩، فقط هزار تومان فاصله باقی‌مانده تا قیمت دلار به ٢٠‌هزار تومان برسد، با این تفاوت که اکثر مردم، اختلاف‌نظری درباره رسیدن دلار به نرخ‌های بالاتر ندارند و افزایش مستمر قیمت‌ها باعث شده رشد قیمت دلار، طبیعی‌تر از هر زمان دیگری به نظرشان برسد.

رئیس کل بانک مرکزی تلویحا از «رفتار هیجانی» ناشی از «قطعنامه اخیر شورای حکام علیه ایران» و «شیوع ویروس کرونا» به‌عنوان علت اصلی افزایش قیمت دلار در روز‌های اخیر یاد کرده است، با این حال بررسی سیر صعودی نرخ دلار نشان می‌دهد که روند افزایشی آن از یک‌ماه پیش شروع شده است. قیمت این اسکناس که در اواخر اردیبهشت امسال حدود ١٦‌هزار و ٨٠٠ تومان بود روند رو به رشد را بی‌وقفه در تمام روز‌ها (به جز روز‌های معدودی) طی کرد تا اینکه دیروز شنبه به ١٩‌هزار تومان در بازار آزاد رسید.

زهرا کریمی، استاد اقتصاد دانشگاه مازندران با اشاره به این روند ممتد افزایشی، علت اصلی رشد قیمت دلار را نه در رفتار‌های هیجانی و نه قطعنامه شورای حکام بلکه در شرایط اقتصادی کشور عنوان کرده و به «شهروند» می‌گوید: «قطعنامه اخیر شورای حکام علیه ایران، محتوای ملایمی داشت و نمی‌تواند منجر به رفتار‌های هیجانی در بازار ارز شود بلکه تداوم روند کاهش درآمد‌های ارزی به دلیل افت فروش نفت و شیوع ویروس کرونا باعث شده روند افزایش نرخ دلار در هفته‌های اخیر ادامه داشته باشد؛ بنابراین تا زمانی که روند کاهشی درآمد‌های ارزی ایران ادامه داشته باشد، طبیعی است که دولت نتواند قیمت ارز را پایین نگه دارد.» از سوی دیگر آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران هم هیجانی‌بودن رشد قیمت دلار را ردکرده و به «شهروند» می‌گوید: «در هفته‌های اخیر نه درآمد‌های ارزی با تفاوت قابل توجهی روبه‌رو شده و نه نرخ تورم بیش از گذشته رشد کرده است؛ بنابراین علت اصلی رسیدن قیمت دلار به ١٩‌هزار تومان، مدیریت‌نکردن بازار توسط بانک مرکزی است.» این دو اقتصاددان معتقدند اگر چالش «کاهش درآمد‌های ارزی» و «شیوه مدیریت بانک مرکزی» رفع نشود، احتمال تداوم روند افزایشی قیمت دلار وجود دارد.

قیمت دلار در یک‌ماه اخیر روند افزایشی به خود گرفته و طی همین مدت حدود دو‌هزار و ٢٠٠ تومان افزایش پیدا کرده است؛ این میزان رشد نشان می‌دهد که «رفتار‌های هیجانی» نمی‌تواند به تنهایی موجب گرانی دلار در یک‌ماه گذشته شده باشد. زهرا کریمی، اقتصاددان بر بحران درآمد‌های ارزی ایران تأکید می‌کند و می‌گوید: «قطعنامه‌ای که اخیرا در شورای حکام آژانس اتمی علیه ایران صادر شده است، محتوای ملایمی داشت و حتی کشور‌های آلمان، فرانسه و انگلستان اعلام کردند که از سیاست‌های آمریکا حمایت نمی‌کنند. بنابراین، این قطعنامه نمی‌تواند منجر به بروز رفتار هیجانی در بازار ارز شود بلکه شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و تدام روند کاهش درآمد ارزی بر اثر پایین آمدن فروش نفت و بحران کرونا باعث شده روند افزایش نرخ دلار در هفته‌های اخیر ادامه پیدا کند.»

کریمی با بیان اینکه ارزش ریال در مقابل دلار درحال پایین‌آمدن است، ادامه می‌دهد: «هرچه تورم بیشتر شود، ارزش پول ملی ایران هم کاهش بیشتری پیدا می‌کند. ما نمی‌توانیم قیمت ریال را نسبت به دلار حفظ کنیم، چون درآمد‌های دولت کاهش پیدا کرده است. اگر بحران‌های اقتصادی ادامه پیدا کند، روند افزایش قیمت دلار هم ادامه می‌یابد، ضمن اینکه تداوم فشار‌های سنگین دولت بر بازار هم امکان‌پذیر نیست؛ چون وقتی قیمت ارز در بازار افزایش پیدا می‌کند، یک فرصت سودآوری برای مردم پیش می‌آید.»
آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران هم معتقد است؛ افزایش قیمت دلار هیجانی نیست و علت اصلی آن، رهاشدن مدیریت بازار ارز توسط بانک مرکزی است. بغزیان می‌گوید: «افزایش قیمت دلار در روز‌های اخیر هیجانی نیست بلکه به نظر می‌آید بانک مرکزی اراده لازم برای کنترل نرخ ارز را از دست داده باشد. این درحالی است که دو‌سال پیش که شرایط به مراتب بدتری از نظر تحریم‌ها و چالش‌های منطقه‌ای وجود داشت، قیمت ارز آنچنان تکان نمی‌خورد و حتی در مواردی کاهشی هم می‌شد. این تجربه نشان می‌دهد آن زمان بانک مرکزی، بازار را مدیریت کرده بود.» بغزیان تأکید می‌کند: «اگر بانک مرکزی دخالتی در بازار ارز نداشته باشد، هر تلنگری رخ بدهد، قیمت دلار افزایش پیدا می‌کند.»

رفع کسری بودجه از طریق نوسانات دلار، فرضیه‌ای است که هر وقت بازار ارز دستخوش افزایش قیمت‌ها می‌شود بر سر زبان‌ها می‌افتد. اما کریمی معتقد است چالش‌های اقتصادی آن‌قدر زیاد شده که دولت به دنبال این سیاست نباشد. این اقتصاددان می‌گوید: «به نظر می‌رسد دولت افزایش قیمت دلار را ناگزیر پذیرفته است. دولت در‌سال ٩٧ تصور می‌کرد می‌تواند از دلار ٤٢٠٠ تومانی دفاع کند، اما حالا با نگاه کردن به قیمت ١٨‌هزار و ٦٠٠ تومانی دلار صرافی‌ها می‌توان فهمید، دولت هم به ناچار پذیرفته که امکان کنترل قیمت را ندارد. برخی می‌گویند دولت قصد دارد کسری بودجه خود را از طریق افزایش قیمت ارز و سپس کاهش آن، جبران کند، اما واقعیت این است که اولویت دولت، تأمین کالا‌های اساسی است و به هر نحوی که شده ارز مورد نیاز آن را تأمین کند، اما کنترل کل بازار ارز ناممکن است.» بغزیان هم با بیان اینکه زیان رفع کسری از طریق نوسانات دلار خیلی بیشتر از منافع آن است، تأکید می‌کند: «ممکن است دولت درصدد این باشد که بخشی از کسری بودجه را با نوسانات دلار برطرف کند یا مثلا تلاشش این باشد که قیمت ارز را با قیمت سایر بازار‌ها مثل مسکن یا خودرو متناسب کند، اما این سیاست درنهایت به زیان خود دولت تمام می‌شود، چون باید روی قیمت‌ها نظارت بیشتری اعمال کند یا برای موج بیکاری که از افزایش قیمت‌ها و کاهش تقاضا در بازار رخ می‌دهد، فکری بکند؛ بنابراین اگر نیت از افزایش قیمت دلار، رفع کسری بودجه باشد، عملا دولت منفعتی نخواهد برد.»

روز گذشته قیمت دلار در صرافی‌ها ١٨‌هزار و ٦٠٠ تومان و در بازار آزاد ١٩‌هزار تومان بود؛ همین اختلاف ٤٠٠ تومانی باعث شد برخی از شهروندان به خرید دلار از صرافی‌ها و فروش آن در خیابان‌های فردوسی اقدام کنند. پیش‌بینی این شهروندان این است که روند افزایشی نرخ دلار ادامه پیدا می‌کند، چون قیمت‌ها در مسیر کاهشی قرار ندارد. کریمی با تأکید بر این انتظارات مردمی، می‌گوید: «باید یک شوک، انتظارات مردم را تغییر بدهد وگرنه افزایش قیمت‌ها در آینده هم طبیعی خواهد بود، چون انتظار این است که فشار روی اقتصاد کشور بیشتر شود. برای تغییر انتظارات مردم باید اتفاقاتی مثل انجام مذاکره، رفع تحریم‌ها، دریافت بخشی از طلب‌ها، رفع موانع اف‌ای‌تی‌اف و... رخ بدهد.» کریمی به مذاکرات اخیر ایران و عراق برای واردات کالا‌های غیرتحریمی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «اخیرا اعلام شده که ایران قصد دارد بخشی از کالا‌های غیرتحریمی مورد نیازش را از عراق وارد کند. این موارد بر بهبود شرایط اقتصادی بی اثر نیست، اما مشکل را حل نمی‌کند و بیشتر یک راه‌حل قطره‌چکانی است. در تحریم‌های گذشته هم موارد این چنینی داشتیم که مثلا از چین کالای اساسی وارد می‌کردیم، اما این موارد نمی‌تواند انتظارات عمومی را تغییر دهد و باعث بهبود شرایط کلان اقتصادی شود.»

 

بغزیان هم با تأکید بر ورود بانک مرکزی به بازار ارز، می‌گوید: «افزایش نرخ ارز به شاخص‌های رفاه آسیب می‌زند و باید بانک مرکزی مدیریت کند. نکته مهم این است که طی یک‌سال گذشته در برخی زمان‌ها شاهد کاهش قیمت دلار بودیم، اما این اتفاق باعث نشد قیمت‌ها در سایر بازار‌ها کاهش پیدا کند، چون مردم می‌دانستند سیاست‌های بانک مرکزی و اراده‌اش برای حضور در بازار ارز، تداوم پیدا نمی‌کند؛ بنابراین افزایش یا کاهش قیمت دلار در روز‌های آینده بستگی به اراده بانک مرکزی در ورود به بازار ارز دارد.»

قیمت دلار طی یک‌ماه اخیر ٢‌هزار و ٢٠٠ تومان گران‌تر شده است؛ یعنی ممکن است افرادی که طی این مدت در این بازار سرمایه‌گذاری کرده‌اند، بیشتر از تازه وارد‌ها به بورس سود کرده باشند. اگر این روند در هفته‌های آتی تداوم داشته باشد، احتمال دارد بخشی از مردم، پول‌هایشان را از بازار‌های دیگر مثل بورس خارج کنند و به سمت بازار ارز ببرند؛ اتفاقی که همین روز‌ها هم تا حدودی رخ داده است.