مناطق آزاد سوریه، راه حلی برای جبران خسارات اقتصادی ناشی از جنگ/ بازی برد-برد ایران در توسعه منطقه آزاد لاذقیه

ساجده رحیمی، اقتصاد۲۴ - سوریه واقع شده در قلب خاورمیانه و هم‌مرز با ترکیه، عراق، اردن، فلسطین و لبنان است. این کشور به دلیل قرار گرفتن در نقطه اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خاصی دارد.

اقتصاد سوریه یک اقتصاد دولتی است و کارشناسان همین امر را موجب وضعیت دشوار اقتصادی در این کشور می‌دانند. علاوه بر آن اقتصاد این کشور در دهه نود با بحران‌های فراوانی روبه رو شد و از طرفی وضعیت جنگی و حضور داعش در این سرزمین تاثیرات فراوانی را بر اقتصاد آن گذاشت.

طبق گزارش‌ها، در گذشته سالانه ۳۰ هزار محموله ترانزیت کالا از اراضی سوریه عبور می‌کرده، اما بحرانی که این کشور تجربه کرد جایگاه این کشور را در بازار جهانی و نقش ترانزیتی آن در میان کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس با اروپا را تحت الشعاع قرار داد و زیرساخت‌های آن نیز دستخوش آسیب‌های فراوانی شد. البته لازم به ذکر است با وجود ناآرامی‌ها و متوقف شدن سرمایه گذاری‌های خارجی در این کشور، بسیاری از بانک‌های خارجی فعالیت خود را در این کشور ادامه دادند و در طی سال‌های اخیر سوریه تلاش کرده است تا این وضعیت بحرانی اقتصاد را جبران کند.

طبق آمار حجم صادرات این کشور با کشور‌های همسایه خود در سال ۲۰۱۷ حدود ۶۹۵.۱ میلیون دلار بوده است و قهوه، چای و ادویه‌جات بیشترین حجم از صادرات این کشور را به خود اختصاص می‌دهند. مهمترین بنادر این کشور لاذقیه، جبله، طرطوس، ارواد و بانیاس هستند و سوریه از طریق بنادر خود بر دریای مدیترانه سالانه میلیون‌ها دلار درآمد کسب می‌کند.

البته بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اقتصاد سوریه پیش از آغاز جنگ نیز چندان مناسب نبود و جزو اقتصاد‌های عقب مانده به شمار می‌رفت و همین مشکلات اقتصادی نقش مهمی در آغاز جنگ در این کشور داشته است. تحریم‌های آمریکا علیه سوریه نیز مشکلات عدیده‌ای را برای این کشور به وجود آورد. این تحریم‌ها به عنوان ابزاری برای فشار بر دمشق و متحدانش استفاده شد و انسداد دارایی‌ها، ممنوعیت سفر، اعمال محدودیت بر واردات نفت از سوریه و صادرات تجهیزات و فرآورده‌های نفتی به این کشور را در پی داشت و موجب شد شرکت‌های خارجی که قصد وارد شدن به بازار سوریه را داشتند، تحت فشار قرار بگیرند.

پس از اینکه دولت سوریه پیروزی‌های گسترده‌ای کسب و وضعیت آن رو به بهبود نهاد تلاش برای بازسازی اقتصادی را آغاز کرد و تلاش کرد برای عدم تکرار چنین مشکلاتی ابتکاراتی را در پیش گیرد و در همین راستا با کمک متحدان خود و سرمایه گذاران خارجی روند توسعه را تسریع ببخشد. بعد از بحران داخلی سوریه، ایران و روسیه از بیشترین انگیزه برای نفوذ در اقتصاد این کشور برخوردار بودند و در سال‌های اخیر صحبت از همکاری این دو کشور در دو منطقه آزاد مهم سوریه مطرح بوده است که در ادامه بیشتر به آن‌ها می‌پردازیم.

بیشتر بخوانید: چرا مناطق آزاد سنگاپور از موفق‌ترین مناطق آزاد آسیا هستند؟/ استراتژیِ اقتصادی، برگ برنده اقتصاد سنگاپور

موسسه عمومی مناطق آزاد سوریه در سال ۱۹۷۲ میلادی تاسیس شد و تابع وزارت اقتصاد و تجارت خارجی این کشور بود. در حال حاضر سوریه دارای ۹ منطقه آزاد است که با هدف جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی، هماهنگ کردن فعالیت‌های تجاری، صنعتی، خدماتی و سرمایه گذاری در این مناطق و ایجاد انبار‌های لازم به وجود آمده اند.

منطقه آزاد دمشق، منطقه آزاد عدرا، منطقه آزاد فرودگاه بین المللی دمشق، منطقه آزاد طرطوس، منطقه آزاد بندری لاذقیه، منطقه آزاد داخلی لاذقیه، منطقه آزاد حسیاء، منطقه آزاد حلب و منطقه آزاد حلب در یعربیه، مناطق آزاد کشور سوریه هستند که از نظر سرمایه گذاری و تعرفه‌های گمرکی مانند مناطق آزاد ایران از تعرفه‌های وارداتی معاف هستند و با شرکت‌های مستقر در آن‌ها مانند شرکت‌های خارجی رفتار می‌شود و کلیه امور اداری مانند ثبت شرکت‌ها از طریق پنجره واحد انجام می‌شود.

مناطق آزاد لاذقیه و طرطوس از مطرح‌ترین آنها، در طی سال‌های گذشته و با بهبود بحران نظامی سوریه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفتند و صحبت از فعالیت ایران و روسیه در آن به میان آمد تا به شکل استیجاری در اختیار این دو کشور قرار گیرد.

حضور روسیه در سوریه و همکاری در توسعه منطقه آزاد طرطوس

روسیه به عنوان یکی از فعال‌ترین کشور‌ها در سوریه به حساب می‌آید که به خصوص در بخش کشاورزی که با وقوع جنگ آسیب زیادی دیده است، فعالیت چشمگیری دارد. این همکاری از سال ۲۰۱۵ و در قالب ارسال محموله‌های گندم افزایش یافت و هنوز هم ادامه دارد.

کشاورزی یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد سوریه است و بر اساس گزارش سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد، ۴۶ درصد از مردم این کشور برای زندگی وابسته به کشاورزی هستند و این بخش یکی از مهمترین ستون‌های توسعه اقتصادی این کشور به حساب می‌آید. روسیه در واقع بر روی یک از مهمترین جنبه‌های اقتصاد سوریه دست گذاشته است و در تولید و صادرات در این زمینه با آن همکاری می‌کند.

اما یکی از مهمترین فعالیت‌های کشور روسیه برای اقتصاد سوریه، توسعه بندر و منطقه آزاد طرطوس بود که در واقع در قالب قراردادی ۴۹ ساله در سال ۲۰۱۹ این بندر به روسیه واگذار شد و طبق آن از پرداخت تعرفه‌های گمرکی برای عملی کردن این قرارداد معاف شد. شرکت استروی ترانس گاز روسیه شرکتی است که نقش مهمی در سیاست‌های بین المللی روسیه و به خصوص خاورمیانه دارد.

روسیه هم در همین راستا اعلام کرد تصمیم دارد ۵۰۰ میلیون دلار در این بندر سرمایه گذاری و آن را به پایگاه صادرات گندم خود به منطقه غرب آسیا تبدیل کند.

حضور ایران در سوریه و نقش تعیین کننده در سرنوشت منطقه آزاد لاذقیه

موقعیت جغرافیایی سوریه باعث شده به آن به چشم دروازه ورود ایران به جهان غرب و اتصال استراتژیک ایران به منطقه مدیترانه و غرب آسیا نگاه شود. علاوه بر آن هرچند روابط ایران وسوریه در طول تاریخ با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است، اما به دلیل منافع استراتژیک مشترک، در بیشتر زمان‌ها روابط دوستانه برقرار بوده است. از سال ۲۰۱۲ نیز نیرو‌های ایران همراه با حزب الله و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نقش نظامی تعیین کننده‌ای در خاک سوریه داشته است که همین امر نیز بر نزدیکی بیش از پیش این دو کشور نقش مهمی داشته است.

اما همانطور که اشاره شد یکی از دلایل اصلی اهمیت سوریه برای ایران، نقش ژئوپلیتیک این کشور است که می‌تواند به عنوان دروازه ورود ایران به بازار مدیترانه باشد و بنادر این کشور در مدیترانه می‌تواند مسیر بسیار مهمی برای صادرات نفت، گاز و کالا‌های ایران به اروپا باشد.

از طرف دیگر کارشناسان این کشور را یک بازار متنوع برای تولیدات و شرکت‌های ایرانی می‌دانند که با توجه به تحریم‌های اعمال شده علیه این کشور می‌تواند هم برای سوریه هم برای ایران مفید باشد. علاوه بر آن نیز شرایط حضور متخصصان ایرانی در بخش صنعت و تولید سوریه که جایگاه مهمی در اقتصاد آن دارد نیز موقعیت مناسبی برای ایران است.

در سال‌های اخیر یکی از موضوعات مطرح در این زمینه توسعه خطوط ریلی و جاده‌ای میان کشور‌های ایران، عراق و سوریه بوده است و به گفته مسئولان کشورمان قرار است با این مسیر خلیج فارس و حتی چابهار به بندر لاذقیه وصل شوند.

به گفته سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح بازگشایی مسیر زمینی ایران به بندر لاذقیه و دریای مدیترانه برای ترانزیت تجاری و حرکت زوار و گردشگران ۳ کشور ضروری و حیاتی است.

همچنین بر اساس گزارشات قرار است ایران نقش مهمی را در توسعه و تجهیز منطقه آزاد لاذقیه ایفا کند که البته هر چند خبر موثقی در مورد شروع این همکاری و اجاره این بندر به ایران وجود ندارد، اما می‌دانیم که این هدف دنبال می‌شود تا ایران حضور بیشتری در این منطقه آزاد داشته باشد.

منطقه آزاد بندری لاذقیقه اصلی‌ترین بندر کشور سوریه است و منطقه آزاد آن در سال ۲۰۰۲ در محیطی به مساحت ۲۶۳ هزار متر مربع در ۱۷ کیلومتری فرودگاه باسل ایجاد شده است؛ اما منطقه آزاد داخلی لاذقیه در سال ۱۹۵۲ ایجاد شد که در آن تجارت عام و واردات کالا‌های تجاری و خودرو و ماشین آلات، صنایع نساجی، داروسازی، بسته بندی سبزیجات و میوه‌ها و ایجاد نمایندگی برای شرکت‌های خارجی، خدمات ترخیص گمرکی و حمل و نقل و ترانزیت در این منطقه انجام می‌شود. در منطقه آزاد بندری لاقیه نیز همه نوع تجارت به خصوص واردات کالا‌های تجاری و تجارت خودرو و ماشین آلات و حمل و نقل و ترانزیت در آن انجام می‌شود.

گفته می‌شود ایران بر اساس پیمان درازمدت و استراتژیکی که با سوریه منعقد کرده، می‌تواند نقش مهمی را در بهبود اقتصاد سوریه و توسعه صادرات و واردات آن ایفا کند.

یکی دیگر از موضوعات مهمی که امروز در همکاری‌های ایران و روسیه مطرح است، ایجاد مناطق آزاد مشترک میان دو کشور است که در دیدار سفیر سوریه با دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران بیشتر پیگیری شد.

در این دیدار مرتضی بانک مشاور رئیس جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بر آمادگی تهران و شرکت‌های خصوصی ایران برای همکاری با سوریه در مناطق آزاد و استفاده از ظرفیت‌های موجود تاکید کرد و عدنان حسن محمود مشارکت اقتصادی در این زمینه را به نفع هر دو کشور و آن را موجب تقویت قدرت اقتصادی دو کشور برای مقابله با جنگ اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه آمریکا دانست.

به نظر می‌رسد با این تفکرات ایران در حال برنامه ریزی برای یک نقشه بزرگ اقتصادی، سیاسی و امنیتی است و می‌تواند با اجرایی شدن این طرح و تجارت با کشور‌های منطقه، دسترسی مستقیم به آب‌های مدیترانه داشته باشد و با خطوط لوله انتقال حامل‌های انرژی نفت و گاز خود را به اروپا صادر کند و در حقیقت یک اقتصاد منطقه‌ای قوی را رقم بزند.

اقتصاد۲۴ پیشتر نقش مناطق آزاد در اقتصاد آلمان، چین ، ترکیه ، امارات ، هند ، سنگاپور ، اسپانیا، کره جنوبی، کاستاریکا، یونان ، ایتالیا ، عمان، نیجریه ، موریس ، مالزی ، کانادا ، بنگلادش ، تونس و مناطق ویژه اقتصادی روسیه، ازبکستان ، بلاروس ، عربستان ، لبنان ، تانزانیا ، آرژانتین ، لیتوانی ، غنا ، گرجستان ، اندونزی ، کرواسی ، نامیبیا ، پاناما، کلمبیا،  اولین منطقه آزاد تجاری جهان و همچنین شهر اینترنتی دبی را نیز بررسی کرده بود که گزارش آن را می‌توانید مطالعه کنید.