واکسن کرونا عادلانه توزیع ‌می‌شود؟

اقتصاد۲۴ - «متاسفانه آنچه ما در ماه‌های اخیر مشاهده کرده‌ایم به نوعی بیشتر شبیه وضعیت قانون جنگل است. کشور‌هایی با بیشترین میزان منابع را داریم که اغلب در اروپا و امریکای شمالی هستند و مثلا ژاپن که توانسته‌اند مقدار بسیار بسیار زیادی واکسن را برای خودشان تضمین کنند و بعد باقی دنیا.» این بخشی از نقل قول سوری مون، از مدیران مرکز بین‌المللی سلامت در موسسه عالی ژنو است در گفتگو با شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی، کسی که معتقد است از دیدگاه سلامت عمومی آنچه باید شاهد باشیم این است که کسانی که در معرض خطر بالای ابتلا و شدت بیماری قرار دارند، در هر کشوری که باشند باید در صف اول دریافت واکسن قرار گیرند، اما فاصله به واقعیت پیوستن این «باید» با آنچه اتفاق خواهد افتاد بسیار زیاد است.

با رسیدن خبر‌های توفیق چشمگیر دستکم دو واکسن، حالا نوبت به نگرانی برای میزان دسترسی کشور‌های مختلف به یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های پزشکی رسیده است. GAVI نام یک سازمان بین‌المللی خصوصی- عمومی است؛ یک شراکت در حوزه سلامت برای ارتقای سطح دسترسی به واکسن که حالا ۲۰ سالی از تاسیس آن می‌گذرد.

سازمان بهداشت جهانی، یونیسف، بانک جهانی و شرکت‌های فعال در صنعت واکسن‌سازی در کشور‌های در حال توسعه و توسعه‌یافته عضو این اتحاد هستند و حالا از اصلی‌ترین سازمان‌های تشکیل برنامه کوواکس (Covax) محسوب می‌شود. از ماه سپتامبر (تابستان) سال جاری اعلام شد که هدف این برنامه اطمینان از این است که پس از تایید و تولید واکسن کووید ۱۹، کشور‌های مختلف می‌توانند شاهد توزیع عادلانه آن باشند.

در یک همه‌گیری جهانی، دسترسی به درمان هم تبدیل به یک حق جهانی می‌شود. سی‌ان‌بی‌سی در گزارش خود توضیح داده است که هدف کوواکس فراهم آوردن ۲ میلیارد دوز واکس تا پایان سال ۲۰۲۱ برای حفاظت از آسیب‌پذیرترین افراد جوامع در سراسر دنیا است و در نهایت فراهم آوردن موقعیتی که تمام کشور‌ها بتوانند ۲۰ درصد جمعیت‌شان را تحت پوشش قرار دهند در حالی که کشور‌هایی که از پس هزینه‌های خرید واکسن برمی‌آیند می‌توانند میزان متفاوتی از واکسن خریداری کنند.

سوری مون در مورد این برنامه به این شبکه خبری گفته است: «باید بگویم در شرایطی که دسترسی جهانی به واکسن واقعا در موقعیتی تیره و تار بوده است، امکانات کوواکس مانند شعاع خورشید است.

با این وجود مشکل بزرگ این است که بسیاری از کشور‌ها برای دسترسی به واکسن تنها به کوواکس متکی نیستند و همان‌طورکه گفتم، کشور‌های ثروتمندتر از طریق کانال‌های اختصاصی‌شان در حال تامین واکسن هستند و به صورت مستقیم با شرکت‌های تولیدکننده به توافق می‌رسند و در عین حال می‌گویند: ما از واکس حمایت خواهیم کرد. در حال حاضر انتظار نمی‌رود که مثلا بیش از ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت کشور‌های در حال توسعه بتوانند از طریق کوواکس تحت پوشش واکسن قرار گیرند.»

GAVI جمعه هفته گذشته اعلام کرد که تاکنون ۲ میلیارد دلار برای این برنامه جمع‌آوری شده که قرار است صرف حمایت از کشور‌های با درآمد متوسط و پایین برای دسترسی به واکسن کووید ۱۹ شود؛ و این گروه البته گفته است که سال آینده به ۵ میلیارد دلار دیگر هم نیاز است تا جمعیت بیشتری بتوانند تحت پوشش قرار بگیرند.

سی‌ان‌بی‌سی در گزارش خود اشاره‌ای به داده‌های منتشرشده توسط مرکز نوآوری‌های سلامت دانشگاه دوک کرده است: «همین حالا ۹.۵ میلیارد دوز از واکسن‌های کووید ۱۹ رزرو شده‌اند، حتی پیش از آنکه هیچ‌کدام از این‌ها مجوز توزیع در بازار را گرفته باشند. بیش از نیمی از این میزان خرید تضمین شده متعلق به کشور‌های با درآمد بالا است و ایالات متحده تاکنون به تقریبا ۶ شرکت داروسازی سفارش یک میلیارد دوز داده است.» همه این‌ها یعنی معاملات مستقیم کشور‌های توسعه‌یافته و ثروتمند با شرکت‌های داروسازی سهم آن‌ها را از میزان فعلا محدود واکسن بیشتر می‌کند و سهم کمتری برای کشور‌های دیگر باقی می‌ماند.

در مجموعه افسانه‌های ازوپ، در میان حکایت‌های قدیمی یونان داستانی هست که قصه یک گاو، یک بز و یک گوسفند را تعریف می‌کند که همراه یک شیر به شکار می‌روند. وقتی که نوبت به تقسیم می‌رسد، شیر می‌گوید سهم اول را من برمی‌دارم، چون لقب پادشاه دارم، سهم دوم را شما به من بدهید، چون شریک شما هستم. سومین سهم خودش به من تعلق می‌گیرد، چون از همه قوی‌ترم؛ و اگر کسی دست به سهم چهارم بزند بلای بدی سرش خواهد آمد. این داستان با کم و زیاد‌هایی در طول سالیان به شیوه‌های مختلف تعریف شده و حالا اصطلاح «سهم شیر» برگرفته از همان حکایت قدیمی است: نهایتا همه‌چیز به قدرتمندترین می‌رسد.

بیشتر بخوانید: خبر مهم درباره واکسن ایرانی کرونا

چند روز قبل الجزیره در گزارش مفصلی که در مورد وضعیت کرونا در آفریقای جنوبی و موضوع توزیع واکسن منتشر کرد، این اصطلاح را به نقل از مشاور ارشد سیاست‌گذاری سازمان آکسفام (سازمان بین‌المللی امدادرسانی در برابر فقر گرسنگی) نقل کرد.

الجزیره در بخشی از گزارش خود نوشت: «بنا بر اعلان سازمان بهداشت جهانی، ده‌ها واکسن کووید ۱۹ به مرحله تست انسانی رسیده‌اند و چهار مورد آن‌ها مراحل تست‌شان را در آفریقای جنوبی می‌گذرانند. اما پیش از اینکه هیچ کدام از این واکسن‌ها موثر تشخیص داده شوند، مساله دیگری پیش رو قرار گرفته است: برخی از گروه‌ها از جمله ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا دارند سهم خود را طلب می‌کنند که به قول موگا کمال یانی، مشاور ارشد سیاست‌گذاری سازمان آکسفام، «سهم شیر» از دوز‌ها است.»

در این گزارش هم به داده‌های دانشگاه دوک از میزان واکسن‌های سفارش داده شده توسط کشور‌های توسعه‌یافته اشاره شده و البته به صحبت‌های سناتور جمهوری‌خواه، تام تیلیس که به هنگام ارایه قانون اقدام فوری واکسن امریکا گفته بود: «زمانی که واکسن تولید شد، قبل از اینکه روانه هر کشور دیگری شود امریکایی‌ها باید اول از همه آن را دریافت کنند... باید تضمین کنیم که امریکایی‌ها نتیجه سرمایه‌گذاری‌شان را خواهند دید.»

بنا بر این گزارش دولت ایالات متحده تاکنون دستکم ۱۱ میلیارد دلار روی تولید واکسن کووید ۱۹ سرمایه‌گذاری کرده است. آنچه در این گزارش «ناسیونالیسم واکسنی» خوانده شده البته بی‌سابقه هم نبوده است کمااینکه الجزیره یادی از شیوع گسترده آنفلوآنزای H۱N۱ در سال ۲۰۰۹ کرده است، زمانی که کشور‌های ثروتمند تا اطمینان از دسترسی گسترده مردم کشورهای‌شان به واکسن حاصل نکردند، از صادر کردن آن به سایر نقاط دنیا خودداری کردند.

الجزیره نوشته است که برنامه کوواکس تاکنون خرید ۷۰۰ میلیون دوز از واکسن کووید ۱۹ را تضمین کرده که حتی از میزان خرید بریتانیا، ژاپن و کانادا بیشتر است. بنا بر توافقات این برنامه قرار است کشور‌های فقیر بابت هر دو دوز (که برای واکسیناسیون یک فرد لازم است) مبلغ ۴ دلار بپردازند. البته پیش از این قرار بود این دسترسی رایگان باشد، اما در ماه سپتامبر این برنامه مقرر کرد که دسترسی به واکسن از طریق تقسیم هزینه‌ها میسر شود. کشور‌های فقیر می‌توانند در صورت ناتوانی از پرداخت حداقل‌ها پرونده خودشان را با دلایل ارایه کنند که چرا قادر به پرداخت نیستند.

با این حال سوال مهمی که در گزارش الجزیره مطرح می‌شود این است که در میان این معاملات و کانال‌های رسمی و خصوصی که برای خرید واکسن در جریان است، تکلیف کشور‌های میانه چه می‌شود؟ کشور‌هایی که مستقیم وارد جریان خرید از شرکت‌ها نشده‌اند و در زمره کشور‌های فقیری که سازمان‌های بین‌المللی به کمک‌شان می‌آیند هم نیستند. این سوال به وضوح شامل حال ایران هم می‌شود. در حالی که کشورمان به برنامه کوواکس پیوسته است آیا می‌تواند سهمی از همان ۱۰ تا ۱۵ درصد پوشش واکسن برای گروه‌های آسب‌پذیر را به دست آورد؟

سیما سادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت هفته گذشته گفت: «بسیاری از واکسن‌هایی که در جهان روی آن‌ها در حال کار هستند، در کوواکس وجود دارد. پیش‌پرداخت کشور ما برای شرکت در کوواکس نیز در حال انجام است، اما به واسطه تحریم‌های ناجوانمردانه امریکایی‌ها و مشکلات ایجاد شده به واسطه نقل و انتقال ارز، هنوز اتفاق نیفتاده است.» یعنی در شرایطی که رقابت کشور‌ها برای به دست آوردن واکسن‌های تاکنون موفق، بیشتر و بیشتر می‌شود ایران هنوز نتوانسته است جایی در صف خرید داشته باشد؟

منبع: اعتماد