سکوت محیط زیست و وزارت نیرو در قبال فاجعه در سیستان و بلوچستان

اقتصاد۲۴ - مثل همیشه آب در لوله‌های پوسیده و زنگار گرفته روستای «هوت گت بالا» از توابع شهرستان دشتیاری پیدا نمی‌شود. به همین دلیل هم زن تصمیم می‌گیرد که مانند همه ساکنان منطقه برای شست و شوی رخت و لباس‌ها کنار رودخانه برود. امیرحمزه فرزند ۸ ساله‌اش نیز با خوشحالی او را همراهی می‌کند تا کمی آب بازی کند. مادر مشغول شست و شو است که ناگهان صدای فریاد امیرحمزه گوش‌هایش را پُر می‌کند. گاندو به امیرحمزه حمله کرده و سعی می‌کند که کودک را زیر آب بکشد.

مادر داخل آب شده و سعی می‌کند فرزندش را از چنگ تمساح نجات دهد، اما گاندو قوی‌تر است و مادر را هم به درون آب می‌کشد. جدال مادر و کودک از یک سو و گاندو از سوی دیگر یکی از کشاورزان را به معرکه می‌کشاند. پرتاب سنگ به سمت حیوان باعث می‌شود بالاخره تمساح دهانش را باز کند و امیر حمزه و مادرش نجات پیدا کنند. با خروج امیرحمزه از آب مشخص می‌شود که دست چپ کودک ۸ ساله از ناحیه مچ قطع و تنها با یک پوست نازک به باقی دست متصل است.

امیرحمزه ظهر روز سه‌شنبه۲۱ مرداد مورد حمله قرار می‌گیرد، اما ساعت ۴ بعد از ظهر روز بعد بیمارستانی در کراچی پاکستان او را تحت عمل قطع دست قرار می‌دهد. درحالیکه به گفته مسئولان محلی اگر چند ساعت زودتر این کودک مورد اقدامات درمانی قرار می‌گرفت دستش نجات می‌یافت. علت این تاخیر را «عبدالغفور بلوچزاده» دهیار روستایی که خانواده امیرحمزه ساکن آن هستند برای رویداد۲۴ شرح می‌دهد.

دهیار روستای «هوت گت بالا» ماجرای رسیدگی درمانی به امیرحمزه را برای رویداد‌۲۴ اینگونه تعریف می‌کند: امیرحمزه ابتدا به بهداری دره‌گز منتقل شد و از آنجا او را به بیمارستان چابهار بردند. از آنجاییکه این بیمارستان امکانات لازم برای پیوند دست را نداشت مسئولان بیمارستان با مدیرکل محیط زیست چابهار تماس گرفته و درنهایت تصمیم گرفته شد او را با اورژانس هوایی به بیمارستانی در کرمان منتقل کنند تا عمل انجام شود. بیمارستان کرمان هم برای انجام این عمل اعلام آمادگی می‌کند به شرطی که کودک را طی ۲، ۳ ساعت به کرمان برسانند. اما اورژانس هوایی مستقر در ایرانشهر اعلام کرد که سوخت به اندازه کافی وجود ندارد و نمی‌توانیم او را به کرمان ببریم.

وی ادامه می‌دهد: در این شرایط کادر درمانی بیمارستان چابهار تصمیم گرفت دست کودک را قطع کند، اما خانواده موافقت نکردند، چون می‌دانستند که امکان پیوند دست وجود دارد. در نهایت وقتی در بیمارستان‌های اطراف جایی برای امیرحمزه پیدا نکردند تصمیم گرفتند او را به بیمارستانی در کراچی پاکستان ببرند. روستای ما مرزی است و او را با ماشین عادی به کراچی بردند، اما ظهر فردا به پاکستان رسیدند و از آنجایی که دیگر امکان پیوند دست از بین رفته بود آنجا مچ دست پسر را قطع کردند.

بلوچزاده با اشاره به هزینه بالایی که در کراچی از این خانواده گرفته می‌شود عنوان می‌کند: تا جایی که می‌دانیم مادر برای تامین مخارج بیمارستان طلاهایش را فروخته و همسایه‌ها هم مبالغی قرض داده‌اند، اما در این مناطق کسی وضع مالی خوبی ندارد. سازمان محیط زیست هم کمکی نکرد. این درحالی است که این سازمان نه علامت هشدار دهنده‌ای کنار رودخانه گذاشته است و نه اینکه افرادی را به عنوان محیط بان استخدام کرده که اقدامات لازم را برای جلوگیری از حمله گاندو‌ها انجام دهند.

وی تصریح می‌کند: مساله تنها تخم‌گذاری گاندو‌ها نیست. آن‌ها این روز‌ها به شدت گرسنه شده‌اند. یک روز بعد از حمله به این کودک یک بز هم توسط گاندو به درون آب کشیده و خورده شد.. کوتاهی از مدیر کل محیط زیست چابهار بوده است. ما حداقل انتظار داشتیم که برای پیوند دست امیرحمزه کاری می‌کرد اگر از این سازمان یا استانداری هماهنگی می‌کردند دست این بچه به دلیل رسیدگی دیرهنگام قطع نمی‌شود، اما این کار را نکردند و محیط زیست بهانه آورد که به تهران پرواز نیست. حالا آینده امیرحمزه با قطع عضو چگونه می‌شود؟

به گفته دهیار روستا علاوه بر کوتاهی سازمان محیط زیست برای حمایت از مردم در برابر گاندو‌ها دو معضل دیگر در روستا‌های این نواحی وجود دارد که زمینه‌ساز به خطر افتادن جان اهالی توسط گاندو‌ها یا به دلیل غرق شدگی می‌شود. یکی کمبود آب که باعث می‌شود افراد برای امور روزانه خود به کنار رودخانه بروند و دیگری نبود امکانات تفریحی و بوستان برای کودکان و نوجوانان که آن‌ها را به سوی بازی در رودخانه سوق می‌دهد. به معنای دیگر تنها دلخوشی کودکان این مناطق همین آب‌تنی در رودخانه است.

«عبدالنصیر بلوچزاده» عضو شورای ادوار دهیاری روستای آزاتی است که در همسایگی روستای هوت گت قرار دارد او نیزدرباره این حادثه به رویداد‌۲۴ می‌گوید: تمساح‌ها در خشکی قدرت حمله ندارند و تنها در آب عمیق می‌توانند حمله کنند، اما طی سال‌های اخیر آن‌ها در آب‌های با عمق خیلی کم نیز حمله می‌کنند. گاندو‌ها به شدت نترس و گرسنه شده‌اند. امیرحمزه و مادرش در منطقه کم عمق رودخانه بوده‌اند که گاندو از تالاب وارد این منطقه شده و او را به داخل آب می‌کشد.

وی ادامه می‌دهد: وقتی علیرضا کشته شد ما از مسئولان محیط زیست درخواست کردیم که محیط بان در این مناطق مستقر کند. آن‌ها هم قول دادند، اما اینکار انجام نشد. این بارهم امیرحمزه قربانی گاندو شد مدیرکل محیط زیست چابهار پیگیری کرده و متوجه شده که به تهران پرواز عادی هست. اما به خاطر اینکه این سازمان مجبور نشود مبلغ بلیت هواپیما را بپردازد این راهکار را کنار گذاشته و به خانواده این بچه هم درباره امکان سفر با هواپیما اطلاع ندادند. همه این تردید‌ها و کمبود امکانات باعث شد خانواده این همه مسیر را تا پاکستان طی کند هرچند که باز هم دیر رسیدند و بچه دستش را از دست داد.

پسرخاله امیرحمزه که اکنون در بیمارستان کراچی در کنار امیرحمزه و مادر اوست به رویداد‌۲۴ می‌گوید: دست چپ امیرحمزه را قطع کردند و برای این کار ۵۰ میلیون تومان از ما پول گرفتند امیرحمزه باید چند روز دیگر هم در بیمارستان بماند، زیرا دستش از چند ناحیه توسط گاندو شکسته شده و پزشکان می‌خواهند او را تحت نظر داشته باشند. احتمالا چند عمل جراحی دیگر هم داشته باشد. اینجا از ما شبی ۷ و نیم میلیون تومان پول می‌گیرند. الان امیرحمزه به هوش است، اما دستش را از دست داده و به همین دلیل هم حالش خوب نیست.

گلایه‌های مسئولان محلی از نبود آب، عدم توجه سازمان محیط زیست به مساله گاندو‌ها در این مناطق و انتظار آن‌ها از این سازمان برای حمایت از امیرحمزه کاملا معقول و منطقی است. برای بررسی وظایف سازمان محیط زیست برای جلوگیری از وقوع حوادث مرتبط با گاندو در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان با «محمد درویش» کارشناس محیط زیست و عضو هیات علمی موسسات تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به گفتگو نشستیم.

درویش با یادآوری اینکه طی سال‌های اخیر پدیده حمله گاندو‌ها به مردم بار‌ها تکرار شده است به رویداد‌۲۴ می‌گوید: علت این موضوع آن است که از یک سو مردم در این مناطق به زیستگاه گاندو‌ها خیلی نزدیک شده‌اند و از سوی دیگر زیستگاه این حیوانات تخریب شده و آب و غذا برای آن‌ها به اندازه کافی نیست. این موضوع باعث گرسنگی و در نتیجه رفتار تهاجمی آن‌ها شده است.

وی عنوان می‌کند: قرار بود سازمان حفاظت محیط زیست رهبری عملیاتی را برعهده بگیرد که طی آن آب شرب برای مردم روستا‌ها در مناطق جکیگور و باهو کلات فراهم شود تا مردم برای تامین آب مورد نیاز خود مجبور نباشد به زیستگاه گاندو‌ها نزدیک شوند. همچنین مقرر بود تا زمانی که این آب تامین نشده اطراف برکه‌های محل زندگی گاندو‌ها حصار کشی شود یا ایکه آن‌ها را به قسمت پشت سد پیشین منتقل کنند تا منطقه امن شود.

این کارشناس محیط زیست بیان می‌کند: در زمان معاونت خانم فرشچی در سازمان محیط زیست توافق‌هایی نیز در این خصوص انجام شد، اما بعد از اینکه ایشان سازمان را ترک کردند این پروژه نیزر‌ها شد. حوادثی که امروز رخ می‌دهد ناشی از کم کاری سازمان محیط زیست در تولیت این ماجراست. به این معنی که سازمان محیط زیست باید وزارت نیرو را وادار به تامین آب شرب این مناطق کرده و کلاس‌های آموزشی برای مردم این مناطق برگزار کرده و آموزش دهد که چرا نباید به زیستگاه گاندو‌ها نزدیک شوند.

---

ببینید: ویدئو/ قدرت باور نکردنی کودک بلوچ در رام کردن گاندوهای وحشی

---

وی با تاکید بر اینکه باید در این مناطق از حصار‌های سیمی و تابلو‌های هشداردهنده استفاده شود، خاطرنشان می‌کند: تا زمانی که مردم راهی برای تامین آب نداشته باشند چاره‌ای جز نزدیک شدن به زیستگاه گاندو‌ها ندارند. به علاوه آنکه پساب کشاورزی وارد آبگیر‌ها که زیستگاه گاندو‌ها هستند شده است و این مساله باعث کاهش ماهی و غذای مورد نیاز گاندو‌ها و تخریب زیستگاه آن‌ها شده است لذا گاندو‌ها بسیار گرسنه هستند.

درویش با تاکید براینکه سازمان محیط زیست باید غذای مورد نیاز گاندو‌ها را فراهم کند، اظهار می‌کند: سازمان محیط زیست به حیوانات در مناطق حفاظت شده علوفه دستی می‌دهد و آبشخور می‌زند و در این مناطق هم وظیفه دارد که برای این حیوانات در کوتاه مدت غذا فراهم کرده و زیستگاه‌شان را امن کند و در دراز مدت هم جلوی ریختن پساب کشاورزی و آب‌های آلوده را به زیستگاه این حیوانات بگیرد. یعنی باید کیفیت آب و ماهی در این آبگیر‌ها به نحوی باشد که گاندو‌ها به راحتی در زیستگاه خودشان تغذیه شوند.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه سازمان محیط در برابر قربانیان حمله گاندو‌ها وظیفه جبران خسارت دارد، تصریح می‌کنند: این سازمان در مناطق حفاظت شده یوزپلنگ‌ها اعلام کرده که اگر یوزپلنگ به دام مردم حمله کند خسارت پرداخت می‌کند. در این مورد هم سازمان باید دیه این افراد را بر اساس قانون بپردازد. در غیر این صورت مردم ناچار می‌شوند خودشان دست به کار شده و این حیوانات ارزشمند را از بین ببرند.

وی درباره این سوال که آیا سازمان حفاظت از محیط زیست می‌تواند وزارت نیرو را وادار به تامین آب شرب این مناطق کند؟ تصریح می‌کند:سازمان محیط زیست بر حسن اجرای عملکرد سایر دستگاه‌ها در حوزه محیط زیست نظارت دارد و هر سازمانی که عملکردش مخالف اصل ۵۰ قانون اساسی باشد این سازمان می‌تواند واکنش نشان دهند. اصل ۵۰ قانون اساسی نیز مقرر کرده است که «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی وغیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»

درویش اضافه می‌کند: در دولت اول روحانی نمایندگان مجلس طرحی را درباره اکتشاف معدن در مناطق حفاظت شده امضا کردند در آن زمان رئیس وقت سازمان محیط زیست نامه‌ای به شورای نگهبان ارسال کرد مبنی براینکه این طرح منجر به تخریب غیرقابل جبران محیط زیست می‌شود و شورای نگهبان طرح را به استناد نامه این سازمان مخالف اصل ۵۰ قانون اساسی است و آن را رد کرد. این موضوع نشان‌دهنده قدرت سازمان محیط زیست است. اما تنها یک بار از قدرت خود استفاده کرده است، زیرا هر رئیسی که در مقابل طرح‌های توسعه‌ای مقاومت کند به راحتی کنار گذاشته می‌شود.

چگونه می‌شود درمنطقه‌ای هر سال یک فاجعه مرتبط با محیط زیست رخ دهد و دلایل آن یعنی نبود آب مورد مورد نیاز مردم از یک سو و عدم رسیدگی به وضعیت زیستگاه گاندو‌ها از سوی دیگر مشخص باشد، اما سازمان‌های متولی یعنی محیط زیست و وزارت نیرو دست روی دست گذاشته و هیج اقدامی در راستای رفع مشکلات انجام ندهد. همچنین مسئولان اورژانس کشور باید به این سوال پاسخ دهند که به چه علت تنها اورژانس هوایی این منطقه پر حادثه باید از داشتن سوخت محروم بوده و نسبت به تامین آن نیز اقدامی نکنند آیا اورژانس هوایی صرفا ویترینی برای پز‌های رسانه‌ای است؟

امیرحمزه و کودکانی مانند او درواقع قربانیان گاندونیستند آن‌ها قربانی بی‌تفاوتی نهاد‌ها و سازمان‌های مسئولی هستند که عادت کرده‌اند به جای پیشگیری منتظر فاجعه باشند و بعد از وقوع هم اقدامی نکنند.