نگاهی بر ابهامات طرح فروش نفت به مردم

اقتصاد۲۴ - طرح گشایش اقتصادی یا همان فروش نفت به مردم، طرحی است که از سوی دولت ارائه شده است. بر اساس این طرح قرار است طرح فروش داخلی نفت و عرضه آن در بورس انرژی رقم بخورد. طرحی که با مخالفت نمایندگان مجلس همراه شد و انتقادات بسیاری را به دنبال داشت.

براساس گفته‌های واعظی رئیس دفتر روحانی، این ایده ابتدا در وزارت نفت و بعد از آن در کمیته‌ای با حضور رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزیر نفت و وزیر اقتصاد و امور دارایی مطرح شد و ابعاد مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت و سپس در ستاد اقتصادی دولت به بحث گذاشته شد. طبق آمار‌ها، روزانه چیزی در حدود ۸۵ میلیون تا ۹۰ میلیون بشکه نفت در بازار‌های بین المللی خرید و فروش می‌شود. این رقم در بازار نفت کاغذی چیزی در حدود ۱.۴ تریلیون بشکه است و ایران از آن هیچ سهمی ندارد. فروش نفت کاغذی اصطلاحی است که به پیش فروش نفت گفته می‌شود.

به گفته دولت قرار است تا با فروش نفت به مردم این امکان ایجاد شود تا افراد بتوانند به اندازه توان خود از یک تا ۱۰۰ هزار بشکه نفت بخرند و با سازوکاری که آماده می‌شود، این اطمینان داده می‌شود که سود آن از آنچه سود بانک است، کمتر نمی‌شود. محمود واعظی، رئیس دفتر روحانی درباره این طرح می‌گوید: ما نمی‌خواهیم اگر مردم در این طرح سرمایه‌گذاری می‌کنند و قیمت نفت به زیر قیمت امروز مثلا به بشکه‌ای حدود ۳۰ دلار کاهش یافت، ضرر کنند. برای همین هم پیش‌بینی کردیم بر اساس نرخ سود بانکی مثلا ۱۷ تا ۱۸ درصد سالانه باشد که مابه التفاوت آن را شرکت نفت ایران تامین می‌کند.

طبق این طرح پیشنهادی، نفت، در این طرح ریالی و متناسب با قیمت نفت امروز و ارز نیمایی خرید و فروش می‌شود و همه می‌توانند در بورس انرژی نفت را خرید و فروش کنند و با توجه به جزئیات منتشر شده، دولت قرار است اوراق سلف موازی با پشتوانه نفت خام را عرضه کند، شنیده‌های اولیه حاکی از آن است که در این طرح ۲۲۰ میلیون بشکه در فاصله یک‌ساله پیش‌فروش می‌شود؛ یعنی به‌طور میانگین روزی ۶۰۰ هزار بشکه.

نحوه فروش نفت در طرح گشایش اقتصادی چگونه است؟

به صورت کلی نحوه فروش نفت ایران و سایر کشور‌های تولید و صادر کننده نفت به این صورت است که طبق قراردادی که با کشور‌های خریدار نفت بسته می‌شود، به صورت بشکه‌ای برای آن‌ها ارسال می‌شود و قیمت آن نیز براساس قیمت جهانی نفت تامین می‌شود.

اما بر اساس طرح فروش نفت به مردم قرار است که نفت خام در بورس انرژی عرضه شود و بر اساس آن خریداران در داخل کشور می‌توانند با سرمایه‌گذاری در بورس انرژی به میزانی که می‌خواهند و بر اساس بودجه‌ای که دارند از یک تا ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام را خریداری کنند. به گفته مسئولان، به خریداران اطمینان داده می‌شود که سود خرید نفت در بازار بورس، کمتر از سود بانکی نخواهد بود.

نفت یا حواله؟

هرچند که تاکنون جزئیات زیادی از طرح فروش نفت عنوان نشده است، اما طبق آن چیزی که در خبر‌ها آمده است، مردم از طریق بورس انرژی می‌توانند اقدام به خرید نفت کنند. از سوی دیگر، اما صحبت از سلف فروشی نفت خام هم مطرح شده است. سلف فروشی نفت خام عموما در بازار‌های جهانی امری رایج است و صادر کنندگان نفت پیشاپیش تولید خود را در برابر قیمتی توافقی به خریداران نفت پیش فروش می‌کنند و در زمان تعیین شده و دریافت پول هنگام عقد قرارداد، نفت را به مشتریان تحویل می‌دهند. به گفته برخی سلف فروشی نفت زمینه ساز سفته بازی در بازار‌های جهانی است.

بیشتر بخوانید: طرح فروش نفت به مردم چقدر ضمانت اجرایی دارد؟

هرچند که روحانی و مدیرعامل بورس انرژی، سلف نفتی در طرح گشایش اقتصادی را تکذیب کردند؛ اما با توجه به شواهد می‌توان دریافت که احتمالا این طرح چیزی مشابه همین مسئله باشد.

خریداران نفت را کجا می‌فروشند؟

در صورت آنکه، فروش نفت براساس اوراق سلف به خریدارن فروخته شود، مردم از طریق بورس انرژی نیز می‌توانند خرید و فروش خود را انجام دهند. بر اساس آنچه اعلام شده است، خریداران نفت در کشور می‌توانند نفت خریداری شده را به پالایشگاه‌ها بفروشند. بر همین اساس، مردم در بورس انرژی می‌توانند نفت خود را به پالایشگاه‌ها طبق قیمت روز عرضه کنند. همچنین اوراق سلف موازی این امکان را به خریداران می‌دهد که در صورت نیاز، آن را در بازار ثانویه به فروش برسانند.

گشایش اقتصادی و ابهامات در تاثیرگذاری این طرح

هرچند که در این طرح ابهاماتی وجود دارد و به صورت شفاف و کامل جزئیات آن منتشر نشده است، اما کارشناسان معتقدند که این طرح در همه جای دنیا به روش‌های مختلف اجرایی شده است و اگر ساز و کار آن شفاف باشد می‌تواند از یک سو تاثیرات مثبتی را در اقتصاد کشور به همراه داشته باشد و از سوی دیگر برای مردم هم سودآوری داشته باشد.

خطیبی کارشناس نفت و مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت به رویداد۲۴ در این باره گفته بود: «این کار در دنیا عموما در بورس انجام می‌شود. عرضه محموله‌ها می‌تواند به شکل‌های مختلف باشد و بورس هم معمولا بورس‌های خصوصی هستند و دولت در آن‌ها نظارت و کنترل دارد. اگر این کار توسط بخش خصوصی صورت بگیرد ساز و کار‌ها شفاف‌تر خواهد بود. در کل این اقدام در همه جای دنیا مرسوم است، اما به شکل‌های دیگری این خرید و فروش انجام می‌شود.»

مخالفان و موافقان این طرح چه می‌گویند؟

این طرح مخالفان و موافقانی دارد. موافقان بر این باور هستند که طی دو سال آینده قیمت نفت صعودی است؛ بنابراین کسی که اوراق نفت را پیش خرید می‌کند از افزایش قیمت نفت سود می‌برد. به گفته این دسته از تحلیلگران ممکن است قرارداد‌های سلف نفتی به اندازه بازار سهام سوددهی نداشته باشد، اما هدف این طرح این است که ما بتوانیم ارزش ریال را حفظ کنیم. مردم به جای اینکه دلار بخرند و در خانه نگه دارند، می‌توانند با خرید یک بشکه نفت (به طور کاغذی) از این افزایش سود ببرند؛ بنابراین طرح اوراق فروش نفت می‌تواند برای مردم به شدت جذاب باشد. یعنی کسی که اهل حساب و کتاب باشد قطعا از خرید اوراق نفت سود می‌برد.

عده‌ای از نمایندگان مجلس در میان مخالفان این طرح قرار دارند. یک نماینده مخالف در این باره می‌گوید: بر اساس این طرح در حال حاضر پول نقد را از مردم در بورس می‌گیرند که برای دولت تعهد ایجاد می‌کنند، آن وقت یک سال و یا دو سال دیگر نفت در اختیار مردم قرار می‌گیرد. این اقدام باعث می‌شود نقدینگی برای این دولت باشد منتها تعهد و ضمانتش برای دولت آینده باشد که مشکلات و تبعاتی برایش ایجاد می‌کند